تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

آرامِستان گردی یکی از گونه های گردشگری در جهان است که امروزه هواداران فراوانی را به سوی خود کشانده و به یکی از گیرایی های (جاذبه ها) ویژۀ گردشگری تبدیل شده است. اما در ایران نه تنها آرامستان گردی حتا برای سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ناشناخته مانده است، بلکه سنگ گورهای تاریخی در گورستان ها به دست نابخردان فرومایه به تاراج می رود.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ گورهای تاریخی از آن روی ارزشمند هستند که نشان و نمادهای ویژه ای بر روی آن ها تراشیده شده و برخی از آن ها با پیشه (شغل)، جایگاه اجتماعی و سیاسی فرد درگذشته، مقام والای آن فرد و رویدادهای تاریخی در پیوند بوده و نزد کارشناسان از دیدگاه پژوهش و مطالعه جایگاه ویژه ای دارند. همچنین نمادها و سنگ نبشته های (کتیبه ها) تراشیده شده بر روی سنگ گورها می تواند به عنوان پایان نامۀ دانشجویان رشته های گوناگونی همانند باستان شناسی، تاریخ، مِهرازی (معماری) ، هنر و ... جای گیرد. از سویی دیگر، آژانس ها، هتل ها، شرکت و موسسه های گردشگری در ایران هیچ رویکردی به این گونۀ گردشگری نداشته و حتا شناختی هم از آن ندارند. و آرامِستان گردی به گونۀ رسمی در ایران وجود ندارد. اما یکی از دشواری های بزرگ گورستان های تاریخی در ایران این است که نخست بیشتر آن ها به ثبت ملی نرسیده اند و دیگر آن که روشن نیست سرپرستی (مسوولیت) آن بر دوش کدام نهاد است. زیرا اگر گورستانی در سازمان میراث فرهنگی ثبت ملی هم شده باشد، ولی سرپرستی و ادارۀ آن بر دوش میراث فرهنگی نیست. سرپرستی گورستان هایی که در شهرهای بزرگ  جای دارند، بیشتر بر دوش ادارۀ اوقاف است. اما در روستاها و دِه ها، نگهداری و پاسداری از گورستان ها سرپرست ویژه ای ندارد و بیشتر آن ها به حال خود رها شده اند. و همین انگیزه راه را برای سودجویان اموال فرهنگی بازگذاشته که به بهانه های بی پایه و سُست یافتن گنج، به این یادمان های تاریخی ارزشمند دستبُرد زده و آن ها را به تاراج می برند. در پایان نیز این دستاورد دسترنج نیاکان پاک سرشت مان است که برای همیشه نابود خواهد شد و از چهرۀ تاریخ پاک می شود.

اما تاراج گران فرومایه به یک گورستان تاریخی در یکی از روستاهای شهرستان نورآباد مَمَسنی در استان پارس (فارس) دستبُرد زده و برخی از سنگِ گورهای تاریخی ارزشمند آن را شکسته و از میان برده اند. انبوه کَند و کاوهای غیرمجاز به انگیزۀ نادرست یافتن گنج در این گورستان، دل هر دوست دار تاریخ و فرهنگ ایرانی را به درد می آورد. گذر جاده ای خاکی از میان گورستان در گذشته نیز آن را به دو بخش، بخش بندی کرده و مایۀ ویرانی سنگ گورها شده است. یادگاری نویسی و خَراش با اشیای نوک تیز بر روی برخی از سنگ گورهای تاریخی از دیگر دشواری های این گورستان به شمار می آید. ولی شاید بدترین دستبُرد نابخردان فرو مایه، از میان بردن و رُبودن شیرهای سنگی و تاریخی این گورستان باشد. شیرهای سنگی نمادی از دلاوری و قهرمانی، مردانگی و جایگاه ویژۀ اجتماعی درگذشتگان بوده است. این داستان هنگامی دردناک تر خواهد شد که بدانیم در استان پارس شمار این شیرهای سنگی بسیار اَندک بوده و همین شمار کم هم در حال نابودی است. به گفتۀ بومیان منطقه تا 6 – 7 سال پیش چندین شیر سنگی در این گورستان وجود داشته است. اما سودجویان و چپاوُل گران یادمان های تاریخی – فرهنگی همۀ آن ها را رُبوده و یا شکسته اند. همچنین بر پایۀ بازدید میدانی نگارنده و شواهد سطحی و تاریخ های نگاشته شده بر روی برخی سنگ گورها دیرینگی این گورستان به روزگار صفویه می رسد و سنگ گورهای آن بیش از 400 سال دیرینگی دارند. هر چند که باید کارشناسان میراث فرهنگی از آن بازدید کرده و گاهنگاری دقیق آن را روشن کنند. زیرا بنا به گفتۀ کارشناسان ثبت اموال تاریخی – فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان، این گورستان ناشناخته مانده و هنوز به ثبت ملی نرسیده است!

از سویی دیگر، گِرداگِرد این گورستان تاریخی را زمین های کشاورزی فرا گرفته است و برخی از سنگ گورها به وسیلۀ تاراج گران از جای خود بیرون آورده شده و در زمین های کشاورزان رها شده است. از همین روی نیاز است که هر چه زودتر مدیران شهری و استانی با همکاری میراث فرهنگی این گورستان تاریخی و ارزشمند را ساماندهی کرده و پس از ثبت از سوی سازمان میراث فرهنگی حریم و گُسترۀ (عرصه) آن را روشن کرده و با آگاهی رسانی و آموزش بومیان منطقه از دست اندازی بیشتر آن پیشگیری کنند. تا یادگارهای گذشتگان افزون بر پاسداری و نگهداری برای آیندگان برجای بماند.

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان