تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه جشن های ایرانی – سیاوُش آریا*

پاییز را بهار عاشقان می نامند که با آمدنش جوانی از سر می گیرد و جُنب و جوشی آغاز می شود. در این میان نیاکان خردمند ما با آغاز هر فصل به پاس داده های اهورایی و ستایش پروردگار، جشنی بزرگ بر پا داشته و به سُرور و شادمانی می پرداختند. چهار جشن در میان ایرانیان باستان از ارزش ویژه ای برخوردار بوده که کمابیش بدون آسیب و گزند روزگار با کمی دگرگونی بر جای مانده است. جشن ملی – میهنی نوروز در آغاز بهار، جشن تیرگان در آغاز تابستان، جشن مهرگان در آغاز پاییز و جشن شب چله در آغاز زمستان.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان ، جشن مهرگان یکی از بزرگ ترین و مهم ترین جشن های باستانی ایرانیان است که گاهی با نام های دیگر و در بیشتر بخش های ایران به ویژه روستاها بر جای مانده و برپا می شود. خوشبختانه در یک دهۀ گذشته این جشن در بیشتر شهرهای ایران و با کوشش های سَمَن های میراث فرهنگی (انجمن ها و سازمان های مردم نهاد غیردولتی) و دوست داران تاریخ و فرهنگ ایران برگزار شده و به فراخور شرایط زمانی و مکانی به آن پرداخته می شود. چیزی که بایسته یادآوری است ارزش و اهمیت این جشن و تاریخ برگزاری درست این جشن است. از همین روی تارنمای فرهنگی مهرگان با یکی از ایران شناسان و اوستاشناسان که بر روی جشن های ایرانی پژوهش های گسترده ای انجام داده است، گفت و گو کرده که نوشتار زیر دستاورد و چکیدۀ این گفت و گو است :

احمد نوری (آریاچهر) در همین زمینه به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « جشن ها و آیین ها در هر سرزمینی دارای پیشینه و باور و فلسفه ای است که انجام درست و به جای آن ها دارای معنی و مفهومی خواهد بود و نژادگی و ریشه آن آیین را نگهداری کرده و پایدار می سازد. به ویژه که آن آیین و جشن دارای پیشینه کهن و ملی باشد و با تاریخ و فرهنگ پیوند خورده باشد. ایرانیان از دیر باز کهن ترین مردمانی بوده و هستند که همواره در انجام آیین های ملی خود پافشاری و پایداری کرده و توانسته اند بسیاری از این جشن ها را تا کنون نگه داشته و بر پا دارند. در فرهنگ ایرانی هر جشن و آیینی دارای ویژگی خود بوده و تاریخ روشن و آشکاری دارد. می دانیم که ایرانیان از دیر باز دارای گاه شماری کامل و درستی بوده و هستند که به آن سال شماری خورشیدی می گویند. از روزگار باستان تا پیش از یورش تازیان (اعراب) به ایران و دگرگونی گاه شماری باستانی و مَزدایی به گاه شماری مَهی (قمری) ایرانیان بر پایۀ گاه شماری سالانۀ خود دارای آیین ها و جشن های بسیاری بوده اند که امروزه به جز مَزداپرستان (زرتشتیان) کمتر تیره های ایرانی به برپایی درست آنان می پردازد و چه بسا که در فرهنگ کنونی ایران بسیاری از این آیین ها و جشن ها فراموش شده و نا آشنا می باشند».

نویسنده کتاب پیشدادیان و کیانیان در دنبالۀ سخنانش افزود : « بر پایۀ گاه شماری ایران باستان، سال به دوازده ماه سی روزه و یک ماه پنج روزه بخش می شد. در ماه های سی روزه هر روز دارای یک نام بوده که این نام ها از نام ایزدان ایرانی برگرفته شده ، که به روی هم 365 روز را در بر می گرفت. پنج روز پایانی نیز دارای نام هایی بود که جدا از نام های سی روزه بوده و به آن ماه «گاتابیو» می گفتند که برای هر روز آن پنج بخش گات ها، سروده های اشو زرتشت ویژه شده بود. از همین روی، سال خورشیدی به 365 روز می رسید و برای روزهای کبیسه که یک روز بیشتر می شد آن را به نام «اَوَرداد» به چَم (معنای) روز زیادی نام می نهادند. بنا بر باور و فرهنگ ایرانیان باستان، هر روز که نام آن با نام ماه برابر می شد، آن روز را جشن ویژۀ  آن ماه می دانستند و برای آن آیینی ویژه برپا می کردند، مانند روز خورداد از ماه خورداد که جشن خوردادگان نام دارد. این روش هر چند درگاه شماری امروزی ایرانیان به انگیزۀ دینی و تاریخی و سیاسی و دگرگونی گاه شماری دیگر انجام و برپا نمی شود، ولی پیروان آیین زرتشت همانند روزگار باستان به بر پایی و بزرگ داشت این آیین ها پایدار و استوار بوده و بسیاری از این آیین های کهن ایرانی را به انجام می رسانند، به ویژه که تاریخ دقیق و درست آن را نگه داشته اند».

این ایران شناس در بخش دیگری از سخنانش به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « در پس از روزگار ساسانیان در نوشته ها و گزارش هایی از  دانشمندان و بزرگان ایرانی مانند آثارالباقیه ابوریحان بیرونی ، شاه نامه فردوسی، سروده های چکامه سُرایانی (شاعرانی) همانند عنصری ، منوچهری و سعد سلمان با نام روزها درگاه شماری مزدایی (باستانی) و یا نام جشن های کهن رو به رو می شویم که به درستی و چگونگی گاه شماری باستانی ایرانیان اشاره دارند. همچنین آثار یافته شده (گل نوشته ها) از روزگار اشکانی و گزارش های پهلوی ساسانی نیز ما را به درستی ماه و ترتیب نام های سی روزه ماه و ماه های «گاتابیو» رَهنمون می کند. و از همه مهمتر این که در خُرده اوستا دربارۀ نام های سی روزه ماه در دو بخش به نام سی روزه کوچک و سی روزه بزرگ سخن به میان آمده و نام ایزدان در پیوند با این سی روز، ستایش شده است. این گزارش ها و نوشته ها همگی درستی و روش گاه شماری باستانی ایران را بازگو کرده و جای گفت و گو و گمان و خیالی را بر جای نمی گذارد. هر چند که به تازگی برخی نا آگاهانه و یا هدفمند به سود دیگران، خواهان رد گاه شماری باستانی (مزدایی) بوده و در پی برهم زدن روش این گاه شماری برآمده و خواستار برهم زدن آیین ها و جشن های کهن و ملی ایران بوده و با این کار در پی پدیداری ناهمسانی (اختلاف) تاریخی و آشفتگی در برگزاری آیین ها و جشن ها می باشند! جالب این است که هیچ کدام از کسانی که خواهان دگرگونی درگاه شماری مزدایی (باستانی) هستند، شوَند (دلیل) و مدرک و مستنداتی درست و به جا برای ارایه دادن ادعای خود ندارند. حال چرا این پافشاری برای پدیداری اختلاف و جابجایی انجام آیین ها و جشن های کهن ایران که هزاران سال به جا و درست انجام می شده از سوی این افراد سر می زند خود جای پرسش و درنگ دارد».

نویسنده کتاب جشن نوروز دربارۀ  انگیزۀ برگزاری جشن مهرگان به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « همان گونه که پیش تر گفته شد برابر با گاه شماری مزدایی هر ماه که نام آن با روزش برابر شود، جشن ویژۀ آن ماه را می گیرند. برابری نام هر ماه با روزش به مفهوم ستایش و نیایش ویژۀ آن ایزد به شمار می آید که برای پاس داشت آن جشن و آیین ستایش و نیایش برپا می شود. جشن مهرگان ویژۀ ایزد مهر (میترا) در فرهنگ ایران باستان است. به جز مفهوم های آن و دانش گاه شماری و ستاره شناسی این جشن (جشن مهرگان) آیین بزرگ داشت ایزد مهر است. مهر (میترا) ایزد پیمان و دوستی و ستیزه با دشمن و همچنین نُماد فروغ اهورایی است . مهر دشمن دروغ و دیو پرستی و اهریمن است. برپایی جشن مهرگان نمادی از پیمان  و دوستی مردم ایران با آفرینش و ایزد مهر است. از سویی دیگر، ستیز و دشمنی با اهریمن دروغ و بد منشی است . همچنین مهرگان پیام آور پیروزی ایرانیان بر ستم و درازدستی و دروغ پرستی آژی دهاک (زهاک) دیو است که ایرانیان توانستند با رهبری فریدون شاه پیشدادی و کاوه آهنگر بر روزگار ستم بیگانه و بیگانه پرستی زهاک و پیروانش پایان ببخشند و دست اهریمن دروغ پرستی را از ایران کوتاه کرده و مهر و راستی را بگسترانند. در واقع جشن و آیین مهرگان نُمادی است برای از میان بردن و کوتاه کردن دست دشمنان و بیگانگان سودجو و مردمانی که به هر بهانه ای با دشمن و بیگانه و ستم پیشه گان خوش خدمتی می کنند.

جشن مهرگان برابر با دهم مهرماه (گاه شمارکنونی) بر همۀ فرزندان ایران زمین همایون باد