تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه باستان شناسی – سیاوُش آریا*

کاوش های باستان شناسی در تَل لَپویی زرقان در استان پارس (فارس) از نیمۀ دوم اَمردادماه به سرپرستی دکتر کامیارعبدی آغاز و تا نیمۀ دوم شهریور ماه دنباله دارد. این کاوش ها با آرمان شناسایی ادوار پیش از تاریخ و آگاهی از جوامع باستانی استان انجام می شود.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان ، تَل شَنگُلی یا سیاه خانی در 30 کیلومتری شمال شیراز و در بخش باختری (غربی) رودخانۀ کورش (کُر) و خاور (شرق) شهر لپویی کنار جادۀ آسفالتۀ کمربندی جای گرفته و یکی از مهم ترین میدان های (محوطه های) باستانی پارس (فارس) است که در بردارندۀ مواد فرهنگی از هزارۀ چهارم پیش از زایش عیسا (ق.م) است و نخستین بار در بررسی های باستان شناسی ویلیام سامنِر آمریکایی، شناسایی شد. «دوره لپویی» بر یک بازۀ زمانی مهم در پارس یعنی از 3800 پیش از زایش عیسا تا 3300 پیش از زایش عیسا (5800 تا 5300 سال پیش) گفته می شود. این زمان با روزگار روستانشینی پایانی که تحولات آن درگذر از روزگار روستانشینی به شهر نشینی و پیدایش فرمانروایی ها (حکومت ها) بوده، هم زمان است و برای پژوهشگران ارزش بسیاری دارد. کاوش در این تپه نیز برای درک پاسخ گویی بهتر به پرسش های پیرامون روزگاران (دوره ها) نام برده است. این تپه دارای بلندای کمی از بستر زمین های پیرامون است و به همین روی از سوی قاچاقچیان دستبرد کمتری به این کوی (منطقه) زده شده است. بزرگی این تپه به یک هکتار می رسد. در دفتر «لپویی ستاره درخشان فارس» پوشینۀ (جلد) دوم آورده شده، مردمان بومی (محلی)، این تپه را تل شنگُلی نامیده اند، زیرا در فصل بهار بر روی این تپه گیاهی خوراکی به نام بومی «شنگُل» به فراوانی می روید. در بررسی های پیشین این تپه، نمونه های آوَندهای (ظروف) سفالی سرخ رنگ ساده و کوره های پخت این نمونه سفال را یافته اند و این سفال را به نام نخستین جایگاه پیدایش یعنی لپویی نام گذاری کرده اند.

نوروز رجبی، باستان شناس و جانشین گروه (معاون تیم) کاوش تل لپویی در همین زمینه به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « تپه لپویی از 3800 پیش از زایش عیسا تا 3300 پیش از زایش عیسا را در بر می گیرد و وابسته (مربوط) به روزگار پایانی روستانشینی و مرحلۀ پیدایش فرمانروایی ها است. مواد فرهنگی این روزگار نخستین بار از سوی کاوش های باستان شناسی تل باکون به وسیلۀ «دونالند مک کان» و «لانگسدروف» به دست آمده است. اما در بررسی های سامنِر در دهۀ 70 میلادی است که این تپه شناسایی شده و مواد فرهنگی این بازه زمانی به نام روزگار لپویی نامدار می شود. یعنی سفال های سرخ – بَنکی (قهوه ای) درخشانی که به نام روزگار لپویی می شناسیم که برجسته ترین (شاخص ترین) تپۀ این روزگار همین تپه لپویی است».

هَموَند (عضو) هیات علمی دانشگاه آزاد مَرودشت در دنبالۀ سخنانش افزود : « این برای نخستین بار است که این تپه کاوش می شود. این کاوش ها در راستای به دست آوردن مانده های مِهرازی (بقایای معماری) و یافتن شواهدی برای پاسخ گویی به پرسش های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی منطقه انجام می گیرد. ارزش این کار از این روی است که می تواند ما را با اقتصاد زیستی (معیشتی)، رژیم خوراکی و روش زندگی آنان آگاه کند. همچنین یکی از برنامه هایی که در این کاوش دنبال می کنیم تعیین حریم و گُسترۀ (عرصه) تپه است تا اندازۀ (حدود) تپه روشن و مصوب شده و از دست اندازی به آن پیشگیری شود. هم اینک ما در فصل یکم از کاوش هستیم و امیدواریم تا با همکاری و همیاری مدیران و سرپرستان (مسوولان) وابسته و پشتیبانی های مادی و مینُوی (معنوی) آنان، این کاوش ها دنباله داشته باشد».

این کارشناس ارشد باستان شناسی دربارۀ یافته های این کاوش به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « تا کنون از این تپه یافته های سفالی، مانده های استخوانی، مانده های مِهرازی، استخوان های جانوری و انسانی به دست آمده است که در بردارندۀ شماری اجاق، مانده هایی از کَت های مهرازی زمان های گوناگون است که باید مورد مطالعه و بررسی قرار گیرند. در این کاوش ما چندین گمانه کوچک برای تعیین حریم و گُستره به همراه دو ترانشۀ بزرگ زده و آغاز به کار کرده ایم. همچنین با بودن کَنده کاری (حفاری) های غیرمجاز، خوشبختانه این تپه هنوز سالم است. خطر گذر جادۀ دو سویه از بخش شمالی تپه آن را تهدید می کند که با تعیین حریم و گسترۀ آن کوشش می کنیم تا از آسیب های بیشتر پیشگیری شود. در این جا ما دو کارگاه باز کردیم تا به پرسش های بُنیادین اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی پاسخ داده شود. از بافت های مهرازی نیز داده هایی به دست می آید که ارزش مطالعاتی فراوانی برای باستان شناسان دارد».

رجبی در بخش دیگری از سخنانش افزود : « تپه ارزش فراوانی دارد. درکوی مردابی جای گرفته که یک کوی نیزاری برای کشاورزی است و توانایی های (پتانسیل ها) بسیاری در آن نهفته است، اگر چه درکنار رودخانۀ کورش (کُر) هم جای گرفته است. یکی از پرسش هایی که در این تپه وجود داشته است، گذار از روزگار پیش از لپویی به روزگار لپویی و گذار از روزگار لپویی به پس از روزگار لپویی است. یعنی از روزگار باکون به لپویی و از روزگار لپویی به بانشی. و امیدواریم که مانده های مهرازی ارزشمندی به دست آید تا به پرسش هایمان پاسخ درخُوری (مناسبی) داده شود. همچنین درگذشته در این تپه که بیش از یک هکتار بوده سکونت کامل و همیشگی (دایم) وجود داشته و روستایی مهم به شمار می آمده است. کمابیش از همین زمان است که مردم روستاها را ترک کرده و به سوی شهرها می روند و شهرهای بزرگ شکل می گیرد که شهرهایی همانند بانش و تل مَلیان بیضاء یا اَنشان پدید می آید. این کاوش ها می تواند آگاهی های خوبی از روزگار لپویی به ما بدهد».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، کاوش های باستان شناسی تپۀ لپویی با همکاری دانشگاه آزاد مَرودشت و پژوهشگاه باستان شناسی و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان در حال انجام است. رودخانۀ کورش یا کُر بزرگ ترین رودخانه پارس است که از کوه های پالانگردی در شهرستان اِقلید سرچشمه می گیرد و پس از پیوستن آب شماری از چشمه های این شهرستان به آن با نام دزدکُر که نام روستایی در منطقۀ اقلید است از کرانۀ (ناحیه) تنگه بُراق سَده وارد شهرستان مرودشت می شود. تپۀ باستانی لپویی با شمارۀ 16073 در سال 1385 به ثبت ملی رسیده است.

نوروز رجبی، باستان شناس و معاون تیم کاوش

اجاقی به دست آمده مربوط به اواخر دوران لپویی

نمونه سفال های به دست آمده

تیم کاوش

*پژوهشگرتاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – کُنشگرمیراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم – دبیرانجمن مهرگان