تارنمای فرهنگی مهرگان-گروه میراث فرهنگی-سیاوُش آریا*

سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی و قاچاقچیان بیمار گورستان تاریخی و بسیار اَرزشمندِ نامدار به«جاماسب»را شخم زده و زیر و رو کرده و همۀ سنگ گورها را نابود و به زندگانی چند صد سالۀ آن پایان دادند!

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،آرامستان های تاریخی یا همان گورستان ها یکی از یادمان های بسیار ارزشمند تاریخی و فرهنگی است که جایگاه ویژه ای نزد پژوهندگان تاریخ و باستان شناسی دارد. سنگ گورهای درون آرامستان های تاریخی با دستان توانمند هنرمندان دوران و آفرینش نُمادها و نگارکَندهای(نقش برجسته)گوناگون و زیبا و سنگ نبشته های(کتیبه)چشم نواز که بر روی آن ها تراشیده شده،اثری هنری و مجموعه ای موزه ای را به وجود آورده که از دیدگاه پژوهش های تاریخی،باستان شناختی و تاریخ اجتماعی از اهمیت بسیاری برخوردار است. همچنین سنگ گورهای تاریخی از دید هنری و زیبایی شناختی ارزش و اَرج فراوانی نزد کارشناسان اَمر دارد. با این همه،وضعیت نگهداری و پاسداری از گورستان ها یا همان آرامستان های تاریخی در کشور نامناسب است و به درستی از آن ها نگاهبانی و حفاظت نمی شود.

اما در چندین ماه گذشته،نگارنده از سه گورستان تاریخی بازدید میدانی انجام داده که شوربختانه حال و روز هیچ کدام از آن ها خوب نبوده و در وضعیت نامناسبی به سر می بردند که گزارش های آن ها در خبرگزاری دانشجویان ایسنا بازتاب داشته است. از آرامستان تاریخی و کهن دارالسلام شیراز تا آرامستان تاریخی دِهستان بید زرد شیراز که سودجویان سنگ گورهای آن ها را شکسته و برخی را نیز به آتش کشیده بودند.

نابودی کامل گورستانِ جاماسب خفر!

 آنچه دربارۀ گورستان تاریخی نامدار به«جاماسب»در روستای کَراده و بخش گارِه از شهرستان خَفر روی داده،غم نامه ای است و پایانی بر زیست آن گورستان. گورستانی که دیگر از چهرۀ روزگار و صفحۀ تاریخ پاک و زِدوده شده و همۀ سنگ گورهای آن از سوی قاچاقچیان بیمار در چندین سال گذشته و به آرامی نابود و از میان رفته است. و سوگ نامه ای برجای مانده و اَفسوس و دریغی که نتوانستیم نگاهبان و پاسبان یادگار نیاکانی باشیم.

 اما سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی و قاچاقچیان بیمار به بهانه های خیال اَنگیز و پوچ یافتن گنجی که هیچ وجود خارجی ندارد و توهمی بیش نیست با کَند و کاوهای غیرمجاز به سنگ گورهای تاریخی آرامستان جاماسب دستبُرد زده و با شخم زدن و زیر و رو کردن سنگ گورها،همۀ آن ها را شکسته و یا به یغما برده اَند.

داستان آن گاه تلخ تر و غم اَنگیزتر خواهد شد که بدانیم گورستانِ جاماسب یکی از اَرزنده ترین و کهن ترین و بزرگ ترین گورستان های تاریخی کشور بوده که سنگ گورهایی از دوران ایلخانی تا صفویه،اَفشاریه و زندیه و قاجاری در آن وجود داشته است. بدتر از همه،آن که تا همین یک دهه پیش نزدیک 70 تا 80 سنگ گور در آن وجود داشته که نگارنده در بازدیدهای میدانی و با نگاره برداری(عکاسی)آن ها را ثبت و مستند کرده است. همچنین تا بهمن ماه سال 1402 خورشیدی که نگارنده از این گورستان بازدید میدانی انجام داده بود،هنوز نزدیک 30 تا 40 سنگ گور در این آرامستان تاریخی دیده می شد. اما با کمال ناباوری و شوربختی و افسوس در بازدید دوم آبان ماه امسال با صحنه ای غم اَنگیز رو به رو شدم که باور آن برایم سخت است. شوربختانه سودجویان اَموال تاریخی و فرهنگی و قاچاقچیان نابخرد و فرومایه همۀ سنگ گورهای تاریخی را شکسته و نابود کرده و یا به یغما برده اَند. تنها یک سنگ گور سالم در میان کمابیش 15 سنگ گور برجای مانده و باقی سنگ گورهای تاریخی همگی شکسته و آسیب جدی دیده اند. و این پایانی است بر زیست چند صد سالۀ گورستان تاریخی جاماسب!

قانون های میراث فرهنگی چه می گویند

اما در زمینۀ دست درازی و آسیب به یادمان های تاریخی و فرهنگی و ملی،قانون های میراث فرهنگی روشن و شفاف است و هشدارهای مورد نیاز را دارا است.

ماده 558 قانون تعزیرات مصوب 1375 خورشیدی آشکارا به خلافکاران میراث فرهنگی هشدار می دهد:هرکس به همه یا بخشی از بناها،مکان ها،محوطه ها و مجموعه های فرهنگی تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است،یا تزیینات،ملحقات،تاسیسات،اشیاء و لوازم و خط ها و نقش های منصوب یا موجود در مکان های نام برده که مستقلا نیز واجد حیثیت فرهنگی-تاریخی یا مذهبی باشد،خرابی وارد آورد،افزون بر جبران خسارت وارده،به زندان از یک تا 10سال محکوم می شود.

همان گونه که می بینیم قانون روشن و شفاف است و آشکارا به خلافکاران میراث فرهنگی هشدار می دهد.

ولی به باور کارشناسان میراث فرهنگی ضعف بیشتر در دستگاه قضا است و گاهی حکم های سبک و یا ناچیز سبب آزادی عمل مجرمان و ارتکاب به جرم دوباره شده و یادمان های ملی و تاریخی کشور از سوی سوداگران بیمار و فرومایه مورد دستبرد قرار می گیرند.

با این همه،نگارنده بر پایۀ مسئولیت اجتماعی خویش،موضوع را حضوری به دِهیار روستا و پس از آن تلفنی به معاونت میراث فرهنگی استان آگاهی رسانی کرده و خواستار پیگیری و رسیدگی بیشتر شده است.

به باور نگارنده،تنها راه کار نگهداری و حفاظت از چند سنگ گور محدود باقی مانده،انتقال آن ها به موزۀ سنگ هفت تنان شیراز است. وگرنه بی گمان در آینده نزدیک همین سنگ گورهای شکسته نیز وجود نخواهد داشت. همان گونه که در یک دهۀ گذشته،بخش زیادی از سنگ گورها شکسته و یا رُبوده شده است. تجربه تلخی که به نابودی کامل و حذف گورستان تاریخی و فرهنگی جاماسب انجامیده است.

گورستان تاریخی نامدار به جاماسب،نام خود را آرامگاه یا سازه ای در بالا دست و بر روی پشته ای گرفته است که از آنِ دوران ساسانیان بوده و در دورۀ ایلخانی با تغییر کاربری برجای مانده است و پس از دوره ایلخانی به سبب کاربری آیینی اثر،آرام آرام در دو سوی آرامگاه خاکسپاری انجام شده و گورستان تاریخی جاماسب شکل گرفته است و در دوره های صفویه،افشاریه،زندیه و قاجاریه و پهلوی یکم زیست خود را دنبال کرده است.

گورستان جاماسب با شمارۀ 32585 در تاریخ 19 اَمردادماه 1398 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.

گورستان جاماسب در نزدیک 85 کیلومتری جنوب خاوری(شرقی)شیراز در گذر جاده شیراز به جهرم در سمت راست جاده اصلی و هفت کیلومتری شهرستان خفر در روستای کَراده و 1500 متری بخش گارِه با گذر از میان کوچه باغ های سر سبز و چشم نواز با راهی باریک وخاکیِ ناهموار جای گرفته است.

نگاره های زیر را که آدینه دوم آبان ماه گرفته شده است،ببینید:

سنگ گورهایی که با نقش برجسته های زیبا بر روی آن ها تراشیده شده و در حال حذف از چهره تاریخ هستند

حفاری های غیرمجازی سوداگران اموال تاریخی که از گذشته وجود داشته و هم اینک شتاب بیشتری گرفته است

بیشتر سنگ گورهای ارزشمند کتیبه دار گورستان جاماسب از سوی قاچاقچیان بیمار شکسته شده است

قاچاقچیان با درآوردن سنگ گورها از جای خود به قصد گنج خیالی آنها را شکسته یا ربوده اند

دیرینگی سنگ گورهای گورستان جاماسب از دوره ایلخانی و صفویه تا دوران قاجار را در برمی گیرد

حفاری غیرمجاز و گودالی چند متری برای یافتن گنجی خیالی که توهمی بیش نیست

تنها سنگ گور سالم گورستان جاماسب نیز در میان خار و خاشاک در حال جان دادن است

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی-خبرنگار آزاد- کُنشگر میراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم- راهنمای گردشگری-دبیر انجمن مهرگان