تارنمای فرهنگی مهرگان-گروه میراث فرهنگی-سیاوُش آریا*

قاچاقچیان بیمار و فرومایه بخشی از یک سنگ نگارۀ اِلیمایی در«تنگِ سَروَک»شهرستان بهمئی در استان کهگیلویه و بویراحمد را در زمانی ناروشن شکسته و آسیب های برگشت ناپذیری را بر آن وارد کرده اند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،مجموعه تاریخی و طبیعی«تنگِ سَروَک»که بومیان آن را«سُولَک»می نامند در 12کیلومتری شمال خاوری(شرقی)شهرستان لیکَک مرکز بَهمئی جای دارد. در این محوطۀ جنگلی و دل انگیز که پوشیده از درختان سرو و بلوط بسیار زیبا و چشم نواز است،چندین سنگ نگارۀ«اِلیمایی»در درون تنگه یا درۀ باستانی آن وجود دارد که از دید مطالعه های باستان شناختی و پژوهش های تاریخی از اهمیت بسیار زیادی نزد پژوهشگران و کارشناسان برخوردار است.«اِلیمایی ها»را فرمانروایان بومی دورۀ اشکانیان می دانند که در برگزاری آیین ها و آداب خود آزاد بوده و زیر نظر شاهنشاهی مرکزی(اشکانی)اداره می شدند. با این همه،دانش و اطلاعات ما از این دورۀ تاریخی بسیار اَندک و ناچیز است و هنوز از آداب و آیین و زیست این فرمانرایان بومی چیز زیادی نمی دانیم و همین ارزش و اهمیت آن ها را دوچندان می کند.

قاچاقچیان،سنگ نگارۀ«تنگِ سَروَک»را شکستند!

اما در محوطۀ تاریخی و طبیعی نامدار به«تنگِ سَروَک»،قاچاقچیان بیمار و نابخرد در زمانی ناروشن به یکی از سنگ نگاره های اِلیمایی آسیب جدی رسانده و بخش پایینی آن را شکسته اند و هنوز هم تکه سنگ جدا شده در کنار آن رها و بر روی زمین افتاده است. همچنین با پرتاب سنگ بر روی بدنۀ سمت راست سنگ نگاره(از زاویه بازدیدکننده)و کنار یکی دیگر از نگارکَندها(نقش برجسته)شکستگی کوچکی پدید آورده و به یادگار اِلیمایی ها آسیب های برگشت ناپذیری وارد آورده اند.

آنچه نیاز به یادآوری است،این است که در بازدید میدانی نگارنده در اَردیبهشت ماه 1402خورشیدی از این محوطۀ باستان شناختی،سنگ نگاره یاد شده سالم بوده است. اما در اواخر فروردین ماه امسال که از«تنگ سَروک»بازدید دوباره داشتم واپسین سنگ نگاره از درون دره و جنگل آسیب جدی دیده بود و شوربختانه قاچاقچیان بیمار و نابخرد به بهانه های خیال اَنگیز و پوچ یافتن گنجی که وجود خارجی ندارد و توهمی بیش نیست،بخش پایینی سنگ نگاره اِلیمایی را با پتک شکسته و آسیب های برگشت ناپذیری را به آن وارد کرده اند. همچنین تکه سنگ شکسته شده در کنار آن و بر روی زمین رها شده و افتاده است که نشان می دهد به گمان فراوان آسیب وارد شده در چندین ماه گذشته رخ داده است.

یکی از دشواری های محوطۀ باستان شناختی«تنگ سروک»دوری از مرکز شهرستان و ادارۀ میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی شهرستان بهمئی است و همین موضوع سبب روی دادن رخدادهای ناگواری خواهد بود. همچنین در سال 1402خورشیدی بود که نخستین سنگ نگاره از درون جنگل و دره آسیب جدی دیده بود که نگارنده همان زمان آن را در خبرگزاری ایسنا بازتاب دادم. اما گویا آسیب رسانی و دست درازی به یادمان های اِلیمایی در محوطۀ«تنگ سَروک»را پایانی نیست و هر از گاهی مورد تاخت و تاز قاچاقچیان و تاراجگران میراث فرهنگی قرار می گیرد. از همین روی،بایسته است که یک پایگاه میراث فرهنگی با نام«تنگ سروک»به گونۀ مستقل تشکیل شود و اتاقک نگهبانی در درون محوطه جانمایی شود تا بتوان از یادمان های تاریخی و فرهنگی ارزشمند منطقه به درستی نگهبانی کرد. هرچند که،هم اینک یکی از عشایر بومی منطقه را به عنوان مسول و نگهبان منطقه در نظر گرفته اند،ولی هیچ سود و کارایی ندارد. زیرا نخست آن فرد عشایر و دامدار است و سرگرم کار خود و دو دیگر درک و شناختی از موضوع میراث فرهنگی ندارد و بهترین روش و شیوه پاسداری و نگهبانی از آثار تاریخی«تنگ سروک»،تشکیل پایگاه میراث فرهنگی است.

سخن در خُور نگرش و آنچه در این زمینه اهمیت دارد و مایه درد و رنج دوستداران میراث فرهنگی است،دست درازی های گسترده قاچاقچیان و چپاول گران تاریخ و فرهنگ ایرانی است که همواره رو به افزایش بوده و یادگارهای نیاکانی را در خطر سقوط و حذف از چهرۀ تاریخ و صفحه روزگار قرار داده است و وزارت میراث فرهنگی باید هرچه زودتر چاره ای ریشه ای برای آن بیابد.

واپسین سنگ نگاره از سمت دره و جنگل در«تنگ سروک»،نیایشگرانی را نشان می دهد که در سه گوشه سنگ نگاره تراشیده شده اند. در بخش نخست نگاره دو فرد نمایان است و در بخش دیگری از آن یک فرد و در گوشۀ سوم سنگ نگاره دو تن را به تصویر کشیده اند. و روی هم پیکرۀ پنج تن بر روی یک سنگ تراشیده شده است. کارشناسان آن ها را افراد روحانی می دانند که در حال نیایش هستند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،سنگ نگاره های الیمایی«تنگ سروک»نخستین بار در سال ۱۲۷۵مهی(قمری)در اواخر دورۀ محمد شاه قاجار از سوی«بارون دوبد»جهانگرد و دبیر اول سفارت روسیه شناسایی شد و سپس در سال 1322 خورشیدی به وسیلۀ«اورل اشتاین»انگلیسی مورد برررسی قرار گرفت.

سنگ نگاره های«تنگ سروک»به عنوان نخستین یادمان تاریخی استان کهگیلویه و بویراحمد در سال 1316خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.

نگاره های زیر را که در اواخر فروردین ماه گرفته شده است،ببینید:

نگاره اردیبهشت ماه 1402 خورشیدی که پایین سنگ نگاره سالم است

نگاره فروردین ماه 1404 که پایین سنگ نگاره شکسته شده است

بخش شکسته شده سنگ نگاره الیمایی در تنگ سروک بهمئی

تکه شکسته شده که بر روی زمین رها شده است

نگاره اردیبهشت ماه  1402

نگاره مربوط به فروردین ماه 1404 است که با پرتاب سنگ به آن آسیب جدی رسانده اند

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی-خبرنگار آزاد -کُنشگر میراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم- راهنمای گردشگری-دبیر انجمن مهرگان