تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی-سیاوُش آریا*

مسجد تاریخی و ملیِ«مُشیرِ»شیراز در وضعیت بسیار ناگواری به سر می برد و ترک و شکاف ها در جای جای یادمان اَرزشمند قاجارها نمایان است و در برخی بخش های بنا از جمله دیوارها و پایین تاق های شبستان ها ریزش کرده و در خطر جدی جای گرفته است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،مسجد بسیار اَرزشمند«مُشیر»از یادمان های تاریخی اوایل دورۀ قاجاریه است که در گذر تاریخی«سنگ سیاه»جای دارد و یکی از سه مسجد مهم و یگانۀ تاریخی شهر شیراز به همراه مسجد وکیل و مسجد نصیرالمُلک است. با این همه،وارون آن دو مسجد تاریخی که به محور گردشگری شیراز تبدیل شده و روزانه مسافران،گردشگران و بازدیدکنندگان بسیاری دارد،در کُنج تنهایی خود روزگار تلخی را سپری می کند. زیرا درِ مسجد تاریخی«مُشیر»به روی مردم،گردشگران و حتا بومیان منطقه بسته است و تنها زمان اجرای آیین نماز نیمروز و کمتر از یک ساعت در روز باز است و در همان هنگام هم پروانۀ گرفتن فیلم و عکس یادگاری با گوشی همراه به گردشگران نمی دهند! و در اصل،بازدیدی ندارد و درهای آن همواره بسته است.

اما بیش از دو سالی است که مسجدِ«مُشیر»در وضعیت بسیار ناگواری به سر می برد و در بیشتر بخش های بنا ترک و شکاف های ژرفی پدید آمده و آن را در خطر جدی قرار داده است. همچنین بخش هایی از جمله دیوارها و پایین و پِیِ تاق های شبستان ها دچار ریزش شده و شرایط استحکامی و حفاظتی آن بسیار خطرناک است. مرمت های فله ای و غیراصولی که باید بیشتر آن را بازسازی نامید تا مرمت،آسیب های برگشت ناپذیری را بر چهرۀ یادگار ملی قاجارها وارد و کمر بنای ملی شیراز را خمیده کرده و آن را در سراشیبی سقوط قرار داده است.

مسجد تاریخی و بسیار اَرزشمند«مُشیر»که یکی از مسجدهای تاریخی و یگانۀ شیراز و کشور به شمار می آید در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی جای دارد و پیشتر هم برخی از کاشی های تاریخی سر درِ ورودی آن ریخته بود که هنوز جای خالی کاشی ها نمایان است. یادگار قاجاری شیراز در اِنزوای تنهایی خود به سر می برد و رو به ویرانی است و در وضعیت بسیار ناگواری به سر می برد و نیازمند اقدام های فوری مرمتی و حفاظتی است.

آنچه در مورد بیشتر مسجدهای تاریخی کشور و شهر شیراز باید دانست،نبود تخصص،درک درست و آشنایی سرپرست آن ها یعنی ادارۀ اوقاف و امور خیریه با این یادگارهای تاریخی است که درهای آن ها را بسته و به حال خود رها کرده و از پَسِ نگهداری و حفاظت از آن ها برنمی آید. و گاه گاهی هم که بخشی از مسجدها در خطر ریزش جای دارد به جای این که به وزارت میراث فرهنگی آگاهی داده و از رهنمون  و تجربه های کارشناسان میراث فرهنگی و مرمتگران آن ها بهره ببرد،به وسیلۀ کارگران زحمت کش بنا و بدون هیچ گونه شناخت و اصولی،اقدام به مرمت این بناهای اَرزشمند می کند و در نتیجه خود این کارها سبب آسیب تازه و دیگری خواهد شد. به باور بیشتر کارشناسان میراث فرهنگی بهتر است ادارۀ مسجدها و مکان های تاریخی و ملی که زیر نظر ادارۀ اوقاف و امور خیریه نگهداری می شود به وزارت میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی سپرده شود تا بتوان به درستی از آن ها حفاظت و نگهداری کرد و درهای چُنین بناهای تاریخی اَرزشمندی به روی مردم باز شود.

همین سال گذشته بود که عزت اله ضرغامی،وزیر پیشین میراث فرهنگی در شهر شیراز و در بازدید از مسجد وکیل دستور داد که باجۀ بلیت فروشی جمع شده و مردم و گردشگران رایگان بتوانند از این بنای تاریخی بازدید کنند. زیرا وی باور داشت که همواره ارتباطی میان بازار و مسجد از دیرباز وجود داشته و بایسته است که،این ارتباط آیینی دوباره برقرار شود. دستوری که البته پس از سر و صدای خبری،در همان زمان و پس از برگشت وزیر میراث فرهنگی نادیده گرفته شد و هیچ گاه به اجرا در نیامد!

اما درهای بسته و وضعیت بسیار ناگوار نگهداری مسجد تاریخی«مُشیر»شیراز،صدای هنرمندان را نیز در آورده است. در همین زمینه یک بانوی هنرمند نگارگر(نقاش)و تندیس ساز شیرازی در بازدیدی که به تازگی و با چانه زنی بسیار از این بنای تاریخی داشته است با اِبراز نگرانی از وضعیت نگهداری و حفاظتی آن به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت:«مسجد تاریخی«مُشیرِ»شیراز از بناهای بی مانند و یگانۀ شهر شیراز به شمار می آید و چشم و چراغ بافت تاریخی و گذر«سنگ سیاه»است. با این همه،از شرایط حفاظتی خوبی برخوردار نیست و بیشتر کاشی ها و دیوارها و پایه های تاق ها در حال ریزش است».

 بانو یوتاب هخامنش در دنبالۀ سخنان خود گفت:«ترک و شکاف ها در جای جای مسجد ملی«مُشیر»وضعیت بنا را ناپایدار کرده و در خطر قرار داده است. همچنین مرمت هایی ناشیانه و غیراصولی در آن انجام گرفته است که جا دارد ادارۀ میراث فرهنگی زودتر به موضوع ورود کرده و از دنبالۀ کارها پیشگیری کند».

این بانوی دوستدار میراث فرهنگی در پایان گفت:«مسجدهای تاریخی شهر شیراز هرکدام روایتی از زیست و باورهای مردم منطقه را در دل خود نهفته دارد و حفظ و پاسداشت آن ها بسیار ضروری است. از سویی،مسجد«مُشیر»شیراز از دید هنری،معماری و کاشی کاری و زیبایی شناسی دارای اهمیت ویژه ای بوده و بسیار چشم نواز است و بازدید از آن حس آرامش را در آدمی پدید می آورد و حیف است که بگذاریم دسترنج نیاکان پاک سرشت ما،بدین گونه به نابودی کشیده شود و از همین جا از همۀ مسولان فرهنگی و دلسوزان شهر شیراز خواهش دارم که هرچه زودتر به موضوع ورود کرده و دشواری و چالش های آن را برطرف کنند».

بازشناسی مسجد«مُشیر»شیراز

مسجد«مُشیر»شیراز به دستور میرزا ابوالقاسم خان مُشیرالملک،والی استان پارس(فارس)در سال 1265 مَهی(قمری)ساخت آن آغاز و پس از ده سال در سال 1275 مَهی به پایان رسید. این مسجد از دید استحکام و معماری همانند مسجد وکیل است. در بخش شمالی مسجد،شبستان کوچکی وجود دارد که دیوارها و سقف آن از کاشی های رنگین پوشیده شده است. سقف و دو زاویۀ شمالی آن نیز با کاشی،مقرنس کاری شده است. در پیشانی شبستان،تاق نمای بلندی وجود دارد که بر روی آن آیه های قرآنی با خط های درشت ثلث بر روی کاشی نگاشته شده و در پایان تاریخ 1270 مَهی آورده شده است. در کنار و پشت این شبستان،شبستان متروک دیگری وجود دارد که آن را«مقصوره»می نامیدند. سقف این شبستان بر پایۀ چهار ستون سنگی استوار است.

در خاور(شرق)مسجد،تاق نماهای بلندی است که پیشانی آن کاشی کاری شده است و آیه های قرآنی با خط های درشت ثلث بر روی کاشی آبی آن نگاشته شده و در پایان تاریخ 1275 مَهی نمایان است. در پشت این تاق نما،دالان و درِ بزرگ مسجد جای دارد که در بازارچۀ اَرمنی ها باز می شود.

در بخش باختری(غربی)مسجد تاق نمایی بلند در قرینه با تاق نمای خاوری وجود دارد که در پشت آن،شبستان بزرگ مسجد جای گرفته است. بر فراز این تاق ساعتی جای دارد و پیرامون آن کاشی کاری و معرق کاری شده است. سقف این شبستان نیز بر پایۀ ده ستون سنگی استوار است که بر روی آن ها،به سبک مسجد وکیل خط های مارپیچی تراشیده شده است.مهراب(محراب)این شبستان نیز کاشی کاری شده و بر روی یک سنگ مرمر سورۀ توحید با خط نسخ نگاشته شده و در پایان آن گفتار«حسب الفرمایش جناب مشیر الملک مملکت فارس،کتیبه العبد الحسابی علی عسگر الارسنجانی 1289 مَهی»نگاشته شده است.

در زیر تاق نمای ورودی این شبستان بیت هایی از اسداله خان شیرازی در تاریخ بنای مسجد به خط نستعلیق بر روی کاشی نوشته شده است:

در فارس ابوالحسن مشیر الملک است

در بحر سیادت و سعادت فلک است

تاریخ بنای مسجدش گفت خرد

آبادی مسجد از مشیرالملک است

همچنین بر روی این شبستان ساعت و بادگیری جای دارد. در پیرامون مسجد در چند نقطه پلکان هایی ساخته شده که به اشکوب(طبقه)دوم و برخی از آن ها به پشت بام مسجد می انجامد. اشکوب دوم مسجد تنها در گوشۀ شمالی و خاوری بنا و در دو سوی گوشۀ جنوبی مسجد ساخته شده و دارای اتاق هایی است که بیشتر آن ها با یک دیگر مرتبط هستند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،مسجد«مُشیر»شهر شیراز در تاریخ 25 اِسپندماه 1351 خورشیدی و با شمارۀ 911 به ثبت ملی رسیده است.

نگاره های زیر را که به تازگی گرفته شده است،ببینید:

ترک و شکاف های عمیق و خطرناکی که اگر هرچه زودتر به آن رسیدگی نشود،فرو می ریزد

ترک های عمیق و خطرناک بلای جان یادگار قاجاری ها در شیراز

بدون شرح!!؟

مرمت های شلخته و غیراصولی بر روی بنای ملی جای افسوس و دریغ دارد

نگاره ها از بانو یوتاب هخامنش است

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی-خبرنگار آزاد- کُنشگر میراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم-راهنمای گردشگری-دبیر اَنجمن مهرگان