تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی-سیاوُش آریا*

دست درازی به حریم درجه یک و ممنوعۀ محوطۀ باستانی و بسیار اَرزشمند نامدار به«نقش رستم»همچنان دنباله دارد و ساخت استخر در زمین کشاورزی بدون پروانه(مجوز)از پایگاه جهانی پارسه(تخت جمشید)و گسترش گودالی بزرگ که در گذشته وجود داشته و هم اینک ژرف تر و بهسازی شده،تازه ترین این دست اَندازی ها(تعرض)است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،میراث جهانی پارسه(تخت جمشید)و محوطۀ باستانی و بسیار اَرزشمند نامدار به«نقش رستم»روزگار سخت و دشواری را سپری می کنند و حریم های سه گانۀ آن ها در بدترین شرایط حفاظتی و نگهداری به سر می برد و در چندین ماه گذشته،بارها از سوی زمین داران و باغ داران و کشاورزان بدون پروانه(مجوز)از پایگاه جهانی پارسه و گاه با پروانۀ این پایگاه که خود تخلفی آشکار است،خَدشه دار و شکسته شده است.

در چندین ماه گذشته،خبرهای ناگواری از دست درازی ها به عَرصه و خَدشه دار شدن حریم های سه گانۀ میراث جهانی جهانی پارسه و نقش رستم در خبرگزاری ها بازتاب یافته است و به گوش مسولان ادارۀ کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان و معاونت میراث فرهنگی کشور و امور پایگاه های جهانی و ملی کشور و مدیریت حفظ و احیای بناها،محوطه ها و بافت های تاریخی کشور رسیده و هر بار قول پیگیری داده اَند. اما همچنان به گفته ای"در بر همان پاشنه می چرخد"! و نه تنها دشواری ها و تخلف های پیشین برطرف نشده،بلکه دست درازی های تازه تری هر روزه به گوش می رسد که جای نگرانی شدید و افسوس و دریغ دارد. در این میان،سکوت معنادار مسولان میراث فرهنگی کشور جای شگفتی فراوان دارد و بسیار پرسش براَنگیز است...

ساخت استخربدون مجوز در حریم ممنوعۀ«نقش رستم»و تخت جمشید!

اما به تازگی و در چند ماه گذشته در حریم درجه یک و ممنوعۀ محوطۀ باستانی نامدار به«نقش رستم»و حریم درجه یک و ممنوعۀ میراث جهانی پارسه(تخت جمشید) و حریم درجه یک شهر باستانی اِستخر و حریم درجه یک اِشکفت حاجی آباد که سنگ نبشته های پهلوی اَشکانی و ساسانی در آن جای دارد و درست رو به روی آن ها و لبه جادۀ آسفالته،یکی از زمین داران اقدام به ساخت استخر به بهانۀ کمبود آب و کشاورزی کرده است. شواهد،بررسی و پُرس و جوهای نگارنده در بردارندۀ آن است که،مالک زمین کشاورزی بدون پروانه از پایگاه جهانی پارسه و ادارۀ میراث فرهنگی استان و بر اثر غفلت مسولان مربوطه و ضعف مدیریتی دست به ساخت استخر زده است که بر پایۀ قانون و ضابطه های میراث فرهنگی تخلف به شمار می آید و باید هرچه زودتر از سوی مسولان میراث فرهنگی با اخطاریه،برچیده شود. زیرا هرگونه ساخت و ساز،پِی کَنی،درختکاری،تسطیح زمین های کشاورزی و غیره ممنوع بوده و تخلف است. از سویی،سبب گسستگی و خدشه دار شدن و شکستن حریم درجه یک میراث جهانی پارسه و نقش رستم و شهر باستانی استخر شده است و برپایۀ قانون های میراث فرهنگی جرم به شمار می آید.

بهسازی گودال عمیقی در حریم ممنوعۀ«نقش رستم»و تخت جمشید

یکی دیگر از دست درازی هایی که به تازگی در حریم درجه یک و ممنوعۀ محوطۀ باستانی نامدار به«نقش رستم»و حریم درجه یک میراث جهانی پارسه و حریم درجه یک شهر باستانی استخر و در نزدیکی و چند متری همان استخر ساخته شده،صورت گرفته است،گسترش گودالی که از پیش وجود داشته و هم اینک بسیار ژرف تر شده و کف آن با غلتک و خودروهای سنگین بهسازی و صاف شده و کاربری آن هم روشن نبوده است. با این همه،نگارنده موضوع را از کارشناسان میراث فرهنگی پیگیری کرده و خواستار پیشگیری از آن شده است. زیرا بر پایۀ قانون و ضابطه های میراث فرهنگی هرگونه اقدام عملیاتی و عمرانی از سوی هر فرد یا نهاد دولتی ممنوع بوده و در موارد ویژه باید با پروانه و نظارت میراث فرهنگی و در چارچوب قانون و استاندارهای میراث فرهنگی انجام شود. پیگیرهای نگارنده بیانگر آن است که فرد یا نهاد مربوطه هیچ گونه پروانۀ کاری نداشته است! همچنین کارشناسان میراث فرهنگی قول پیگیری موضوع و پیشگیری از دنبالۀ کار را داده اَند.

ساخت یک مرغ داری در گذشته در حریم ممنوعۀ«نقش رستم»و تخت جمشید

دست درازی ها و ساخت و سازها در حریم ممنوعه و درجه یک محوطۀ باستانی نامدار به«نقش رستم»و حریم درجه یک میراث جهانی پارسه و حریم درجه یک شهر باستانی استخر در همین جا پایان نمی یابد! یک مرغ داری که بیش از یک دهه و بدون داشتن پروانه از ادارۀ کل میراث فرهنگی استان یا پایگاه جهانی پارسه در حریم درجه یک اِشکفت حاجی آباد و درست رو به روی آن و لبه جادۀ آسفالته و نزدیکی استخر ساخته شده،پدید آمده است باید هرچه زودتر برچیده شود. زیرا حریم درجه یک میراث جهانی پارسه و نقش رستم و شهر استخر را خَدشه دار و قانون های میراث فرهنگی را نقض کرده است و تخلفی آشکار به شمار می آید که کارشناسان میراث فرهنگی نیز،این تخلف در سال های گذشته را پذیرفته اَند و درستی آن را تایید می کنند.

قانون و ضابطه های میراث فرهنگی چه می گویند

هم اینک نگاهی به بخشی از بندهای حریم درجه یک و ضابطه های میراث جهانی پارسه و نقش رستم و شهر استخر خواهیم اَنداخت تا روشنگری بیشتری اَنجام شود.

بند یک،ساخت هرگونه ساختمان و تاسیسات،نصب دکل،درختکاری،دیوارکشی،پِی کَنی،کَند و کاو،تسطیح زمین های کشاورزی،هرگونه عملیات استخراج معدن های سنگ،شن و ماسه و خاک رُس،دفن و رهاسازی زباله و همانند آن ممنوع است.

بند دو،تغییر کاربری زمین های کشاورزی ممنوع است...

بند پنج،در محدودۀ حریم درجه یک ساختمان های مسکونی یا دامداری و تاسیسات مربوط به آن ها و هر نوع تاسیسات دیگر موجود،باید در زمان مناسب برچیده شود.

همان گونه که می بینیم قانون و ضابطه های میراث فرهنگی شفاف و روشن است و آشکارا هرگونه عملیات و ساخت و سازی را ممنوع اعلام کرده و خط قرمز میراث فرهنگی به شمار می آید. همچنین هنگامی که درختکاری در حریم درجه یک ممنوع است،چگونه می توان استخر ساخت یا مرغ داری؟ از سویی،دپوی خاک های آورده شده از بیرون حریم برای برپایی استخر در کنار آن،خود تخلفی آشکار به شمار می آید و به بقایای آثار برجای مانده،آسیب می رساند.

تنها راهی که زمین داران و کشاورزان زحمت کش و ارجمند باید اَنجام دهند،مدیریت بهینۀ منابع آبی،روی آوردن به کاشت فرآوری های کم آب بر،بهره گیری از سیستم کشاورزی مدرن(و نه سنتی)است. زیرا با نگرش به بحرانی بودن دشت مَرودشت و تهی شدن سفره های زیر زمینی و نبود آب،بی گمان در یکی دو سال آینده هیچ آبی برای استخرهای ساخته شده،وجود نخواهد داشت و سبب خسارت مالی هنگفت به زمین داران و کشاورزان خواهد شد و راه چاره ای دیگر نخواهند یافت. از همین روی،مسولان میراث فرهنگی و پایگاه جهانی پارسه به جای مدارا کردن و یا پروانۀ ساخت استخر دادن و توجیه های غیرعلمی و غیرکارشناسانه،بهتر است قانون و ضابطه های میراث فرهنگی را ارج نهاده و پاس دارند و خود دچار تخلف و بی قانونی نشوند که بی گمان با چالش های بزرگ و غیرقابل حلی در آینده رو به رو خواهند شد. مهم تر از همه،حریم های میراث جهانی پارسه و نقش رستم و شهر استخر،دچار تزلزل و گُسست و خدشه دار شده و خطر خروج آن از سازمان فرهنگی،علمی و آموزشی یونسکو وجود دارد.

یک باستان شناس: ساخت استخر در حریم نقش رستم و تخت جمشید تخلف است

اما علی رضا جعفری زند،باستان شناس با گرایش دوران تاریخی که سراسر دشت مَرودشت و حریم های سه گانۀ میراث جهانی پارسه و نقش رستم را بارها از نزدیک دیده است و به عنوان کارشناس رسمی دادگستری در رشته بناها و آثار تاریخی پرونده های فراوان میراث فرهنگی را به دادگاه برده و با چند و چون قانون و ضابطه های میراث فرهنگی آشنایی کامل دارد،دربارۀ ساخت استخر در حریم ممنوعه و درجه یک میراث جهانی پارسه و نقش رستم به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت:«بر پایۀ قانون و ضابطه های میراث جهانی پارسه و نقش رستم،هرگونه ساخت و ساز،پِی کَنی و حتا درختکاری ممنوع به شمار می آید. حال چگونه می توان استخر یا هر سازۀ آبی را ساخت؟ قانون روشن و شفاف است و آشکارا هرگونه اقدام و عملیات ساخت و ساز را ممنوع کرده است».

دکتر جعفری زند در پاسخ به این پرسش که برخی از کارشناسان میراث فرهنگی و به ویژه پایگاه جهانی پارسه،پروانۀ ساخت استخر در حریم درجه یک میراث جهانی پارسه را داده و آن را بلامانع می دانند به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت:«بند یک ضابطه و قانون میراث جهانی پارسه،آشکارا هرگونه ساخت و ساز،پِی کَنی،درختکاری و غیره را ممنوع اعلام کرده است و در بند پنجم هم به روشنی آمده است که ساخت و سازهای گذشته حتا مربوط به دامداری باید در زمان مناسب برچیده شود. حال چگونه می توان پروانۀ ساخت استخر یا هر سازۀ آبی دیگر را در حریم داد؟ این کار اَفزون بر تخلف،جُرم به شمار می آید. زیرا در تضاد با روح قانون و ضابطه های میراث فرهنگی است و سبب گُسست و تزلزل حریم های میراث جهانی پارسه و نقش رستم خواهد شد».

این باستان شناس که خود کارشناس رسمی دادگستری در رشته بناها و آثار تاریخی است و پرونده های مربوط به میراث فرهنگی بی شماری را به دادگاه برده است در دنبالۀ سخنان خود گفت:«ساخت استخر یا هر سازۀ آبی در هیچ کجای بندهای ضابطه های حریم درجه یک و دو نیامده است و مهم تر از همه،سبب خَدشه دار شدن چشم اَنداز(حریم بصری)میراث جهانی پارسه و نقش رستم خواهد شد و تخلف به شمار می آید. باید دانست حریم بخش جدایی ناپذیر و در واقع،کامل کنندۀ عَرصه و هویت میراث جهانی پارسه و نقش رستم است و پاسداری و حفاظت از آن،بایسته و اَمری ضروری به شمار می آید».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،محوطۀ باستانی نامدار به«نقش رستم»در 5 کیلومتری میراث جهانی پارسه جای دارد و در واقع،عرصۀ شهر هخامنشیان به شمار می آید. در این مجموعۀ باستانی با آثاری از دورۀ ایلامی،آرامگاه های هخامنشی،مهم ترین سنگ نگاره های ساسانی ایران،سازۀ هخامنشی نامدار به«کعبۀ زرتشت»و یک سنگ نبشتۀ قاجاری رو به رو هستیم. پروندۀ محوطۀ باستانی نقش رستم و نقش قهرمانان(نقش رجب)بنا است به پروندۀ ثبت جهانی پارسه در سازمان یونسکو اَفزوده شود.

نگاره های زیر را که به تازگی گرفته شده است،ببینید:

استخری که به تازگی در چند ماه گذشته و بدون مجوز در حریم درجه یک نقش رستم و تخت جمشید ساخته شده و باید برچیده شود

ساخت استخر با حجم بالای آب در حریم درجه یک نقش رستم و تخت جمشید سبب خدشه دار شدن حریم منظری آن ها خواهد شد

کوه روبروی این استخر،جایی است که اشکفت حاجی آباد و سنگ نبشته های پهلوی اشکانی و ساسانی در آن جای دارد و حتا حریم اثر ثبت ملی را نیز خدشه دار کرده است

گودالی که از گذشته وجود داشته ولی هم اینک بسیار عمیق تر شده و کف آن با غلتک صاف و بهسازی شده و کاربری آن ناروشن است و باید جلو آنرا گرفت

ساخت مرغداری که بیش از یک دهه پیش بدون مجوز صورت گرفته و باید برچیده شود

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری- دبیر اَنجمن مهرگان