سیمان کشی بر روی آرامگاه صخره ای«فالونَک»!

سیمان کشی بر روی آرامگاه صخره ای«فالونَک»!

سیمان کشی بر روی آرامگاه صخره ای«فالونَک»! تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی - سیاوُش آریا* خرابکاران بیمار و«وَندال گرایان»یادمان های تاریخی و فرهنگی بر روی آرامگاه صخره ای بسیار ارزشمند و نامدار به«فالونَک»در شهرستان مَرودَشت سیمان کشیده و چهرۀ یادگار پارسیان را خَدشه دار کرده و آسیب های برگشت ناپذیری را برجای گذاشته اَند. به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،در آیین و دین ایرانیان باستانی،آب،باد،آتش و خاک،چهارآفریدۀ وَرجاوَند اهورامزدا(پروردگار آیین مَزدیَسنا یا زرتشتیان)بوده و جایگاه بلندی داشته اند.از همین روی،آنان را به پلیدی آلودن روا نمی دانسته اند و هنگامی که جان از تَن بدر می رود،کالبد سرد شده و اَهریمن بر آن رِخنه کرده و پلیدش می کند.بر همین پایه،نمی توانسته اند مرده را بسوزانند،یا در آب افکنده و یا در خاک پنهان کنند.پس راه های دیگری را یافته و به اجرا در آوردند... آرامگاه های صخره ای به روش چهارپیل(چلیپا یا صلیبی)را نخستین بار در ایران داریوش بزرگ در کوه دژنِبِشت یا سه گنبدان(نقش رستم کنونی)برپا کرد و پس از آن،جانشینان وی از این نمونۀ مِهرازی(معماری)پیروی کرده و آرامگاه هایی را در نقش رستم و پارسه(تخت جمشید)ساختند.آرامگاه های محوطۀ باستانی نقش رستم به شکل چلیپایی با چهارشاخۀ مساوی در دل صخره ای کَنده شده است. روش تراشیدن جبهۀ آرامگاه بدین گونه بوده است که از بالای صخره رو به پایین سنگ های برجسته را تا اندازه ای هموار کرده اند،و سپس از خطی 26 متر پایین تر از قلۀ صخره،سینۀ کوه را در جبهه ای به گسترۀ 10 متر و نود سانتی متر تراشیده و 8 متر و نیم پایین رفته اند تا شاخۀ بالایی چلیپا تمام شده،آن گاه پهنۀ جبهه را دو برابر کرده،دو شاخۀ میانی را با بلندای 7 متر و شصت و سه سانتی متر کَنده اند و پس از آن،به تراشیدن شاخۀ پایینی پرداخته و 6 متر و هشتاد سانتی متر دیگر پایین رفته اند(زنده یاد شاپور شهبازی). آرامگاه صخره ای«فالونَک»را سیمان کشی کردند! روستای فالونَک از بخش های مرکزی شهرستان مَرودشت در سرزمین پارس است و در دهستان رامگِرد(رامجرد)یک جای دارد. آرامگاه صخره ای«فالونَک»از نامدارترین آرامگاه های صخره ای باستانی ایران،پس از آرامگاه های پادشاهان هخامنشی است که با پیروی از مِهرازی(معماری)هخامنشیان در شهر پارسه در دورۀ پَساهخامنشی(پس از هخامنشیان)و از سوی دودمان بومی پارس ها«پَرَتَرَکه ها»یا فراته داران برپا شده است.روش و شکل آرامگاه صخره ای«فالونَک»کمابیش در اصول از همان شیوۀ پادشاهان هخامنشی پیروی کرده و تنها بدون سنگ نگاره و مراسم آیینی و تزیینات و ساده است. باستان شناسان و کارشناسان اَمر از روش تراش و جای تیشه ها و بهره گیری از اَبزارآلات به کار رفته در ساخت آرامگاه،این یادمان صخره ای را وابسته به دورۀ پَساهخامنشی یا فراهخامنشی می دانند و امروزه چُنین دیدگاهی پذیرفته شده است. اما خرابکاران بیمار و«وَندال گرایان»بر روی آرامگاه صخره ای و بسیار ارزشمند«فالونک»و در جای جای آن سیمان کشی کرده و چهرۀ یادگار پارسیان را خَدشه دار کرده اند. به سخنی روشن تر،افراد فرومایه و نابخرد با سیمان در سراسر آرامگاه«فالونَک»یادگاری نویسی کرده و آسیب های فراوان و برگشت ناپذیری را بر جای گذاشته اند که دل هر دوستدار فرهنگ و تاریخ ایرانی به درد می آید و چیزی جز غم و افسوس برای دوستداران میراث فرهنگی بر جای نمی ماند. سخن درخُور نگرش و نکتۀ غم اَنگیز داستان آن جا است که بدانیم همۀ خرابکاری و سیمان کشی ها بر روی یادگار پارسیان کار برخی از کوهنوردان و صخره نوردان است.زیرا دسترسی و بالا رفتن از این آرامگاه باستانی غیرممکن و بسیار دشوار است و تنها با تجهیزات مورد نیاز می توان بدان دست یافت. شوربختانه سابقۀ خرابکاری و یادگاری نویسی بر روی یادمان های تاریخی به ویژه آن دسته از یادگارهای تاریخی که در کوه ها و صخره ها بوده و دسترسی بدان سخت است از سوی برخی از کوهنوردان و صخره نوردان نادان و بیمار در سراسر ایران بسیار است و تنها به یک نمونه بَسَنده خواهد شد. آرامگاه باستانی یا گوردخمۀ دَربند صحنۀ کرمانشاه که در سینۀ کوهی جای دارد از سوی همین کوهنوردان با رنگ یادگاری نویسی گسترده شده است که نگارنده در بازدیدهای میدانی از آن،بینندۀ چُنین خرابکاری هایی بوده است. نبود رسیدگی از سوی میراث فرهنگی،آرامگاه«فالونَک»را در سراشیبی نابودی قرار داده است یکی از دشواری های یادمان های تاریخی و فرهنگی که در روستاها و آبادی ها و دور از شهرها جای دارند،نبود رسیدگی از سوی اداره های میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی شهرستان ها است که به سادگی از کنار یادگارهای تاریخی گذشته و آن ها را به حال خود رها کرده اند. همچنین کمبود بودجه و نیروی کار در یگان حفاظت میراث فرهنگی سبب شده تا وزارت میراث فرهنگی نتواند به درستی از یادمان های تاریخی و ملی کشور پاسداری و حفاظت کند و همین موضوع دست سودجویان اَموال تاریخی و فرهنگی را باز گذاشته و بر پیکرۀ بی دفاع و ناتوان یادگارهای تاریخی می تازند. اما رِخنۀ عوامل بیولوژیکی(گل سنگ ها)در جای جای آرامگاه صخره ای«فالونک»نمایان است و انگیزۀ پوسیدگی و فرسودگی سنگ ها و این اثر ارزشمند شده است. همچنین بخش های کوچکی از این یادگار پارسیان از سوی خرابکاران بیمار در گذشتۀ ناروشنی شکسته است که می توان به درون خود گوردخمه اشاره کرد. از سویی،یادگاری نویسی ها با سیمان و اِسپری در درون گوردخمه بیداد می کند و آسیب های فراوانی را برجای گذاشته است. آرامگاه«فالونَک»از آنِ چه کسی است؟ آرامگاه ها،گوردخمه و اُستودان های باستانی فراوانی در سراسر ایران وجود دارد که دارای سنگ نبشته(کتیبه)نیستند و در دفترهای تاریخی نیز نامی از تعلق آن ها به فردی برده نشده است. از همین روی،نمی توان آن ها را به پادشاه و یا فردی ویژه نسبت داد. آرامگاه صخره ای«فالونَک»را باید بی گمان از آنِ خاندان بومی پارس و«پَرَتَرَکه ها»دانست. اما نمی دانیم که در پیوند با کدام فرد است و تنها می توان پنداشت و باور داشت که این آرامگاه از آنِ یکی از فرمانروایان بومی یا صاحب منصبان و بزرگان و شاید شاهک نشینان بومی بوده است. باید دانست که دودمان فراته داران میراث داران راستین هخامنشیان بوده و در آیین و باورها و مِهرازی آفریده های خود از آنان پیروی کرده اند. از روی سکه های برجای مانده و نام برخی از این فرمانروایان می توان به آگاهی های بیشتری دربارۀ این میراث داران پارسی دست یافت. شناسایی یک سنگ نگاره در درون گوردخمۀ«فالونَک» نگارنده که در بازدید میدانی خوردادماه امسال به درون آرامگاه«فالونَک»دست یافته است در گوردخمۀ آن با یک سنگ نگارۀ ساده و ابتدایی یا شاید نیمه تمام برخورد کرده است که تا کنون هیچ فرد علمی و در پیوند با موضوع میراث فرهنگی از آن یاد نکرده و ندیده است و در هیچ نوشته ای هم به آن اشاره نشده است. همچنین می توان پنداشت که به سبب کمبود فضا و جایگاه قرارگیری سنگ نگاره،ساده و ابتدایی تراشیده شده است. با این همه،نگارنده به باستان شناسان و پژوهشگران تاریخ بی شماری زنگ زده و دربارۀ آن پرس و جو کرده است و حتا تا کنون هیچ یک پژوهندگان و دوستداران میراث فرهنگی نتوانسته اند به بالای این آرامگاه به سبب دسترسی سخت و غیرممکن راه یابند و تنها سرور(آقا)یونس زارع،باستان شناس و کارمند پایگاه جهانی پارسه(تخت جمشید) با طناب در سال 1400 خورشیدی از این آرامگاه بالا رفته است و وی هم از وجود این سنگ نگاره هیچ آگاهی نداشت و تنها یک سنگ نگارۀ کوچک و ناقصی در ورودی گوردخمه و سمت چپ و بالای آن را شناسایی کرده که بسیار محو شده است. با این همه،نگارنده با رفتن به ادارۀ کل میراث فرهنگی استان و گفت و گو با مسول ثبت آثار تاریخی و کارشناسان امر و نشان دادن نگاره های(تصاویر)سنگ نگاره از شناسایی آن آگاهی داده است. همچنین شوربختانه ادارۀ میراث فرهنگی استان تا کنون این آرامگاه صخره ای بسیار ارزشمند و شناخته شده را ثبت ملی نکرده است که جای افسوس و نگرانی دارد. بهانۀ ادارۀ میراث فرهنگی برای ثبت نکردن آن،دسترسی سخت و دشوار بدان است. ولی باید گفت که می توانستند با یک نردبان و تجهیزات مورد نیاز در همۀ این سال ها آرامگاه«فالونک»را به ثبت ملی برسانند. و بی گمان در این زمینه کوتاهی صورت گرفته است. دربارۀ دیرینگی سنگ نگارۀ نویافته و شناسایی شده،تنها می توان پیشنهاد داد که از آنِ همان دودمان«پَرَترکه ها»و دورۀ پساهخامنشی است. اما نیاز به پژوهش و بررسی های بیشتر باستان شناسی دارد و تا انجام کامل پژوهش های کارشناسی نمی توان چیز بیشتری گفت. همچنین گوردخمۀ درون آرامگاه بسیار ساده است. پی نوشت :نگارنده پس از نگاره برداری از آرامگاه فالونک و در پایین آمدن از آن،به کف زمین پرتاب و دچار آسیب دیدگی و شکستگی شدید شد که همچنان با گذشت نزدیک به 5 ماه با بیماری دست به گریبان است. با این همه، باید سپاس گذار پروردگار بود که جانی دوباره بر من بخشید تا بتوانم در راه ایران گامی هر چند اندک بردارم. بلندای آرامگاه از کف زمین کمابیش 12 متر است فرم آرامگاه فالونک کمابیش از آرامگاه های هخامنشی پیروی گرده است یادگاری نویسی ها با سیمان چهره یادگار پارسیان را خدشه دار کرده است ورودی گوردخمه فالونک جایی از گوردخمه وجود ندارد که سیمان بر روی آن کشیده نشده باشد!؟ انبوهی از سنگ در درون گوردخمه فالونک از سوی بیماران رها شده است یادگاری نویسی گسترده با سیمان درون گوردخمه جای افسوس و دریغ دارد سنگ نگاره نویافته و شناسایی شده در درون گوردخمه فالونک که از سوی وندال گرایان آسیب بسیاری دیده است به سبب نبود نور کافی در درون گوردخمه سنگ نگاره کیفیت بالایی ندارد دسترسی به این آرامگاه بسیار سخت و دشوار است آرامگاه صخره ای ارزشمند فالونک یادگار پارسیان پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – کُنشگر میراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – دبیر انجمن مهرگان چهارشنبه 2 آبان 1403 بازدید : 336

تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی - سیاوُش آریا*

خرابکاران بیمار و«وَندال گرایان»یادمان های تاریخی و فرهنگی بر روی آرامگاه صخره ای بسیار ارزشمند و نامدار به«فالونَک»در شهرستان مَرودَشت سیمان کشیده و چهرۀ یادگار پارسیان را خَدشه دار کرده و آسیب های برگشت ناپذیری را برجای گذاشته اَند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،در آیین و دین ایرانیان باستانی،آب،باد،آتش و خاک،چهارآفریدۀ وَرجاوَند اهورامزدا(پروردگار آیین مَزدیَسنا یا زرتشتیان)بوده و جایگاه بلندی داشته اند.از همین روی،آنان را به پلیدی آلودن روا نمی دانسته اند و هنگامی که جان از تَن بدر می رود،کالبد سرد شده و اَهریمن بر آن رِخنه کرده و پلیدش می کند.بر همین پایه،نمی توانسته اند مرده را بسوزانند،یا در آب افکنده و یا در خاک پنهان کنند.پس راه های دیگری را یافته و به اجرا در آوردند...

آرامگاه های صخره ای به روش چهارپیل(چلیپا یا صلیبی)را نخستین بار در ایران داریوش بزرگ در کوه دژنِبِشت یا سه گنبدان(نقش رستم کنونی)برپا کرد و پس از آن،جانشینان وی از این نمونۀ مِهرازی(معماری)پیروی کرده و آرامگاه هایی را در نقش رستم و پارسه(تخت جمشید)ساختند.آرامگاه های محوطۀ باستانی نقش رستم به شکل چلیپایی با چهارشاخۀ مساوی در دل صخره ای کَنده شده است. روش تراشیدن جبهۀ آرامگاه بدین گونه بوده است که از بالای صخره رو به پایین سنگ های برجسته را تا اندازه ای هموار کرده اند،و سپس از خطی 26 متر پایین تر از قلۀ صخره،سینۀ کوه را در جبهه ای به گسترۀ 10 متر و نود سانتی متر تراشیده و 8 متر و نیم پایین رفته اند تا شاخۀ بالایی چلیپا تمام شده،آن گاه پهنۀ جبهه را دو برابر کرده،دو شاخۀ میانی را با بلندای 7 متر و شصت و سه سانتی متر کَنده اند و پس از آن،به تراشیدن شاخۀ پایینی پرداخته و 6 متر و هشتاد سانتی متر دیگر پایین رفته اند(زنده یاد شاپور شهبازی).

آرامگاه صخره ای«فالونَک»را سیمان کشی کردند!

روستای فالونَک از بخش های مرکزی شهرستان مَرودشت در سرزمین پارس است و در دهستان رامگِرد(رامجرد)یک جای دارد. آرامگاه صخره ای«فالونَک»از نامدارترین آرامگاه های صخره ای باستانی ایران،پس از آرامگاه های پادشاهان هخامنشی است که با پیروی از مِهرازی(معماری)هخامنشیان در شهر پارسه در دورۀ پَساهخامنشی(پس از هخامنشیان)و از سوی دودمان بومی پارس ها«پَرَتَرَکه ها»یا فراته داران برپا شده است.روش و شکل آرامگاه صخره ای«فالونَک»کمابیش در اصول از همان شیوۀ پادشاهان هخامنشی پیروی کرده و تنها بدون سنگ نگاره و مراسم آیینی و تزیینات و ساده است. باستان شناسان و کارشناسان اَمر از روش تراش و جای تیشه ها و بهره گیری از اَبزارآلات به کار رفته در ساخت آرامگاه،این یادمان صخره ای را وابسته به دورۀ پَساهخامنشی یا فراهخامنشی می دانند و امروزه چُنین دیدگاهی پذیرفته شده است.

اما خرابکاران بیمار و«وَندال گرایان»بر روی آرامگاه صخره ای و بسیار ارزشمند«فالونک»و در جای جای آن سیمان کشی کرده و چهرۀ یادگار پارسیان را خَدشه دار کرده اند. به سخنی روشن تر،افراد فرومایه و نابخرد با سیمان در سراسر آرامگاه«فالونَک»یادگاری نویسی کرده و آسیب های فراوان و برگشت ناپذیری را بر جای گذاشته اند که دل هر دوستدار فرهنگ و تاریخ ایرانی به درد می آید و چیزی جز غم و افسوس برای دوستداران میراث فرهنگی بر جای نمی ماند.

سخن درخُور نگرش و نکتۀ غم اَنگیز داستان آن جا است که بدانیم همۀ خرابکاری و سیمان کشی ها بر روی یادگار پارسیان کار برخی از کوهنوردان و صخره نوردان است.زیرا دسترسی و بالا رفتن از این آرامگاه باستانی غیرممکن و بسیار دشوار است و تنها با تجهیزات مورد نیاز می توان بدان دست یافت. شوربختانه سابقۀ خرابکاری و یادگاری نویسی بر روی یادمان های تاریخی به ویژه آن دسته از یادگارهای تاریخی که در کوه ها و صخره ها بوده و دسترسی بدان سخت است از سوی برخی از کوهنوردان و صخره نوردان نادان و بیمار در سراسر ایران بسیار است و تنها به یک نمونه بَسَنده خواهد شد. آرامگاه باستانی یا گوردخمۀ دَربند صحنۀ کرمانشاه که در سینۀ کوهی جای دارد از سوی همین کوهنوردان با رنگ یادگاری نویسی گسترده شده است که نگارنده در بازدیدهای میدانی از آن،بینندۀ چُنین خرابکاری هایی بوده است.

نبود رسیدگی از سوی میراث فرهنگی،آرامگاه«فالونَک»را در سراشیبی نابودی قرار داده است

یکی از دشواری های یادمان های تاریخی و فرهنگی که در روستاها و آبادی ها و دور از شهرها جای دارند،نبود رسیدگی از سوی اداره های میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی شهرستان ها است که به سادگی از کنار یادگارهای تاریخی گذشته و آن ها را به حال خود رها کرده اند. همچنین کمبود بودجه و نیروی کار در یگان حفاظت میراث فرهنگی سبب شده تا وزارت میراث فرهنگی نتواند به درستی از یادمان های تاریخی و ملی کشور پاسداری و حفاظت کند و همین موضوع دست سودجویان اَموال تاریخی و فرهنگی را باز گذاشته و بر پیکرۀ بی دفاع و ناتوان یادگارهای تاریخی می تازند.

اما رِخنۀ عوامل بیولوژیکی(گل سنگ ها)در جای جای آرامگاه صخره ای«فالونک»نمایان است و انگیزۀ پوسیدگی و فرسودگی سنگ ها و این اثر ارزشمند شده است. همچنین بخش های کوچکی از این یادگار پارسیان از سوی خرابکاران بیمار در گذشتۀ ناروشنی شکسته است که می توان به درون خود گوردخمه اشاره کرد. از سویی،یادگاری نویسی ها با سیمان و اِسپری در درون گوردخمه بیداد می کند و آسیب های فراوانی را برجای گذاشته است.

آرامگاه«فالونَک»از آنِ چه کسی است؟

آرامگاه ها،گوردخمه و اُستودان های باستانی فراوانی در سراسر ایران وجود دارد که دارای سنگ نبشته(کتیبه)نیستند و در دفترهای تاریخی نیز نامی از تعلق آن ها به فردی برده نشده است. از همین روی،نمی توان آن ها را به پادشاه و یا فردی ویژه نسبت داد.

آرامگاه صخره ای«فالونَک»را باید بی گمان از آنِ خاندان بومی پارس و«پَرَتَرَکه ها»دانست. اما نمی دانیم که در پیوند با کدام فرد است و تنها می توان پنداشت و باور داشت که این آرامگاه از آنِ یکی از فرمانروایان بومی یا صاحب منصبان و بزرگان و شاید شاهک نشینان بومی بوده است. باید دانست که دودمان فراته داران میراث داران راستین هخامنشیان بوده و در آیین و باورها و مِهرازی آفریده های خود از آنان پیروی کرده اند. از روی سکه های برجای مانده و نام برخی از این فرمانروایان می توان به آگاهی های بیشتری دربارۀ این میراث داران پارسی دست یافت.

شناسایی یک سنگ نگاره در درون گوردخمۀ«فالونَک»

نگارنده که در بازدید میدانی خوردادماه امسال به درون آرامگاه«فالونَک»دست یافته است در گوردخمۀ آن با یک سنگ نگارۀ ساده و ابتدایی یا شاید نیمه تمام برخورد کرده است که تا کنون هیچ فرد علمی و در پیوند با موضوع میراث فرهنگی از آن یاد نکرده و ندیده است و در هیچ نوشته ای هم به آن اشاره نشده است. همچنین می توان پنداشت که به سبب کمبود فضا و جایگاه قرارگیری سنگ نگاره،ساده و ابتدایی تراشیده شده است. با این همه،نگارنده به باستان شناسان و پژوهشگران تاریخ بی شماری زنگ زده و دربارۀ آن پرس و جو کرده است و حتا تا کنون هیچ یک پژوهندگان و دوستداران میراث فرهنگی نتوانسته اند به بالای این آرامگاه به سبب دسترسی سخت و غیرممکن راه یابند و تنها سرور(آقا)یونس زارع،باستان شناس و کارمند پایگاه جهانی پارسه(تخت جمشید) با طناب در سال 1400 خورشیدی از این آرامگاه بالا رفته است و وی هم از وجود این سنگ نگاره هیچ آگاهی نداشت و تنها یک سنگ نگارۀ کوچک و ناقصی در ورودی گوردخمه و سمت چپ و بالای آن را شناسایی کرده که بسیار محو شده است. با این همه،نگارنده با رفتن به ادارۀ کل میراث فرهنگی استان و گفت و گو با مسول ثبت آثار تاریخی و کارشناسان امر و نشان دادن نگاره های(تصاویر)سنگ نگاره از شناسایی آن آگاهی داده است. همچنین شوربختانه ادارۀ میراث فرهنگی استان تا کنون این آرامگاه صخره ای بسیار ارزشمند و شناخته شده را ثبت ملی نکرده است که جای افسوس و نگرانی دارد. بهانۀ ادارۀ میراث فرهنگی برای ثبت نکردن آن،دسترسی سخت و دشوار بدان است. ولی باید گفت که می توانستند با یک نردبان و تجهیزات مورد نیاز در همۀ این سال ها آرامگاه«فالونک»را به ثبت ملی برسانند. و بی گمان در این زمینه کوتاهی صورت گرفته است.

دربارۀ دیرینگی سنگ نگارۀ نویافته و شناسایی شده،تنها می توان پیشنهاد داد که از آنِ همان دودمان«پَرَترکه ها»و دورۀ پساهخامنشی است. اما نیاز به پژوهش و بررسی های بیشتر باستان شناسی دارد و تا انجام کامل پژوهش های کارشناسی نمی توان چیز بیشتری گفت. همچنین گوردخمۀ درون آرامگاه بسیار ساده است.

*پی نوشت :نگارنده پس از نگاره برداری از آرامگاه فالونک و در پایین آمدن از آن،به کف زمین پرتاب و دچار آسیب دیدگی و شکستگی شدید شد که همچنان با گذشت نزدیک به 5 ماه با بیماری دست به گریبان است. با این همه، باید سپاس گذار پروردگار بود که جانی دوباره بر من بخشید تا بتوانم در راه ایران گامی هر چند اندک بردارم.