تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا* 

یادمان باستانی و بسیار ارزشمند و جهانی نامدار به نقش رستم در پیِ عملکرد مسولان پایگاه جهانی پارسه با کَندن کف محوطه به درازای حدود 300 متر و به اَنگیزۀ ریختن بتن و میلگِرد درون آن و بدون داشتن طرح مصوب و مجوز در تیررَس خطر جدی قرار گرفت. اما پایگاه میراث جهانی پارسه که نقش رستم زیر مجموعۀ مدیریتی آن ها به شمار می آید،همۀ موارد را نه تنها رد کرده،بلکه مدعی داشتن مجوز و طرح مصوب نیز هستند!

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،در پیِ ادعای پایگاه جهانی پارسه یا همان تخت جمشید،مبنی برداشتن مجوز و طرح مصوب و اصولی و علمی بودن کاوش های باستان شناختی و پاسخی که در خبرگزاری ایسنا با نام«مجوز و طرح مصوب داریم و از بتن و میلگِرد خبری نیست،5 مهرماه 1403 با کد خبر 1403070504059»و برای آگاهی رسانی و شفافیت اَفکارهمگانی(عمومی)در این گزارش به موارد مطرح شده،پرداخته و پاسخی بر پایۀ داده های علمی خواهیم داد و نتیجه را به مردم میراث دوست ایران و کارشناسان میراث فرهنگی واگذار می کنیم.

اما پیش از پرداختن به موارد مطرح شده در جوابیۀ پایگاه جهانی پارسه(تخت جمشید)به خبرگزاری ایسنا،نگاهی کوتاه به آنچه در بهار امسال در نقش رستم رخ داد،می اندازیم.

 بیش از یک دهه است که فرونشست دشت مَرودشت پارس(فارس)بر اثر برداشت بی رویۀ آب های زیرزمینی از سوی کشاورزان و زمین داران سبب شده تا کارشناسان و متخصصان حوزه آب،باستان شناسی و شهرسازی نسبت به پیامدهای غیرقابل بازگشت و خطرناک آن هشدار داده و اعلام نگرانی شدید کنند. یکی از نقطه های حساسی که در یک دهۀ گذشته،بینندۀ ترک های عمیق و خطرناکی در آن بودیم،محوطۀ تاریخی و بسیار ارزشمند نقش رستم است که شوربختانه راهکار مدیران وقت،پوشاندن چاله ها با اَنباشت شن و ماسه و پنهان کردن از دید گردشگران و خبرنگاران دغدغه مند بود.

اما بارش های تند بهاره در اَردیبهشت ماه امسال که در نوع خود کم سابقه بود،سبب شسته شدن همۀ این شن و ماسه ها و آشکار شدگی ترک ها و شکست های پدیدار شده در بستر باستانی محوطه نقش رستم شد. با این همه،درحالی که انتظار می رفت پیدایش چنین رخدادی یکبار هم که شده،سبب پذیرش حقیقت تلخ پیامدهای خشکاندن سفره های آب زیرزمینی،فرونشست دشت و در نتیجه انجام اقدام های عملی در رویارویی با آن شود،ولی مدیریت کنونی پایگاه جهانی پارسه در اظهارنظری شگفت اَنگیز مسأله را به «فروشُست»شن و ماسه و سنگ ریزه کوهستان و سطح محوطه کاهش(تقلیل)داد.

 شناسایی نادرست از علت مسأله،اَنگیزۀ ارایه راهکار نادرست در درمان نیز خواهد شد و بر همین پایه اقدام های بعدی مدیریت نقش رستم،بدون توجه و نگرش به اصل مشکل به کاوش در راستای شیار و شکستگی طویل پدیدار شده در سراسر محوطه و بازکردن کارگاه های کاوش گسترده در یکی از حساس ترین محوطه های تاریخی و باستانی ایران شد.

یکی از نقدهای کارشناسان میراث فرهنگی بر مدیریت کنونی نقش رستم،همین اقدام به کاوش گسترده به بهانۀ درمان موضوع آب گرفتگی و شناسایی کم و کیف شیارهای حاصل از خشکاندن سفره های آب زیر زمینی بدون گروه کارآزموده و چیردست باستان شناسی  دارای دانش کافی و تجهیزات لازم و مورد نیاز است. ناپختگی و کم تجربگی یکی از هَموندان(اعضای)کارشناسی گروه کاوش به عنوان "مشتی نمونه خروار" در گزارشی که خبرگزاری عصر ایران از جریان کاوش ها در نقش رستم و آن جایی که خبرنگار ارجمند از ماهیت و کاربرد یک شیء کوچک استخوانی تازه کشف شده،می پرسد به خوبی نمایان است و همین موضوع می شود مایه داستان پردازی خبرنگار گرامی از آنچه در محل رخ داده است(خبرگزاری عصر ایران،28 شهریورماه 1403 کد خبر 998527).

از سویی و به باور کارشناسان میراث فرهنگی،چنین عملیات گسترده ای آن هم در محوطه ای جهانی و بسیار ارزشمند نقش رستم نیازمند پژوهش و مطالعۀ چندین ماهه و حتا یک ساله در زمینه های گوناگون از جمله زمین شناسی و مکانیک خاک،آب شناسی و هیدرولیک،سازه و تحلیل سازه و مبانی نظری مرمت و ... با چند گروه و مشاور قوی بوده است.حال که شواهد و اسناد نشان می دهد،هیچ بررسی و پژوهشی انجام نشده است.

کاوش در نقش رستم بدون مجوز و طرح مصوب!

اما با وجود ادعای پایگاه جهانی پارسه و جوابیه ای که در همان خبرگزاری ایسنا در پنجم مهرماه منتشر شده است برپایۀ شواهد و اسناد و بررسی ها و پرس و جوها از مسولان پژوهشگاه میراث فرهنگی،امور پایگاه های جهانی و ملی و ادارۀ کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان کاوش در نقش رستم بدون پروانه(مجوز) کاوش و طرح مصوب انجام شده است! به سخنی روشن تر،مسولان نقش رستم پروانه ای از پژوهشکدۀ باستان شناسی کشور تنها به عنوان گمانه زنی(نه کاوش)در بهار امسال و فصل نخست گرفته و همان را در تابستان تمدید کرده اَند. حال آن که،کاوش باستان شناختی نیازمند طرح مصوب و تصویب در شورای فنی پایگاه جهانی پارسه و سپس تصویب در پژوهشکدۀ باستان شناسی کشور داشته و نیازمند گرفتن پروانه. اما مدیریت نقش رستم بدون داشتن پروانه و طرح مصوب خودسرانه و با تصمیم شخصی اقدام به کاوش و کَندن کف محوطۀ نقش رستم کرده است. در این جا برای این که سخن به درازا نکشد،تنها به یک مورد اشاره خواهد شد.

برپایۀ پرس و جوها و بررسی ها از پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور،پدیداری ترانشه در کنار سنگ نگارۀ شاهپوریکم ساسانی و کَندن چاه سنگی بدون پروانه و طرح مصوب ممنوع  بوده و خود تخلف به شمار می آید.همچنین وارون ادعای مدیریت پایگاه جهانی پارسه منتشر شده در خبرگزاری ایسنا در همان پنجم مهرماه،شورای فنی از آغاز امسال منحل و تعطیل بوده است. و اگر مدیریت ارجمند مدعی تعطیلی و منحل شدن شورای فنی پایگاه جهانی پارسه نیست،یک سند یا برگه ای با آوردن تاریخ دقیق نشست و امضای هَموندان شورا برای آگاهی رسانی افکارهمگانی منتشر کند.

به جای جوابیه دادن و تکذیب کردن،مدرک رو کنید

هم اینک به مواردی که پایگاه جهانی پارسه در جوابیه به خبرگزاری ایسنا منتشر کرده است،برای آگاهی رسانی و شفافیت موضوع به آن می پردازیم.

اَفزون بر سپاس داری(قدردانی)از مدیریت پایگاه میراث جهانی پارسه(تخت جمشید)و نقش رستم در فرستادن توضیحاتی در قالب جوابیه برای خبرگزاری ایسنا در رابطه با نگرانی های موجود برای آن چه در نقش رستم تحت عنوان فعالیت حفاظتی درحال انجام است،بایسته است بدانیم که اظهارات مدیر ارجمند پارسه سبب افزایش نگرانی ها و پرسش های بیشتر نسبت به روند عملیات اجرایی شده است که در پی به برخی از موارد آن اشاره می کنیم:

1. انجام هرگونه اقدام بدون طرح مصوب وزارت خانۀ میراث فرهنگی از سوی مدیر مجموعۀ میراث جهانی پارسه در رابطه با نقش رستم،تخلف از ضابطه های میراث فرهنگی به شمار می آید و نیازمند توقف و پیگیری حقوقی از سوی وزارت خانه میراث فرهنگی است. با شوربختی مدیریت کنونی میراث جهانی پارسه در اقدامی همانند در کم تر از یک دهه پیش،پشتیبانی و حمایت خود را از اقدام های حفاظتی بدون طرح و برنامه بر روی محوطه ارزشمند از آنِ دوران اوایل هخامنشی که به تل آجری نامدار است،انجام دادند که سبب آسیب رسانی به این محوطۀ بی همتا شد و کارشناسان و خبرگزاری ها در همان زمان به ابعاد فاجعه رخ داده،پرداختند.

2. مدیریت گرامی پایگاه جهانی پارسه ادعا کرده اند که اقدام های کنونی در نقش رستم که برپایۀ اظهارهای بینندگان و نگاره های(تصاویر)منتشر شده در بردارندۀ کَندوکاوهای انبوه برای پدیداری جوی های انتقال آب درون عرصه است،نتیجۀ مشورت گیری و رایزنی با زمین شناسان،باستان شناسان و پیوند با مختصصان دانشگاه های غیر ایرانی و فراملی(بین المللی)است. از همین روی،از ایشان خواهشمند است که تنها یک نوشته از یکی از دانشگاه ها و مؤسسات فراملی که تأیید کنندۀ روند اقدام های کنونی وی در نقش رستم است، ارایه بفرمایند.

3. مدیریت ارجمند کاوش که انجام کاوش ها را به عمل جراحی همانند دانسته،خود بگویند که کدام جراحی بدون معاینه های نخستین،انجام آزمایش های بی شمار و گوناگون و بهره گیری از شیوه های مختلف عکس برداری و در فرجام شناخت دقیق مشکل و بررسی شیوه های درمان در کمیسیون های پزشکی دست به باز کردن شکم و مغز و قلب بیمار خود که یک شخصیت ملی و جهانی هم باشد،می زند که شما با یک گروه کاوش کم تجربه که یک یافتۀ استخوانی را انگشتر کودک خردسال می بیند و با امکانات حداقلی با نقش رستم می کنید. بماند که پافشاری داشته اید که برای اقدام های کنونی فعالیت های زمین شناسی و دورسنجی لایه های زیر سطحی(ژئوفیزیک)و .. انجام شده است. امیدواریم تنها یک سند که بیانگر انجام چنین اقدام های تخصصی و تشخیصی در فاصله کوتاه تنداب(سیلاب) تا آغاز به کندوکاو و کاوش گسترده و اجرای طرح عمرانی و حفاظتی مد نظرتان در محل نقش رستم باشد،ارایه دهید.

4.مدیریت گرامی به سابقۀ 20 ساله خود پافشاری دارند که باید به فاجعه بتن ریزی و نابودی بخش های بزرگی از قلب عرصه محوطه ارزشمند تل آجری در شهر پارسه به بهانه نصب پایه های انبوه یک سقف از رده خارج و یا کوه بری گسترده درست در چشم و حریم حفاظتی کاخ اَردشیر بابکان در پیروزآباد پارس در زمان مدیریت وی،تنها به عنوان "مشتی نمونه خروار" اشاره کرد.

5.مدیر ارجمند پایگاه جهانی پارسه در حالی که باورمند است اقدام های وی با مشورت و رایزنی با متخصص ترین کارشناسان امر درحال انجام است که به شکلی تلخ و طنزگونه محل گسل و شکاف پدیدار شده به موازات صخره نقش رستم را محل ساخت زهکش اصلی انتقال آب گزینش کرده است. اقدامی که نتیجۀ آن برای هر انسان رهگذر نیز روشن است و با ادامۀ برداشت آب های زیر زمینی و جداشدگی بیشتر دشت از صخره گسل پدیدار شده،بزرگ تر خواهد شد و هر جوی و زهکشی که در محل آن برپا شده باشد را به درون خود خواهد بلعید!

6. مدیر گرامی پارسه بر این باور است که اقدام های وی در جهت زنده سازی(احیا)بخشی از سیستم آب دورۀ هخامنشی است. سخنی که بیشتر به یک شوخی همانند است.تردیدی نیست تا زمانی که کاوش های گسترده ای تا سطح های پایین تر و از آنِ دوران هخامنشی که با لایه های بیش از هزار سال استقرار و فعالیت پوشانده شده است،انجام نشود امکان شناسایی دقیق و مطمئنی از سیستم آب دورۀ هخامنشی وجود ندارد و تنها وجود یک حوضچۀ ذخیرۀ آب با بیشینه(حداکثر) چند هزار لیتر حجم نمی تواند سندی بر انتقال آب های سطحی و ناشی از سیلاب در اندازه های چند میلیون لیتر فرو آمده از آبشار نقش رستم در دوران هخامنشی همانند آنچه در اَردیبهشت ماه امسال رخ داد،باشد.

در پایان باید دانست در مکانی به اهمیت محوطۀ نقش رستم هرگونه اقدام و فعالیت حفاظتی تنها پس از فراهم سازی،تدوین و انجام نشست های کارشناسی و تصویب راه حل های نهایی از میان چندین و چند راهکار پیشنهاد داده شده،امکان پذیر و مجاز به انجام است.

خط طولی به گستردگی حدود 300 متر که مدیریت نقش رستم در محوطه کنده و بنا بود در آن بتن و میلگرد بریزد که هم اینک پس از اعتراض ها کار متوقف شده است

کندن کف عرصه نقش رستم با هر انگیزه و دلیلی برپایه ضابطه  و قانون های میراث فرهنگی مطلقا ممنوع است

نگاره ای که از بالای کوه نقش رستم گرفته شده و برش های فراوان در سطح باستانی محوطه را جهت ایجاد زهکش بدون مجوز حفاظت و مرمت و طرح مصوب نشان می دهد

ترانشه ای که کمی پایین تر از سنگ نگاره ساسانی شاهپوریکم زده شده و بدون مجوز بوده است

کاوش چاه باستانی در نقش رستم نیز بدون مجوز و خودسرانه بوده و طرحی نداشته است

این همان شی ای است که از آن با نام انگشتر دختر بچه یاد شده است و چنین تحلیلی جای شگفتی دارد و باستان شناسان بدان معترض هستند

نوشته مرتبط :

تهدید نقش رستم با بتن و میلگرد

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – دبیر انجمن مهرگان