تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

کارگاه مرمتی در میراث جهانی پارسه(تخت جمشید)از آغاز بهار امسال برپا شده است و مرمت گران آثار تاریخی با هنر و دستان پرتوان خویش به یادگار پاک و وَرجاوند هخامنشیان جان می بخشند تا این میراث فرهنگی برای آیندگان به یادگار بماند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،میراث جهانی پارسه که نزد تودۀ مردم به تخت جمشید پرآوازه است در سال 518 پیش از میلاد به فرمان داریوش بزرگ،شاهنشاه هخامنشی در دامان کوه مهر برپا شد و پس از او نیز،دیگر پادشاهان از جمله،خشیارشا و اَردشیریکم و ... ساخت و سازها را کامل کردند. همان گونه که می دانیم ساخت پارسه چیزی میان 160 تا 180 سال به درازا اَنجامیده است. آرمان داریوش بزرگ از برپایی شهر و کاخ های پارسه،نشان دادن هنر،مِهرازی(معماری) و قدرت پارسیان است. همچنین برگزاری جشن های ملی همانند نوروز و مهرگان برپایۀ اسناد و شواهد در پارسه اَنجام می گرفته است. با این همه،پس از یورش های گوناگون دشمنان ایران در دوره ها و سده های گوناگون شهر پارسه رو به ویرانی رفت و آرام آرام پس از غروب ساسانیان در دل خاک پنهان ماند. اما در سال های 1312 خورشیدی،باستان شناسان و مرمت گران باختری به پارسه آمده و با اِقدام های اَرزشمند خود ویرانه های شهر پارسه را کاوش و شکوه و سِترگی میراث هخامنشیان را دگر باره زنده کرده و به رخ کشیدند و تا به امروز کاوش های باستان شناسی و مرمت ها هرچند جَسته و گریخته دنباله دارد. در واقع،کارهای مرمتی و حفاظتی هیچ گاه در یادمان های تاریخی به ویژه در تختگاه شهر پارسه پایانی ندارد و باید همواره برای حفظ و نگهداری آن،کارگاه های مرمتی برپا باشد.

برپایی کارگاه مرمت در کاخ آپادانا

کاخ آپادانا در پارسه به اَنگیزۀ اهمیت و اَرزش فراوان آن نزد کارشناسان و پژوهندگان،دارای جایگاه والایی است. کاخ آپادانا را بزرگ ترین و مهم ترین کاخ در پارسه به شمار می آید. هم اینک مرمت گران آثار تاریخی از آغاز بهار و نوروز امسال با برپایی کارگاهی در کاخ آپادانا سرگرم کار شده و هم چنان این اِقدام ها دنباله دارد. کارگاه مرمتی بر روی یک پایه ستون بزرگ و سِترگ هخامنشی در کاخ آپادانا به سرپرستی شهرام رهبر،مرمت گر بناها و آثار تاریخی که دارای مدرک درجه یک هنری است و نزدیک دو دهه در میراث جهانی پارسه سرگرم کارهای مرمتی بوده،برپا شده است. کارهای مرمتی در این پایه ستون،در برگیرندۀ گُل سنگ زدایی و پر کردن درز و شکاف ها با نوین ترین روش و مواد مرمتی روز جهان در حال اَنجام است. در دنبالۀ این گزارش همراه خواهیم شد با بانوی هنرمند و مرمت گری که با دستان پر توان خود به میراث هخامنشیان جان می بخشد. و بخش های گوناگون این پایه ستون را بررسی کرده و در نگاره ها(تصاویر)نشان می دهیم.

بانو فرنگیس خلیلی که مرمت گر آثار تاریخی است از نوروز امسال سرگرم کار بر روی پایه ستون هخامنشی درکاخ آپادانا بوده و در همین زمینه به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : «این پایه ستون یکی از 12 پایه ستون ایوان شمالی کاخ آپادانا است که بر روی آن کارهای مرمتی در حال اَنجام است. درگام نخست مستندنگاری و آسیب نگاری بود که با فراهم سازی طرح و نگاره برداری(عکاسی)انجام شده است.

 آسیب نگاری در برگیرندۀ برداشت گُل سنگ ها،ترک ها و ریزترک ها بر روی سطح اثر از چهارسو یا زاویه اَنجام گرفته است. باید دانست که گل سنگ ها یک موجود بیولوژیک زنده است که از هم زیستی جلبک ها و قارچ ها به وجود آمده و با ترشح اسید سبب انحلال مواد معدنی سنگ و نابودی آن می شود.آسیب هایی که گل سنگ ها سبب پدیداری آن می شوند، خود را به گونۀ فرسایش سطحی،حفره های بسیار ریز و لکه های سپید رنگ نشان می دهد. پاک سازی گل سنگ ها فعالیتی زمان بر است و کمابیش یک ماه برای چنین اثری به درازا می کشد و با محلول های شیمیایی و روش های مکانیکی انجام می گیرد. پس از آن،پاک سازی سطح اثر با  بهره گیری از آب مقطر و برس های مویی مخصوص اَنجام می شود و سطح اثر از گرد و خاک و آلودگی ها پاک خواهد شد».

این مرمت گر آثار تاریخی در دنبالۀ سخنان خود به دیگر بخش اِقدام های اَنجام شده،اشاره کرد و گفت :«گام دیگر مرمت پایه ستون ایوان شمالی آپادانا،«لِدان»گذاری است.«لِدان»یک ملات آهکی است که از دید اِنبساط و اِنقباض و درجه سختی بسیار به سنگ نزدیک بوده و دارای برگشت پذیری است و دشواری های بعدی را که ملات سیمان به وجود می آورد،پدیدار نمی سازد. همۀ درزها و شکاف هایی که بر روی پایه ستون وجود دارد باید با همین ملات«لِدان»پر شود. هرچند که،شکاف های بزرگ تر و گسترده تر با مواد دیگر و روش های گوناگون پُر خواهد شد».

بانو خلیلی دربارۀ اَنواع گل سنگ های موجود بر روی پایه ستون کاخ آپادانا نیز به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت :«جستار گل سنگ ها بسیار پیچیده است و شناسایی و رَوند رشد انواع گل سنگ ها از سوی بیولوژیست ها اَنجام می شود. ما از دید رنگ و شکل بینندۀ چهار نمونه گل سنگ بر روی سطح پایه ستون بودیم که به رنگ های مشکی،نارنجی،سپید و خاکستری رنگ یا مایل به طوسی بوده است. و هر کدام از آن ها دارای الگوهای ویژه ای بوده و نوعی از آسیب را بر روی سطح پایه ستون به وجود می آوردند که همگی بررسی و از سطح اثر زِدوده شده است».

این بانوی هنرمند و مرمت گر پارسی در بخش دیگری از سخنان خود گفت : «این پایه ستون درکاخ آپادانا در واقع،هفتمین پایه ستونی است که از چندین سال پیش تا کنون از سوی سرپرست کارگاه پارسه و دیگر مرمت گران آثار تاریخی در حال مرمت است. همچنین زمانی که برای مرمت اصولی یک پایه ستون در این اندازه و با چُنین حجمی از کار نیاز است، میان دو تا سه ماه خواهد بود تا بتوان یک پایه ستون هخامنشی را از آسیب ها نجات داد و جان بخشید».

بانو خلیلی در پایان سخنان خود به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : «ترک و شکاف ها اگر با مواد مرمتی پُر نشوند،سبب خواهد شد در هنگام بارندگی،آب در میان آن ها رِخنه و شکاف و ترک ها را بزرگ تر و گسترده تر خواهد کرد. همچنین محل مناسبی برای رشد گل سنگ ها است».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،هم اینک مرمت گران با پشتیبانی مدیریت پایگاه جهانی پارسه، دکتر علی رضا عسگری چاوردی با برپایی کارگاه مرمتی در کاخ آپادانا با دستان توانمند و هنر خود به پایه ستون های هخامنشی جان بخشیده و آن ها را از نابودی نجات می دهند تا میراث هخامنشیان برای آیندگان که صاحبان اصلی این سرزمین هستند،حفظ شده و به یادگار بماند. از سویی،نیاز است تا کارگاه های مرمتی همواره در میراث جهانی پارسه برپا باشد و هنرمندان توانمند میراث فرهنگی به نجات بخشی آثار نیاکانی سرگرم باشند. که در این زمینه،کوشش و پشتیبانی مدیران و مسولان پایگاه جهانی پارسه و ادارۀ کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان را می طلبد.

نگاره های زیر را که به تازگی گرفته شده است، ببینید :

استفاده از آب مقطر برای پاکسازی سطح پایه ستون هخامنشی پیش از مرحله لدان گذاری یا ملات

مرمتگران در حال گذاشتن مواد لدان بر روی درزهای پایه ستون هخامنشی هستند

پاکسازی پایه ستون هخامنشی برای انجام کارهای مرمتی

انواع موادهای مرمتی که نیاز در امر مرمت پایه ستون هخامنشی از آن بهره برد

ترک هایی که با مواد مرمتی پر شده و نجات بخشی شده است

ترک و شکاف های بزرگتر در پایه ستون هخامنشی نیز با مواد مخصوص مرمتی از سوی مرمتگران پر خواهد شد

یکی از هفت پایه ستون در کاخ آپادانا که سال های گذشته از سوی مرمتگران پایگاه جهانی تخت جمشید نجات بخشی و مرمت شده است

پایه ستون ایوان شمالی آپادانا در حال مرمت از سوی مرمتگران در میراث جهانی تخت جمشید

*پژوهشگر میراث فرهنگی و تاریخ ایران- کُنشگر میراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – دبیر اَنجمن مهرگان