تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه تاریخ - سیاوُش آریا*

همایش گرامیداشت زادروز شادروان پِروفِسور شاپور شهبازی از سوی بنیاد ایران شناسی شاپور شهبازی و پایگاه جهانی منظر باستان شناسی ساسانی پارس (فارس) با همکاری انجمن ایرانی تاریخ و انجمن علمی تاریخ دانشگاه شیراز، پَسین سیزدهم شهریورماه در مجتمع فرهنگی و رفاهی دانشگاه شیراز برگزار شد.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، هشتاد و یکمین زادروز زنده یاد پِروفِسور شاپور شهبازی، باستان شناس برجستۀ دورۀ هخامنشی و تاریخ نگار و پژوهشگر اَرزندۀ شیرازی هم زمان با سیزدهم شهریورماه زادروز او، از سوی بنیاد ایران شناسی شاپور شهبازی و پایگاه جهانی منظر باستان شناسی ساسانی پارس با همراهی دوست داران تاریخ و فرهنگ ایرانی در شهر شیراز برگزار شد.

شادرُوان شاپور شهبازی، باستان شناس، تاریخ نگار، نویسنده و متخصص در باستان شناسی دوران هخامنشی و استاد دانشگاه های شیراز، تهران، هاروارد، کلمبیا، گوتینگن، اُورُگن شرقی و بنیادگذار «بنیاد تحقیقات هخامنشی» در سال 1352 خورشیدی بود. استاد شهبازی یکی از اَرزنده ترین پژوهشگران مطالعات ایران باستان بود که در سطح فراملی(بین المللی)، پشتوانه (اعتبار) فراوانی داشت. زنده یاد شهبازی در 13 شهریورماه 1321 خورشیدی در شیراز زاده شد و در 25 تیرماه 1385 خورشیدی بر اثر بیماری سرطان معده در شهر واشینگتن دی. سی. در گذشت و پیکر پاک او به زادگاهش جا به جا و در کنار آرامگاه حافظ شیرازی در بخش هنرمندان و نام آوران (مشاهیر) به خاک سپرده شد.

سبب این که، چرا پس از 17 سال از پرواز شادرُوان پِروفِسور شاپور شهبازی از او سخن گفته می شود و همچنان برایش همایش، نکوداشت و گرامیداشت گرفته و همواره به نیکی از آن یاد شده را باید در دو نکته دانست، نخست دانش گسترده و ژرف و نگاه ریزبینانه و موشکافانۀ او نسبت به تاریخ و فرهنگ ایرانی با نگاه ایران گرایانه که زبانزد همۀ پژوهندگان و نویسندگان ایرانی و برون مرزی است و سرچشمه ای(منبع) مهم و یگانه در مطالعات ایران دورۀ هخامنشی و حتا تاریخ ساسانی است و دو دیگر، منش و رفتار نیک و پسندیده و فروتنی و مهربانی او دانست که مورد تایید همۀ کسانی است که حتا یک بار با استاد شهبازی برخورد داشته اَند و باید سخت کوشی و پشتکار فراوان و دلسوزی و مهر و عشق فراوان به ایران را نیز بدان اَفزود. از همین روی، یاد و نام بلند شادروان شاپور شهبازی همیشه در دل هاست و شایسته است که همواره و هرساله دست کم در تاریخ زادروز و درگذشتش به نیکی و اَرجمندی و برازندۀ نام بلندش از او یاد کرد.

اما در پَسین سیزدهم شهریورماه دوست داران تاریخ و فرهنگ ایرانی و زنده یاد استاد شهبازی گِرد هم آمدند تا یاد بلند او را در زادروزش پاس داشته و از واپسین دستاوردهای محور ساسانی پارس و دشواری های ثبت جهانی یادمان های تاریخی و فرهنگی و همچنین تحولات دورۀ اسلامی در منظر جهانی ساسانی پارس و تحریری بر کتاب تاریخ ساسانیان نوشتۀ زنده یاد شاپور شهبازی آگاه شوند.

نخست بانو دکتر نازیلا شهبازی، مدیر بنیاد ایران شناسی شاپور شهبازی با سپاسداری از میهمانان و باشَندگان در نشست به فرازی کوتاه از وصف فرهنگی زنده یاد استاد شهبازی پرداختند.

دستاوردهای میراث جهانی منظر باستان شناسی ساسانی پارس

علی رضا عسگری چاوِردی، باستان شناس و مدیر پایگاه میراث جهانی فیروزآباد و سَروستان به واپسین دستاوردهای پایگاه جهانی منظر باستان شناسی ساسانی پارس (فارس) پرداخته و با نشان دادن نگاره ها(تصاویر) و اِسلاید به کارهای اَنجام شده و پژوهش های موجود دربارۀ میراث جهانی منظر باستان شناسی ساسانی پارس و اَرزش و اَهمیت حفظ و نگهداری این یادمان های تاریخی و فرهنگی اشاره کردند.

دکتر عسگری چاوِردی دستاوردهای پایگاه جهانی میراث ساسانی پارس را بَرشمرده و از آن ها نام بردند که از تحقیقات علمی تا توسعۀ پایدار میراث فرهنگی را در بر می گرفت. برای نمونه می توان به پاره ای از کارهای انجام شده، اشاره کرد: گام نخست ثبت جهانی محور ساسانی پارس که از سال 1388 خورشیدی پژوهش ها و مستندات آغاز و تا سال 1397 خورشیدی که این محور ساسانی به ثبت جهانی رسید، ادامه داشت. از دیگر دستاوردهای ثبت جهانی منظر باستان شناسی ساسانی پارس، گردشگری پایدار است که برای شناخت آن باید به مواردی همانند درک بنیادی از ماهیت گردشگری درمنظر ساسانی پارس و تاثیر گردشگری بر افراد و مکان های مورد بازدید مقصدهای گردشگری و گردشگری معنادار درمنظر ساسانی پارس اشاره کرد. همچنین باید به راهبردهای ایجاد ظرفیت زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کیفی، سلامت و ایمنی، زیباشناختی و گردشگری توجه داشت.

مدیر پایگاه میراث جهانی فیروزآباد و سروستان با اشاره به دیگر دستاوردها به گفت و گو و ارتباط با جامعۀ بومی برای درک رشد و احساس مسولیت اجتماعی نسبت به هویت فرهنگی، میراث جهانی که سبب صلح و پایداری خواهد شد، اشاره کرده و در دنباله از موضوع زیر ساخت ها، رفتار و سرمایه گذاری که هرکدام در برگیرندۀ زیر شاخه هایی است، نام برد.

 این باستان شناس همچنین از پایش گردشگری پایدار مبتنی بر مستندات و بخش های زیر مجموعۀ آن نام برد و در پایان با نتیجه گیری به توسعۀ پایدار فرهنگی و اقتصادی، تعهد به شاخصه های آشکار رشد در منظر میراث جهانی ساسانی پارس پرداخت.

شناسایی مخاطره های محیطی و آسیب پذیری آثار و دیگر اقدام های عملی در راستای ثبت جهانی میراث ساسانی پارس از دیگر مواردی بود که دکتر عسگری چاوردی به آن ها اشاره کرد.

اِلحاق شهر باستانی «دارابگِرد» به پروندۀ میراث جهانی ساسانی پارس

یکی از مواردی که مدیر پایگاه میراث جهانی فیروزآباد و سَروستان در سخنرانی خود به آن اشاره داشت، باز بودن پروندۀ میراث جهانی ساسانی پارس است که می توان در آینده دیگر محوطه ها و یادمان های تاریخی و فرهنگی ساسانی پارس را بدان اَفزود و در همین زمینه از شهر باستانی و ارزشمند و یگانۀ «دارابگِرد» در شهرستان داراب کنونی نام برد که بنیادگذار دودمان(سلسله) ساسانیان، اَردشیر بابکان از این شهر دایره ای شکل و بی همتا کار خود را آغاز کرده و به فیروزآباد کنونی آمده و شهر بزرگ «اَردشیر خوره یا کوره» را بر مبنای آن برپا کرد و ساخت. از همین روی، می توان شهر باستانی «دارابگرد» را به پروندۀ میراث جهانی ساسانی پارس افزود. اما در نخستین گام باید کاوش های باستان شناسی در این محوطه انجام شود و پژوهش های گسترده ای دربارۀ شناخت آن صورت گیرد و پس از آن به انجام اقدام های حفاظتی و مرمتی با استانداردهای جهانی پرداخت. این موضوع باید از سوی مسولان فرهنگی شهرستان داراب به ویژه ادارۀ میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی داراب با قدرت و توان بالا پیگیری شود و از درخواست های (مطالبه) مردم ساکن آن شهرستان باشد. همچنین باید ادارۀ کل میراث فرهنگی استان نیز در این زمینه ورود کرده و با استواری و محکمی پیگیر رفع دشواری های این محوطۀ باستان شناختی ارزشمند باشد.

پیوستگی فرهنگی از دورۀ ساسانی تا دوران اسلامی

تحولات دورۀ اسلامی در منظر میراث جهانی ساسانی پارس با تکیه بر میراث دودمان(سلسله)مرشدیه، دیگر موضوعی بود که با سخنرانی دکتر عمادالدین شیخ الحکمایی از دانشگاه تهران در همایش گرامیداشت زادروز شادروان پِروفسور شاپور شهبازی انجام شد. این زبان شناس و نسخه شناس در آغاز سخنان خود به پیوستگی فرهنگی از دورۀ ساسانی به دوران اسلامی اشاره کرد و گفت، ما نباید مرز و خطی میان دوران باستان و شاهنشاهی ساسانیان با دورۀ اسلامی بکشیم و این کار نادرست است. چه بسا، ما با یک پیوستگی فرهنگی بزرگ و پِیاپِی از دورۀ ساسانی و انتقال آن به دوران اسلامی رو به رو بوده و نباید آن را نادیده گرفت. زیرا ما وارث تمدن و فرهنگ چند هزار سالۀ ایرانی هستیم. این فرهنگ و تمدن با وجود جنگ ها، رفت و آمدها و پیشامدهای گوناگون از دوران باستان تا کنون کمابیش حفظ شده و به ما رسیده است.

دکتر شیخ الحکمایی در دنبالۀ سخنان خود از پدیداری دودمان مرشدیه از سوی شیخ ابواسحاق کازرونی به سال 351 مَهی(قمری) در شهرستان کازرون پارس خبر داد. در زمانی که همچنان فرهنگ دوران ساسانی بر جامعه ایران دورۀ اسلامی حاکم است. وی افزود، باید دانست که در همین سال، شهرستان کازرون همچنان دارای فرمانروای زرتشتی است و آتشکده ها پابرجا و روشن است. با این همه، شیخ ابواسحاق به همراه پیروانی که به دست می آورد آغاز به ساخت نخستین مسجد جامع در شهر کرده و کم کم نیز هستۀ نخستین ساخت خانقاه ها شکل می گیرد. در همین دوران است که از منطقۀ جِره یا گِره کازرون تا مَمَسنی کمابیش هشتاد و اَندی خانقاه برپا شده و ساخته می شود. پس از آن و به آرامی ساخت خانقاه ها به دیگر شهرهای پارس و کشور توسعه می یابد. همچنین آرام آرام، ساخت مدرسه ها و بیمارستان و دیگر مرکزهای اینچُنینی در پارس و کشور آغاز می شود.

از سویی، باید دانست که شهرستان کازرون از همان دورۀ ساسانی با نام شهر کازرون شناخته و از آن نام برده شده است و این دیدگاه که برخی از نویسندگان بیان می کنند که پس از نابودی شهر باستانی بیشاپور و بر افتادن دودمان ساسانیان و در اوایل دوران اسلامی، شهر کازرون شکل می گیرد، نادرست است و دست کم ما در سه جا با نام کازرون در دوران ساسانی و با دبیرۀ (خط) پهلوی ساسانی برخورد می کنیم.

این زبان شناس و استاد دانشگاه تهران در دنبالۀ سخنانش از رِخنۀ دودمان مرشدیه که به «کازرونیه» نیز نامدار است در سراسر ایران بزرگ فرهنگی تا آناتولی خبر داد و در پایان گفت، میراث دودمان مرشدیه تا دوران شکل گیری صفویه با قدرت فراوانی پیش رفت و اگر دودمان صفویه برپا نمی شد، آن ها همۀ ایران را در دست می گرفتند. دکتر شیخ الحکمایی در پایان به مکان های تاریخی و یادبودهای برجای مانده از دودمان مرشدیه در سرزمین پارس اشاره و از آن ها نام برد.

جهانی شدن منظر باستان شناسی ساسانی پارس

اصالت و یکپارچگی میراث جهانی منظر باستان شناسی ساسانی پارس، دیگر موضوع همایش گرامیداشت زادروز زنده یاد استاد شاپور شهبازی بود که با سخنرانی محمد حسن طالبیان، معاون پیشین وزارت میراث فرهنگی کشور و هَموَند(عضو)هیات علمی دانشگاه تهران انجام شد.

دکتر طالبیان که سال هاست مسول پروندۀ ثبت جهانی یادمان های تاریخی و فرهنگی کشور است دربارۀ رَوند جهانی شدن محور ساسانی پارس و اهمیت و ارزش آن و الزام ها و تعهدهای ایران در برابر میراث جهانی کشور نکته هایی را بیان کرد. معاون پیشین وزارت میراث فرهنگی کشور دربارۀ ثبت جهانی آثار تاریخی و فرهنگی ایران از آغاز و در سال 1358 خورشیدی تا کنون و روند و پیگیری آن ها سخنانی را بیان کرده و در دنباله به وضعیت یادمان های تاریخی قرار گرفته در پروندۀ محور ساسانی پارس پرداخته و به برخی از مهم ترین الزامات و تعهدات از جمله، توسعۀ پژوهش های چند رشته ای، توسعۀ بررسی های میدانی از فیروزآباد تا سیراف و موضوع مسیر فرهنگی، تکمیل طرح مدیریت بحران، طرح مقاوم سازی و استحکام بخشی و تثبیت دژ(قلعه) دختر، ایجاد سامانۀ مرمت های انجام شده، تجزیه و تحلیل و تدوین سند حفاظت و مرمت و دستورالعمل اجرایی آن، کاهش و کنترل تهدیدهای بزرگ مقیاس، تدوین طرح جامع گردشگری فرهنگی، تداوم مستندسازی و پایش و تجزیه و تحلیل آن در زمینه های گوناگون و در مقیاس های مختلف و تعهدات ملی : توسعۀ محدودۀ جهانی و الحاق شهر باستانی دارابِگرد به پرونده پس از کاوش، حفاظت و مرمت اشاره کرد.

تاریخ ساسانیان، شاپور شهبازی از مهم ترین سرچشمه های شناخت دوران ساسانی است

واپسین سخنران همایش گرامیداشت زادروز شادروان استاد شاپور شهبازی، شهرام جلیلیان، استاد تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز بود. تحریری بر تاریخ ساسانیان با تکیه بر تاریخ طبری، نوشتۀ دکتر شاپور شهبازی، موضوع سخنرانی این استاد دانشگاه شهید چمران بود.

دکتر جلیلیان با آوردن نمونه ها و توصیفی از کتاب های گوناگون از نویسندگان برون مرزی و ایرانی که به تاریخ ساسانیان پرداخته اَند به اهمیت بسیار فراوان کتاب تاریخ ساسانیان، نگارش شادروان پِروفسور شاپور شهبازی پرداختند. وی از نگاه ریزبینانه و موشکافانه و دقیق زنده یاد استاد شهبازی با آوردن بیش از 1300 سرچشمه در گِردآوری کتاب و نگارش نقد و توضیحات بسیار سودمند و علمی از ارزش فراوان کتاب تاریخ ساسانیان یاد کرد و آن را دستاوردی بزرگ و مهم در مطالعات تاریخ دورۀ ساسانی بَرشمرد. همچنین دکتر جلیلیان از دقت و شکیبایی و فروتنی و عِرق میهن پرستی شادروان شاپور شهبازی گفت و با بیان خاطره هایی از دوران دانشجویی و پیوندی که از راه رایانامه (ایمیل) با استاد شهبازی داشتند و پاسخ های گسترده و ارزشمند  و دانش گرانبهای او یاد کرده و به میهمانان و باشَندگان در این همایش خواندن کتاب تاریخ ساسانیان، نوشتۀ شاپور شهبازی را سفارش کردند.

نام گذاری خیابانی در شیراز به نام شاپور شهبازی

در پایان همایش گرامیداشت زادروز پِروفسور شاپور شهبازی، دبیر اَنجمن مهرگان شیراز در سخنانی کوتاه خواستار نام گذاری خیابانی در شهر شیراز به نام بلند زنده یاد پِروفِسور شاپور شهبازی شد.

سیاوُش آریا گفت، شایسته و بایسته است که یکی از خیابان هایی که برازندۀ نام بلند و جایگاه پرآوازۀ شادروان شاپور شهبازی است در شهر شیراز به نام و یاد این استاد فرزانه، نام گذاری شود و سَردیسی از او نیز در آغاز خیابان گذاشته شود تا آیندگان بدانند که مردم شهر شیراز هرگز یاد بزرگان و فرهیختگانی که به تاریخ و فرهنگ پارس و ایران از هیچ کوششی دریغ نکرده اَند، از یاد نخواهند برد و به نام آوران و بزرگان شهر خویش بالیده و به ارجمندی از آن ها یاد می کنند.

دبیر انجمن مهرگان، از همۀ مسولان شهری به ویژه شورای شهر درخواست کرد که بیش از این، موضوع نام گذاری خیابانی به نام استاد شهبازی را که سال هاست این انجمن درخواست (مطالبه) و پیگیری کرده، به عقب نیانداخته و ارج آن بزرگ مرد را پاس بدارند.

در حاشیۀ همایش گرامیداشت زادروز پِروفسور شاپور شهبازی آنچه زیاد به چشم می آمد و مایۀ افسوس و دریغ بود و همگان بر آن پافشاری داشتند، نبود هیچ گونه همکاری از سوی ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بود که این گونه با نام آوران و بزرگان شهر خود برخورد می کنند. همچنین نبود حضور هیچ کدام از کارکنان و کارمندان و کارشناسان پایگاه میراث جهانی پارسه و پاسارگاد، جای افسوس داشت.زیرا زنده یاد استاد شهبازی زندگی گرانبهای خود را سراسر صرف میراث جهانی پارسه و پاسارگاد و شناخت آن ها به جهانیان کرده است.

مجری برنامه،مزدک توکلیان

دکتر نازیلا شهبازی، خواهر شادروان پروفسور شاپور شهبازی

دکتر علیرضا عسگری چاوردی، مدیر میراث جهانی مجموعه فیروزآباد و کاخ سروستان

استاد عمادالدین شیخ الحکمایی از دانشگاه تهران درباره تحولات دوره اسلامی در منظر میراث جهانی ساسانی پارس، سخنانی را ارایه دادند

دکترمحمد حسن طالبیان، مسول پرونده های ثبت جهانی ایران

دکتر شهرام جلیلیان از دانشگاه چمران اهواز دربارۀ ارزشمندی کتاب تاریخ ساسانی، شادروان استاد شهبازی سخنانی را بیان کردند

کتاب بسیار ارزشمند تاریخ ساسانیان نوشته شادروان پروفسور شاپور شهبازی

زنده یاد پروفسور شاپور شهبازی در میراث جهانی پارسه (تخت جمشید)

• پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – دبیر انجمن مهرگان- کنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری