تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه گردشگری، بخش زیست بوم- سیاوُش آریا*

شمار فراوانی از درختان بومی در مسیر میراث جهانی غارِ شاهپور کازرون به اَنگیزه های ناروشن از سوی اَفرادی ناشناس به آتش کشیده و قَلع و قَمع و شکسته شده است که اَفزون بر چهرۀ زشت و زننده ای که به نمایش گذاشته شده، چشم اَنداز میراث طبیعی و جهانی شهر بیشاپور – تنگِ چوگان و غار شاهپور را خَدشه دار کرده و اِمتیازی منفی برای ایران در سازمان یونسکو به شمار می آید.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، غارِشاهپور به همراه شهر باستانی بیشاپور، سنگ نگاره های تنگِ چوگان و دژ (قلعه) دختر کازرون در محور ساسانی پارس (فارس) با نام «منظر باستان شناسی ساسانی پارس» در تاریخ 30 ژوئن 2018 میلادی در بحرین و در پیِ چهل و دومین نشستِ سالانه اَش در فهرست جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسیده است. به سخنی دیگر چشم اَنداز(منظر) فرهنگی و طبیعی منطقه از غارِشاهپور تا بیشاپور جهانی شده است و باید از سوی همۀ مسولان و دستگاه ها و نهادهای دولتی و خصوصی و حتا مردم مورد حفاظت، نگهداری و پاسداری قرار گیرد و کوتاهی در این زمینه، پذیرفته نیست. از سویی، سازمان جهانی یونسکو قانون های فراملی (بین المللی) سختگیرانه ای در زمینۀ حفاظت از یادمان های فرهنگی و طبیعی دارد و همۀ کشورهایی که میراث جهانی دارند، موظف به اِجرای آن بوده و کوتاهی در این زمینه، واکنش و هُشدارهای سازمان جهانی یونسکو را به دنبال خواهد داشت و حتا اِمکان دارد آن یادمان فرهنگی و طبیعی در فهرست «میراث در خطر» یونسکو قرار گیرد. با این همه، بخشی از بدنۀ عرصه منظر و طبیعت میراث جهانی بیشاپور کازرون، مورد دست اَندازی قرار گرفته و خَدشه دار شده است.

در بازدید میدانی نگارنده از میراث جهانی غارشاهپور و در مسیر کوهی که تندیس شاهپوریکم ساسانی بر فَراز آن است، شمار فراوانی از درختان بومی منطقه از سوی اَفرادی ناشناس و به اَنگیزه های ناروشن، تار و مار (قَلع و قَمع) و شکسته و یا به آتش کشیده شده است که اَفزون بر چهرۀ زشت و زننده ای که به نمایش گذاشته شده و میراث طبیعی و جهانی کشور را خَدشه دار و سرنگون کرده است، بی گمان اِمتیازی منفی برای ایران در سازمان یونسکو را در پِی خواهد داشت. همچنین دنبالۀ آتش زدن درختان، سبب نابودی پوشش گیاهی منطقه شده و جنبۀ زیباشناسی و اَرزش های طبیعی و فرهنگی منطقه، به زیر پرسش خواهد رفت و چشم اَنداز زشت و زننده و نابِهنجاری را به نمایش خواهد گذاشت.

آتش زدن درختان میراث جهانی غارشاهپور، دعوای سیاسی مردم منطقه یا گرم شدن کوهنوردان

اما برخی از کُنشگران زیست بومی شهر کازرون، بر این باور هستند که شاید برخی از اَفراد بومی منطقه و یا غیربومی که کوهنوردان غیرحرفه ای به شمار آمده و شب تا بامداد را در غارشاهپور به سر می برند برای گرم کردن خود، تنه های درختان را بریده و آتش می زنند که این موضوع نیازمند بررسی کامل و دقیق مسولان مربوطه و جای شگفتی و تامل فراوانی دارد. همچنین شمار دیگری از کُنشگران زیست بومی و فرهنگی کازرون، این موضوع را به میان می آورند که شکستن و به آتش کشیدن درختان با چُنین حجم اَنبوهی شاید به اَنگیزۀ دعواهای سیاسی مردم منطقه باشد که جای بَسی اَفسوس و دریغ است و پرسش براَنگیز. با این همه، زوایا و اَنگیزۀ به آتش کشیدن درختان بومی منطقه در بدنۀ عَرصه منظر شهر باستانی بیشاپور کازرون ناروشن است و باید دستگاه های مربوطه با همکاری پایگاه جهانی بیشاپور وارد عمل شده و تکلیف آن را روشن کرده و از دست اَندازی و سرنگونی بیشتر درختان پیشگیری کنند.

باستان شناس بومی کازرون : میراث طبیعی و فرهنگی بیشاپور در خطر است

یک باستان شناس بومی شهر کازرون که با منطقه آشنایی کامل دارد پس از دیدن نگاره های (تصاویر) آتش گرفتن و شکستن درختان در مسیر میراث جهانی غارِ شاهپور با اَفسوس و دریغ به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « نخست دیدن چنین نگاره هایی اَسباب نگرانی و شوربختی شدید مرا به دنبال داشته است. دو دیگر، به راستی متولی چه کسی است و کجاست؟ و چه اِقدامی در این زمینه اَنجام داده است. جامعۀ محلی در کجای این داستان قرار دارند و چه واکنشی داشته اَند؟».

این باستان شناس که خود مدیر یکی از پایگاه های ملی میراث فرهنگی کشور است در دنبالۀ سخنانش گفت : « بیشاپور با همۀ فراز و نَشیب های خود، سرانجام چند سال پیش از این در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است؛ ولی پایه های آن لرزان است! از یک سو، نمایندۀ کنونی شهر کازرون بدون مطالعه و دقت لازم در پیِ بازسازی (ترمیم) جاده آسفالت کنونی مسیر کازرون - کوهچنار است که عَرصه را به دو نیم کرده است؛ ولی نمی داند که وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نمی تواند بدون در جریان گذاشتن سازمان یونسکو، "فی سبیل الله" اجازۀ چنین اَمری را بدهد و مهم تر این که، آیا عَرصه و حریم مصوب جهانی چنین اِجازه ای را می دهد یا نه؟ که باید به ضوابط مصوب آن بازگشت. و از دیگر سو، بینندۀ مصیبتی دیگر در میانۀ راه دسترسی به غار سترگِ شاهپور هستیم! 

شکستن و آتش زدن درختان بومی که بخشی از بدنه عَرصه منظر و طبیعت میراث جهانی بیشاپور است، بدعتی خطرناک و اِمتیازی منفی برای پروندۀ آن در سازمان یونسکو خواهد بود و همان گونه که می دانیم و دیده ایم، سازمان یونسکو در این گونه موارد بسیار سخت گیر است. شکستن و آتش زدن درختان در درازای این مسیر دست یابی، هیچ گونه مسئولیتی را از شانۀ متولیان: منابع طبیعی، ادارۀ میراث فرهنگی شهر کازرون و پایگاه جهانی بیشاپور بر نخواهد داشت.

 اعلام چنین اَمری از سوی متولیان به ویژه ادارۀ میراث فرهنگی شهرستان به عنوان متولی حقوقی به دادستان عمومی و اِنقلاب شهر کازرون بدون هیچ گونه تردیدی منجر به گشودن پرونده ای در این باره خواهد شد. اَمری که بی گمان پای همۀ عوامل مسئول را به صحنه کشانده و به تکاپو وادار خواهد کرد. دادستانی خود نیز باید با شدت این مهم را پیگیری و گناهکاران (خاطیان) را به دست عدالت بسپارد. تکذیب و ندانستن موضوع خود عذری بدتر از گناه خواهد بود. البته اگر متولیان چنین سخنانی را بر زبان رانده باشند.

 عَرصه و حریم محوطۀ جهانی بیشاپور- تنگ چوگان صحنۀ پایش مداوم یگان حفاظت میراث فرهنگی است و این نیرو و سایر نیروهای حفاظت پایگاه، موظف به پیگیری و اعلام گزارش هستند.

حجم شکستن و آتش زدن درختان هرچند خشکیده در پایین دست غارِ سترگِ شاهپور خود بسیار پرسش برانگیز است. چه اَفرادی نسبت به این کار اِصرار کرده و ادامه می دهند؟ 

آیا بومیان و جامعۀ محلی دربارۀ خطرات و بار منفی این رویدادها توجیه شده اند؟ تا چه اَندازه آن ها نسبت به این مسایل حساس و آمادگی ذهنی دارند. آیا افرادی با آرمان منافع شخصی به این کارها مبادرت می ورزند؟...  

به هر روی، این پرسش ها و چراهای دیگری وجود دارند که نیازمند پاسخی درخُور و مناسب هستند».

این کارشناس میراث فرهنگی که نخواست نامش آشکار شود در پایان سخنان خود به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : «گشت زدنی به صورت شیفت های گوناگون در درازای مسیرهای عَرصه و حریم و نصب سیستم پایش اِلکترونیک بی سیم همراه با سیستم هشدار، خود رویه ای مثبت برای کاهش یا به صفر رساندن چُنین رویدادهای

ناخوشایندی خواهد بود.

در اختیار گذاشتن کپسول های اِطفای حریق برای عوامل یگان حفاظت خود کمک بزرگی در کاهش این رویدادها خواهد داشت. بی تردید وجود این درختان شکسته و آتش گرفته، چشم اَنداز بدی به محدودۀ قرارگیری خواهد داد و سبب حساسیت سازمان یونسکو، آشفتگی ذهنی دوست داران طبیعت، زیست بوم، میراث فرهنگی و گردشگران بسیاری خواهد بود. از همین روی، شایسته است پایگاه جهانی بیشاپور با هماهنگی منابع طبیعی برای این موضوع چاره اَندیشی کند و در صورت صلاحدید آن ها را به نحو شایسته ای از محدودۀ منطقه خارج کند.

جامعۀ محلی نیز باید به گونۀ مناسب توجیه شده و همیار پایگاه جهانی بیشاپور باشند. بی گمان بدون همیاری جامعۀ محلی، پایگاه جهانی بیشاپور در موقعیت سختی قرار می گیرد. یادمان باشد جامعۀ محلی از بازوان قدرتمند حفظ میراث طبیعی- فرهنگی هستند و بدون مشارکت آن ها امور آن گونه که باید به پیش نخواهد رفت. تعامل و تفاهم با منابع طبیعی برای حفاظت از منابع ملی، حریم میراث جهانی بیشاپور(گشت منابع طبیعی) و گشت اِنتظامی پاسگاه مستقر در عَرصه و حریم بیشاپور خود دو اِمتیاز دیگر در کنار جلب مشارکت جامعۀ محلی است که باید به نحو شایسته ای آن ها را پای کار آورد».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، اَنگیزۀ شکستن و آتش زدن درختان بومی در بدنۀ عرصه منظر فرهنگی و طبیعی میراث جهانی بیشاپور هر چه باشد، فرقی ندارد. اما مسولان مربوطه به ویژه پایگاه جهانی بیشاپور بی درنگ و هرچه زودتر باید وارد عمل شده و پرونده ای در این زمینه گشوده و تا پایان داستان آن را پیگیری کنند و نتیجه را به آگاهی اَفکار همگانی (عمومی) برسانند.

غارشاهپور در 5 کیلومتری تنگِ چوگان و شهر بیشاپور جای دارد و در آن تندیس شاهپوریکم ساسانی قرار گرفته است. شهر کازرون در بخش باختری استان پارس (فارس) و در 120 کیلومتری شهرستان شیراز جای دارد.

نگاره های زیر را که به تازگی گرفته شده است، ببینید :

تندیس شاهپوریکم ساسانی در درون غار شاهپور

مسیر دسترسی به غار زیبا و جهانی شاهپور. زاویه دید از فراز غار

قلع و قمع درختان بومی در میراث جهانی غارشاهپور خطری جدی و تهدیدی برای میراث فرهنگی ایران است

درختان در میراث جهانی غارشاهپور ایستاده می میرند

آتش زدن و شکستن درختان در منظر جهانی شهر بیشاپور، امتیازی منفی برای ایران در سازمان یونسکو خواهد بود

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – کنشگرمیراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری- دبیر اَنجمن مهرگان