تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

چپاوُل گران یادمان های تاریخی و میراث فرهنگی با کَند و کاوهای غیرمجاز گُسترده به آتشکدۀ ساسانی و ارزشمند «سیمَکان» روستای کُراده  شهر جهرم پارس (فارس) دستبُرد زده و کفِ این چهارتاقی را گودال بزرگی پدید آورده و آسیب های برگشت ناپذیری را برجای گذاشته اند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، چپاول گران اَموال تاریخی و فرهنگی کشور به بهانۀ پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنج که هیچ وجود خارجی ندارد به چهارتاقی ساسانیِ و ارزشمند «سیمَکان» در روستای کُراده شهر جهرم  یورش برده و با کَند و کاوهای غیرمجاز گُسترده در درون عَرصه و کنار این یادمان ملی را گودال های بزرگی پدید آورده و آسیب های برگشت ناپذیری را برجای گذاشته اَند که دل هر دوست دار تاریخ و فرهنگ ایرانی را به درد می آورد. هرچند که، کَند و کاوهای غیرمجاز در درون آتشکدۀ سیمکان از گذشته و در سال های 1394 و 95 خورشیدی که نگارنده از این یادمان ملی بازدید کرده، وجود داشته است، ولی چپاول گران میراث فرهنگی با خیال آسوده و در نبود نظارت مسولان میراث فرهنگی و یگان حفاظت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهر جهرم  و استان، همان گودال کوچک پیشین را شکافته و گسترده تر کرده و به لایه های باستان شناسانۀ یادگار ساسانیان آسیب های بزرگ و برگشت ناپذیری را وارد کرده اَند. همچنین در بخش شمالی و در کنار این آتشکدۀ ارزشمند ساسانی به تازگی، چپاوُل گران یادمان های تاریخی و فرهنگی با کَند و کاوهای غیرمجاز دیگری، گودالی بیش از 2 متر را پدید آورده و نشانه های نابِخردی و فرومایگی خود را به ثبت رسانده اَند! این در حالی است که اگر وزارت میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی برای چُنین یادمان های تاریخی و تکرارناپذیر که در میان باغ ها و زمین های کشاورزی مردم منطقه وجود دارد عَرصه و حریم تعیین کرده برد، بی گمان بینندۀ روزگار آشفته و نابسامان و دستبُرد قاچاقچیان اَموال تاریخی و فرهنگی به آن ها نبودیم.

سخن در خُور نگرش این است که، آتشکدۀ ساسانی «سیمکان» جهرم بر روی تپه ای و در میان باغی که مالک خصوصی دارد و از لبه جادۀ اصلی و آسفالته نمایان است، جای گرفته و روشن نیست چگونه افرادی ناشناس و قاچاقچیان توانسته اَند به سادگی و آسودگی به آن دستبُرد زنند. این موضوع زمانی پرسش براَنگیزتر خواهد شد که بدانیم همواره مالک باغ و دیگر باغ داران همیشه در پیرامون این چهارتاقی حضور دارند و کوشک و کَپری هم در حریم آن برپا کرده اند که خود تخلف به شمار می آید. با این همه، خویشکاری (وظیفه) مسولان میراث فرهنگی و دهیاری روستا و دیگر نهادهای مسول است که به بررسی آن پرداخته و ابعاد گوناگون آن را روشن و آشکار کرده و از دست اَندازی های بیشتر چپاول گران میراث فرهنگی پیشگیری کنند.

تعرض به حَریم آتشکدۀ ساسانی «سیمکان» از سوی باغ داران

اما بی گمان بدترین دردِ آتشکدۀ ساسانی و بی همتای «سیمکان» جهرم را باید ساخت و سازهای غیرقانونی در حریم درجه یک و پیرامون آن از سوی باغ داران دانست که چشم اَنداز(حریم بصری) یادگار ساسانیان را خَدشه دار کرده است. همچنین وجود اَنبوه درختچه های بزرگ و کوچک بادام کوهی و پوشش گیاهی محوطۀ پیرامونی آن و کِشت جو و عدس و اَنگور از سوی کشاورزان و باغ داران منطقه، آیندۀ تاریکی را برای چهارتاقی ارزشمند «سیمکان» جهرم رقم زده است. از سویی، رشد و پیشروی گیاهان خودرو و منطقه تا آتشکدۀ ساسانیان و رِخنۀ آن ها به درون پوستۀ سنگ ها و مصالح آن، آسیب های بزرگی را برجای گذاشته است و جا دارد تا مسولان فرهنگی شهر و استان به ویژه سرپرست اصلی نگهداری از یادمان های تاریخی یعنی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرچه زودتر اقدام های لازم را اَنجام داده و از آسیب های بیشتر پیشگیری کنند.

آتشکدۀ ساسانی «سیمکان»، در حال فرو ریختن است

یکی از دشواری های بسیار بزرگ آتشکدۀ ساسانی «سیمکان» که آن را در دستخوش نابودی قرار داده و روزگار آشفته ای را برای یادگار ساسانیان رقم زده است، سُست و بی دوام شدن پایه های چهارتاقی و بخش های فراوانی از بنا است که آن را در حال فرو ریختن قرار داده است و نیاز فوری است تا مسولان اَمر برای اِستحکام بخشی و پیشگیری از ریزش بنا اِقدام به مرمت و بِهسازی آن کرده و یادگار ساسانیان را از نابودی نجات دهند. زیرا گذشت زمان و رِخنۀ عوامل طبیعی همانند باران و باد و آفتاب و غیره و عوامل بیولوژیکی (رخنۀ گل سنگ ها به درون مصالح بنا) و بدتر از همه، دست اَندازی های اِنسانی و رسیدگی نکردن از سوی مسولان مربوطه، آتشکدۀ «سیمَکان» را تا مرز فروپاشی رسانده است. دشواری ها و چالش های آتشکدۀ «سیمکان» یکی و دوتا نیست و باید " مثنوی هفتاد مَنی را نگاشت" و به حال نزار آن گریست. ای کاش مرهم دردی برای یادگار تکرارناپذیر و بی همتای ساسانیان باشیم...

آتشکدۀ ساسانی «سیمَکان» جهرم

آتشکدۀ «سیمَکان» که از آن با نام چهارتاقی تنگ آتشگاه نیز یاد می کنند بر روی یکی از بلندترین جاهای طبیعی منطقه جای گرفته و با مصالح لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شده است. دالان های طواف و پیرامون چهارتاقی سراسر ویران شده و هم اینک تنها پِیِ آن ها برجای مانده است. راه ورودی بنا درگوشۀ شمالی جای دارد که بازمانده های آن نمایان است.

این چهارتاقی بزرگ، میدانی به اندازه 22 * 22  متر را در برمی گیرد. دیوارجانبی گوشۀ خاوری و باختری(شرقی وغربی) بنا سالم برجای مانده است. چهارستون آتشکده آسیب دیده است. نقشۀ این سازه به گونۀ مربع است که با بهره گیری از گوشواره، پلان مربع تبدیل به دایره شده  است. 

چهارتاقی سیمَکان در 130 کیلومتری شهرستان شیراز و در جاده اصلی شهر میمَند به جَهرم  در روستای کُراده از شهر جهرم جای دارد. این آتشکده به همین نام (سیمَکان) در تاریخ 10دی ماه 1381 خورشیدی و با شمارۀ  6786 به ثبت ملی رسیده است.

در زیر نگاره هایی را که به تازگی گرفته شده است، ببینید :

آتشکده سیمکان در میان انبوه درختچه های بزرگ و کوچک قرار گرفته است

حفاری غیرمجازدر نزدیکی چهارتاقی سیمکان که به تازگی انجام شده است

زاویه دید از شمال چهارتاقی سیمکان و حفاری غیرمجازی که در نزدیکی آن صورت گرفته است

حفاری غیرمجاز بسیار بزرگ در کف آتشکده سیمکان به لایه های باستان شناسانه نهفته در خاک آسیب می رساند

حفاری غیرمجاز بسیار بزرگ در کف آتشکده سیمکان، نشان از نبود آموزش در میان مردم بومی است

اَنبوه سنگ ها و مصالح آتشکده سیمکان که بر روی زمین ریخته و آینده تاریکی را برای آن رقم زده است

پایه چهارتاقی سیمکان با گذشت زمان در حال از بین رفتن است

گنبد چهارتاقی ساسانی که کامل فرو ریخته است

وضعیت بد چهارتاقی و شکاف و ترک ها

ساخت و سازها در حریم درجه یک آتشکده سیمکان، تخلفی آشکار است

زیر پایه های چهارتاقی نیز حفاری غیرمجاز انجام شده است

آتشکده سیمکان برروی تپه ای در دامنه کوه و میان باغ و درختان انگور قرار گرفته است

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – دبیر انجمن مهرگان