تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی، بخش میراث معنوی– سیاوُش آریا*

دبیرانجمن مهرگان و بانو یوتاب، هنرمند شیرازی از استاد پهلوان خلیل عقاب، باستانی کار پهلوان، هنرپیشه و پدر سیرک ایران در بیمارستان چمران بیمارپُرسی (عیادت) کردند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان ، خلیل طریقت پیما، نامدار به پهلوان خلیل عقاب در فروردین ماه 1303 در شهر ادب پرور و فرهنگی شیراز دیده به جهان گشود. از خردسالی به ورزش باستانی دلبستگی داشت و از 14 سالگی به گونۀ جدی ورزش باستانی را آغاز کرد. از همان هنگام در «میل گرفتن» و بلند کردن میل های سنگین خوش درخشید. پهلوان عقاب 30 ساله بود که وزنه ای 450 کیلویی را با دندان بلند کرد و نامش بر سر زبان ها افتاد. این رکورد کم مانند در کتاب رکوردهای گینس ثبت شده است.

 ازآن پس، شیراز با نام پهلوان عقاب گره خورد و همین آغازی شد بر کُنش های (فعالیت ها) ورزشی و باستانی فراوان استاد. تا آن جا که بسیار زود نام پهلوان شیرازی در کشور پیچید.

استاد پهلوان عقاب، در میان سال های 1330 تا 1350 خورشیدی نمایش های خود را در بسیاری از شهرهای ایران اجرا کرد و مورد استقبال پرشور مردم شهرهای گوناگون قرار گرفت. بلند کردن وزنه های بسیار سنگین، خوابیدن زیر کامیون و اتوبوس، خم کردن تیرآهن و ... از جمله نمایش های پهلوان عقاب بود که استاد را یکه تاز میدان های پهلوانی کشور کرده و همه جا نام این پهلوان شیرازی خوش می درخشید.

پهلوان عقاب، پدر سیرک ایران

پهلوان عقاب، نخستین برگزارکنندۀ نمایش های پهلوانی با بلیت فروشی بود. همچنین وی نخستین کسی بود که از هندوستان شیر و خرس به ایران آورد و آن ها را تربیت کرده و به روی صحنه برد.

این پهلوان شیرازی در سال 1350 خورشیدی به فراخوانی (دعوت) سیرک «فاست» به کشور ایرلند می رود. پس از آن به سیرک «جری کاتل» انگلستان رفته و در این سیرک کامیاب (موفق) به بلند کردن فیل 1408 کیلویی شد. پهلوان عقاب در همین باره می گوید : آن زمان 50 ساله بودم و در مدت 4 سالی که در انگلستان به سر می بردم، شبی دوبار این فیل را بلند می کردم.

استاد باستانی کار پهلوان، پس از انگلستان به سیرک «دریکس تون» ایتالیا رفته و در دنبالۀ کارهای پهلوانی اَش در بیش از 37 کشور جهان به اجرای نمایش های پهلوانی پرداخته است. همچنین در دهۀ 70 خورشیدی، پهلوان نامی ایران به کشور فراخوانده می شود تا با اندوختۀ تجربه های فراوانش از سیرک های جهان، این شاخه نمایش را به کشور خویش بیاورد و تبدیل به «پدر سیرک ایران» شود. استاد پهلوان عقاب در سال 1370 به ایران بازگشته و از همان هنگام سیرکی را در کشور بازگشایی کرد.

پهلوان عقابِ هنرپیشه

استاد خلیل عقاب افزون بر پهلوانی و ورزش های باستانی در فیلم های گوناگونی در پیش از سال 57 نیز، به هنرنمایی پرداخته است. برخی از فیلم های سینمایی که پهلوان عقاب در آن ها بازی کرده است، بدین گونه هستند : مردان خشن، به همراه زنده یادان فردین و جمشید مشایخی به کارگردانی صابر رهبر، 1350 – پهلوان بابا به همراه بانو آرزو و علی زندی به کارگردانی اکبرهاشمی در سال 1350 – گناه زیبایی به همراه گوگوش و لیلا فروهر به کارگردانی سیروس حراج زاده 1348 – غول بیابانی به همراه بانو ایلوش و محمد متوسلانی به کارگردانی عزیزالله رفیعی 1348 – مرد صحرا با همکاری علی آزاد و سیمین غفاری به کارگردانی سیروس حراج زاده 1347 – کوه زاد با همراهی هوشنگ بهشتی و بانو سهیلا با کارگردانی ابراهیم باقری 1346 و شکوفه های امید با همکاری حمیده خیرآبادی و تقی ظهوری، ساختۀ رضا صفایی 1343.

پهلوان عقاب به زادگاه خویش برگشت

سرانجام استاد پهلوان عقاب پس از نزدیک 30 سال دوری از زادگاه خویش، تابستان امسال به شهر ادب پرور شیراز بازگشت و به گفتۀ خود، بسیار شادمان است که به شهر شیراز آمده است تا بازماندۀ زندگانی آرام خویش را در زادگاهش سپری کند. اما به اَنگیزۀ ورزش های پهلوانی در دهۀ نهم زندگانی خود، چندی است که مفصل های دست و کتفش ضعیف و بی تاب شده و از نیمه های شهریورماه در بیمارستان چمران شیراز بستری است.

نگارنده افزون بر حس مسوولیت اجتماعی و همشهری بودن با این پهلوان نامی، خویشکاری (وظیفه) ملی و میهنی خود دانسته و با آگاهی دادن دوست هنرمند و کُنشگر زیست بوم شیرازی، بانو یوتاب که دیگر نامی شناخته شده در شهر است به دیدن و بیمارپُرسی وی در بیمارستان چمران رفته است و در آن جا با روی گشادۀ استاد که منش پهلوانان است و ارج گذاری همسر ارجمندشان بانو صدیقی (که شش سال است همسر پهلوان هستند) رو به رو شد. همچنین نگارنده در دوران خردسالی یکی دو تا از نمایش های پهلوانی استاد را از نزدیک دیده و همچنان به یاد دارد.

شوربختانه چیزی که مایۀ رنجش خانوادۀ پهلوان شده است، بَرنام های (تیترها) ناروا و نادرست برخی روزنامه ها و خبرگزاری ها بوده که هرگز برازندۀ نام و منش پهلوانان نبوده و نیست و جا دارد که خبرنگاران و روزنامه نگاران راستی ها و درستی ها را از زبان خانوادۀ ایشان بازگو نمایند.

بی گمان منش و رفتار پهلوانان فراتر از سخنانی بی مایه و کم اهمیت است و نباید در این کهنسالی ، پهلوانان و افرادی که متعلق به همۀ مردم این سرزمین است را جور دیگری نمود (جلوه) داد.

پهلوان عقاب به زودی از بیمارستان باز می گردند

در هنگام نگارش این گزارش، نگارنده با همسر پهلوان عقاب گفت و گوی تلفنی داشت و از واپسین وضعیت جسمانی استاد جویا شد که همسر وی گفت : « پهلوان از بیمارستان چمران رفته اند و چند روزی است که به اَنگیزۀ کمی عفونت در بدن در بیمارستان نمازی بستری شده اند. اما خبر خوش این که اگر پروردگار یاری نماید به زودی از این بیمارستان هم رهایی خواهند یافت و دشواری دیگری ندارند».

برنامه دیدار و بیمارپُرسی نگارنده، دبیرانجمن مهرگان از پهلوان عقاب چندین روز گذشته انجام شده است، ولی هم اینک و با آگاهی های تازه از وضعیت جسمانی استاد به نگارش در آمده است.

با آرزوی بهبودی و تندرستی پهلوان نامی شیراز. ایدون باد، ایدون ترج بادا.

سه نگارۀ زیر با گوشی همراه و با شتاب گرفته شده و کمی کیفیت آن ها پایین است، نگاره ها را ببینید :

از راست، سیاوش آریا دبیر انجمن مهرگان، پهلوان جعفری، پهلوان عقاب و بانو یوتاب در بیمارستان چمران شیراز

بانوی هنرمند شیرازی یوتاب در کنار پهلوان خلیل عقاب

نگاره ای مربوط به دهه 30 خورشیدی از پهلوان عقاب

*پژوهشگر میراث فرهنگی و تاریخ ایران – دبیرانجمن مهرگان – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد