تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه گردشگری– حمید رضا سُروری*

شهر زیبای ایروان شهر نگارخانه‌ها، گنجینه‌ها، سالن های اُپرا و به گونۀ کلی مر‌کزهای فرهنگی گوناگون است. یکی از گنجینه‌های شهر که البته مورد بی‌مهری بیشتر مسافران و گردشگران ایرانی جای می‌گیرد، گنجینۀ شرق نزدیک در خیابان آرام (Aram) است که در نزدیکی میدان نامدار شهر یعنی میدان جمهوری جای دارد.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، موزۀ شرق نزدیک در سال 1993میلادی و به وسیلۀ مار‌کوس گریگوریان (Marcos Grigorian ) نقاش، هنرپیشه و مجموعه‌دار نامدار ایرانی- ارمنی، پایه‌گذاری گردید. مارکوس گریگوریان یا مارکو گریگوریان در 5 دسامبر سال 1925 میلادی در کروپتکین کراسنودار (Kropotkin Krasnodar) روسیه، از پدر و مادری ارمنی زاده شد. وی جوان ترین فرزند خانواده بوده و پس از زاده شدن مارکو، خانواده‌اش روسیه را ترک و به تبریز مهاجرت کردند. مارکو تنها پنج سال داشت که مادرش را از دست داد، پس از آن پدرش دوباره ازدواج کرد و مارکو نیز، همراه خانواده رهسپار جلفای اِسپهان (اصفهان) شد. در پانزده سالگی به تهران رفت و در مدرسۀ هنرکمال الملک نام‌نویسی کرد و پس از آن برای ادامۀ تحصیل رهسپار ایتالیا گردید. در سال 1954 میلادی به ایران بازگشت و نگارخانۀ استتیکو ((Esthetique را باز کرد که یکی از نوآورترین نگارخانه‌ها در تهران بود. به راستی که هنرمندی چند فرهنگی کارهای هنری نوآورانه و تا اندازه‌ای غیرمتعارف را که  درک و احساس اروپایی داشتند را به ایرانیان شناسایی (معرفی) کرد. وی به گردآوری گونه‌ای از نقاشی های بومی نامدار به نقاشی قهوه‌خانه‌ای کمک کرد. در سال 1955 م، با فلورا آدامیان (FloraAdamian) پیوند زناشویی بست و تنها فرزندش سابرینا (Sabrina) هم در سال 1956 م، و پس از بازگشت دوباره به ایتالیا در شهر روم زاده شد. پس از بازگشت دوباره به ایران به عنوان سرپرست دپارتمان گرافیک فرهنگ و هنر برگزیده شد و روش های تازه‌ای را به دانشجویان معرفی کرد. مارکو در سال 1958 به عنوان نمایندۀ ایران و هَموَندی (عضو) از گروه داوران دوسالانۀ ونیز برگزیده شد و در همان سال با حسن توجه، وزارت فرهنگ و هنر جشنوارۀ تهران را پایه‌ریزی کرد. مارکو در سال 1960 م، از همسرش جدا شد و در همان سال به هنرپیشگی در فیلم های ایرانی پرداخت.

وی به نام مارک گریگوری در هشت فیلم نقش نخست را بازی کرد. در فیلم های آرامش قبل از طوفان (1339-1960(، گرگ صحرا (1340-1961)، کلید (1341-1962)، طلای سفید (1341-1962)، آخرین گذر‌‌گاه (1341-1962)، شهر بزرگ (1344-1965)، مردی در طوفان (1351-1972) و حرفه‌ای (1355-1976). مارکو در سال 1962 به نیویورک رفت و مرحلۀ تازه‌ای را در زندگی کاریَش آغاز کرده و آثار خود را در چندین نمایشگاه به نمایش گذاشت. در سال ۱۳۵۳ خورشیدی، 1974 میلادی گروه نقاشان آزاد را همراه با فرامرز پیلارام، عبدالرضا دریابیگی، مسعود عربشاهی، سیراک ملکونیان، مرتضا ممیز و غلامحسین نامی بنیاد گذاشت. در آیین گشایش موزۀ هنرهای معاصرتهران در سال 1977 م، معاون رییس جمهور آمریکا نلسون راکفلر(Nelson Aldrich Rockefeller) کارهای هنری مارکو را ستایش کرد و هنگامی که دوباره مارکو را درنیویورک دید، یکی ازکارهایش را خریداری کرد و به موزۀ هنرهای معاصردر نیویورک بخشید. مارکو در سال 1980 م، به نیویورک رفت و نگارخانۀ آرشیل گورکی (Arshile Gorky) را پایه‌گذاشت. نامی که برگرفته شده از نام نقاشی ارمنی است که در سال 1948 میلادی در آمریکا خودکشی کرده است. در 10 ژوئن 1986 م، دخترش را از دست داد و همین موضوع اَنگیزه ای شد تا برخی از اولویت های کاری برایش تغییر پیدا کند. پس از آن خود را در هنر بومی ارمنستان غرق کرد. مارکو جایزه‌های گوناگونی را برد. کارهایش در نمایشگاه‌ها، موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی نگهداری می شوند. در موزۀ ملی و شرق نزدیک ایروان، بانک ملی قبرس، مجموعۀ نلسون راکفلر درنیویورک، موزۀ هنرهای معاصرتهران و... (Fouladvand,2012).

مارکوس گریگوریان در27 اوت سال 2007 میلادی در ایروان پا را از دایرۀ هستی بیرون نهاد. موزۀ شرق نزدیک در واقع مجموعۀ کم‌ مانند مارکو است که آن را به ایروان منتقل کرد و با نام مجموعۀ مارکو و سابرینا گریگوریان و موزۀ شرق نزدیک به نمایش گذاشت. موزه در ساختمانی است که به دو بخش، تقسیم شده است. بخشی از آن موزۀ ادبیات و فرهنگ است و بخشی دیگر موزۀ شرق نزدیک. مدیر موزه بانو (خانم) زارا موکاتسیانZara Mokatsyan(  ) بسیارخوش برخورد و مهربان و البته شیفتۀ فرهنگ ایران است و به گرمی از بازدیدکنندگان اندک موزه استقبال می‌کند.

 در بخشی از موزه عکس هایی از خانوادۀ مارکوس گریگوریان به نمایش درآمده است. بخشی از مدال ها و افتخارهایی که به دست آورده را همراه با شماری (تعدادی) از تابلوهای او به چشم می ‌خورد. در میان آن ها تابلوهایی از اردوگاه آشویتس(Auschwitz)   جلب توجه می‌کند. سکه‌های اشکانی، ساسانی، رومی و سکه‌های دوران اسلامی هم بخش دیگری از آثار به نمایش درآمده در موزه است. قطعه‌هایی از کاشی های دورۀ قاجار به ویژه قطعه‌هایی از کاشی های مسجد کبود ایروان هم در موزه وجود دارد. تابلوهای نقاشی دورۀ قاجار همراه با نسخه‌های خطی پارسی و عربی هم زینت بخش، قسمتی دیگر از گنجینه است. قلمدان ها و نوشت افزارهای زیبای قاجاری، سماور روسی، گونه‌های گوناگونی از قفل و کلید، مفرغ های لرستان، پیکر‌ک های گلی از اَملش و شوش، ظرف های سفالی لعابدارسلجوقی و قاجار، فرمان های رسمی از دورۀ صفویه و قاجار همه و همه اَنگیزۀ شوق و ذوق فراوان بازدیدکننده می‌شود. در سفر به شهر زیبای ایروان فرصت دیدار از موزۀ شرق نزدیک و بانو موکاتسیان را ازدست ندهید.

سرچشمه ها :

dFouladvand, Hengameh, 2012 “Marcos Grigorian’’, Encyclopedia Iranica ,from http://www.iranicaonline.org/articles/grigorian

*کارشناسی اَرشد باستان شناسی – دانشجوی دکترای هند شناسی