تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه گردشگری – سیاوُش آریا*

خانۀ مُعزی، یکی از زیباترین و سالم ترین خانه های تاریخی شهرستان اِستهبان است که در بافت تاریخی این شهر جای گرفته است. اما به انگیزۀ نبود رسیدگی از سوی مالک و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و همکاری نکردن مالک با آن سازمان، در خاک فرو رفته است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، خانۀ مُعزیِ اِستهبان که برخی از پژوهشگران از آن با نام تنها خانۀ دوران زندیه در خاور (شرق) استان و حتا کشور نام می برند از فراز و نَشیب های فراوان به سلامت گذر کرده و به دست ما رسیده است. این خانه که شاهکاری از مِهرازی (معماری) و آینه کاری بوده در بافت تاریخی شهرستان اِستهبان جای دارد.

خانۀ مُعزی از زیباترین و سالم ترین خانه های تاریخی شهر اِستهبان است. ورودی خانه از گوشۀ شمال خاوری است که به وسیلۀ یک درِ چوبی می توان به آن وارد شد. پس از آن وارد یک راهرو سرپوشیده (دالان) خواهیم شد که هم اکنون این راهرو سرراست (مستقیم) ما را به سوی حیاط رَهنمون (هدایت) می کند. اما دراصل از این راهرو به وسیلۀ یک راه پله وارد راهرویی دیگر شده و سپس از زیر راه پلۀ ارتباطی به شاه نشین ها، وارد حیاط اصلی می شده اند. حیاط مستطیل شکل بوده و یک حوض سنگی نیز در میان آن جای گرفته است. در شمال و باختر (غرب) حیاط ساخت و ساز به چشم می خورد، ولی خوشبختانه در گوشۀ جنوبی حیاط ما بینندۀ هیچ گونه ساخت و سازی نیستیم. و تنها 7 اِسپر (پیشانی درمعماری) برای آرایش های (تزئینات) سازه در بدنۀ دیوار ساخته شده که همگی دارای لَچکی بوده اند و هم اینک سه اِسپر، فرم اصلی خود را از دست داده و لَچکی های آن ها نیز به گونۀ کامل از میان رفته اند. کف فرش حیاط در اصل به گونۀ آجرهای 20*20 سانتی متر بوده که در گوشه هایی از حیاط کف فرش دچار آسیب جدی شده است. در گوشۀ باختری بینندۀ دو راه پله هستیم و از راه پله نخستین که بالا می ­رویم در سمت راست دو اتاق به چشم می خورد که با سقف تفال کاری شده و دریچه های چوبی با شیشه های رنگی کف فرش اتاق ها  با آجرهای 20*20 سانتی متر
فرش شده اند. از اتاق نخستین به عنوان نمازخانه بهره می برده اند. درون اتاق در هر گوشه 3 تاقچه ساخته شده است. در سمت راست یک اتاق دیگر نیز وجود دارد که آن را نیز اتاق مطبخ یا همان آشپزخانه می نامیده اند. در این اتاق نیز سقف، تفال کاری شده و کف فرش نیز با آجرهای 20*20 سانتی متر فرش شده است. درِ اتاق ها چوبی است. در سمت چپ نیز 2 اتاق که به عنوان نِشیمنگاه از آن بهره برده می شده، وجود دارد. پوشش سقف این اتاق ها نیز تفال­ کاری شده اند که بر روی آن ها نیز با رنگ آذین شده است. در بدنۀ دیوارهای هر گوشه 2 تاقچه دیده می شود. دریچه های چوبی و با رنگ های گوناگون یک آرامش ویژه را به افراد درون اتاق می بخشیده است. از راه پلۀ دوم که وارد این گوشه می شویم، بینندۀ دو اتاق در سمت راست بوده که توضیحات آن در بالا آورده شد. و در سمت چپ نیز یک اتاق به عنوان نِشیمنگاه به مانند دیگراتاق ها وجود دارد. پوشش سقفِ همۀ اتاق های این بخش به گونۀ دو پوششه بوده و یک سقف اصلی با تیر چوبی دارند و یک سقف کاذب به گونۀ تفال کاری شده به چشم می خورند. همچنین در این بخش بینندۀ یک زیرزمین با پوشش سقف کمان دار (قوس) که به گونۀ کامل سقف با آجر ساخته و آراسته شده، هستیم. و دو ستون چوبی با طرح و آذین ستون های زندیه به چشم می خورد. دریچه های زیرزمین سنگی و به مانند پنجره (مُشبک کاری) است. روی یکی از دریچه ها آثار و بقایای یک سنگوارۀ (فسیل) ماهی به چشم می خورد که برای ساخت دریچه آن را ویران کرده و آن تخته سنگ را به گونۀ یک دریچه مُشبک کاری شده در آورده اند! گوشۀ شمالی خانه بخش اصلی بنا به شمار می آید. این گوشه دارای دو راه پله با هرکدام 3 پله برای دسترسی از حیاط به اتاق ها است. پس از ورود به بالا یک پستو نیز به گونۀ مستطیل شکل وجود دارد که برای انبارداری از آن بهره برده می شده است. در سوی چپ نیز یک اتاق بزرگ جای دارد که به گونۀ تالار آینه بوده و در سقف آن نیز نقاشی های بسیار زیبایی آذین شده است. بدنۀ اتاق، آینه کاری زیبا و چشمگیری نیز دارد. در ستون های چوبی اُرسی اتاق نگاره هایی (عکس ها) دیده می شود که وابسته (مربوط) به 90 تا 100 سال پیش بوده است. این نگاره ها خود یادگار یک دوران تاریخی است. شاه نشین به وسیلۀ یک درک چوبی و با اُرسی به دو بخش تقسیم شده است. اگر از بیرون به حاشیه های درک چوبی این اتاق نگاهی بیاندازیم، درخواهیم یافت که در زیر آیینه کاری اتاق، گچ بُری های بسیار زیبای گل و بلبل وجود دارد که این گچ بری ها ویژۀ دورۀ زندیه است. اَشکوب (طبقه) دوم این بخش نیز در برگیرندۀ 7 اتاق بوده که پوشش سقف اتاق ها دچار آسیب های فراوان گردیده و نیاز شدید به بِهسازی و بازآرایی (تعمیر و مرمت) دارند.

از ویژگی های خانۀ مُعزی آرایش های موجود و فرم مِهرازی در ساخت اثر است. شوربختانه مالکان این خانه در گذشته در بخش شمالی خانه، الحاقاتی را به آن افزوده اند. همچنین بِهسازی هایی که درون این خانه از سوی مالک انجام گرفته است، بیرون از ضوابط و قانون مرمتی میراث فرهنگی بوده است.

تنها خطری که این خانه را تهدید می­ کند، نبود توجه به بِهسازی های لازم درخصوص برخی از بخش های حساس آن است. این خانه تا کنون تعیین حَریم نشده است!

نام خانه از روی نام مالک آن که سرور (آقای) حاج مُعزی است، گرفته شده و هم اینک در اختیار مالک است.

خانۀ مُعزی اِستهبان که شاهکاری از مِهرازی و زیبایی ها است در شهر اِستهبان، خیابان سلمان، کوچه خمینی، سمت راست، بن بست یکم جای دارد و در این شهر خودنمایی می کند. در سفر به شهرستان اِستهبان دیدن این شاهکار مِهرازی را از دست ندهید.

نگاره های زیر را که پس از تعطیلات نوروزی و درفروردین ماه گرفته شده است، ببینید :

معماری زیبا و ساده ورودی به خانه معزی از سمت کوچه

نمای کلی حیاط و شاه نشین گوشه شمالی خانه معزی


حوض مستطیلی بزرگ میان حیاط که باغ های ایرانی را تداعی می کند

سنگواره زیبای ماهی که از میان رفته است


آجرکاری و مقرنسی های بسیار زیبا

نمای درونی شاه نشین


درک های اُرسی جداکننده و گره چینی های چوبی و شیشه های رنگی

آینه کاری های بسیار زیبای بخش شاه نشین

اتاقی در اشکوب دوم


 

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان