تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی، بخش شهر- مارال غلامی*

هنگام نوروز بیشتر مردم این سرزمین به مکان‌هایی سفر می‌کنند که کمتر دیده‌ و رفته‌اند. جزیرۀ کیش به انگیزۀ موقعیت آب‌ و هوایی و جغرافیایی ویژه‌اَش، همه ساله گردشگران بسیاری را به سوی خود می‌کشاند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، جایگاه شهری کیش با دیگر شهرها تا اندازۀ بالایی دیگرگونه است. زیرا به ‌انگیزۀ وجود باروهای (برج‌ها) تجاری و هتل‌های گوناگون، بیشتر به عنوان شهر تجاری شناخته شده است که شوربختانه در چند دهۀ گذشته با ساخت‌ و سازهای بی‌رَویه و مدیریت ناکارآمد روبه‌ رو شده‌ است.
کیش، پیش از دگرگونی‌های کنونی‌اَش بیشتر به حالت روستانشینی بوده و چندین روستا که با بازۀ (فاصله) کمی از یک دیگر با داشتن پیشۀ ماهیگیری و وجود کارگاه‌های استخراج مروارید در شهر تاریخی «حَریره» به عنوان بندرگاه کاربری داشته ‌است.
از زمانی که در دهۀ پنجاه چند کارشناس از سوی پادشاهی (حکومت) پهلوی به کیش می‌روند، پس از بررسی‌های لازم متوجه توانایی های (پتانسیل) بالای کیش از دید موقعیت ویژه در دریای پارس و داشته‌های طبیعی بسیار از دیدگاه گردشگری می‌شوند. و از همان زمان به عنوان منطقۀ آزاد شناسانده می‌شود که در کنار گردشگری، نگاهی تجاری هم به آن داشتند.
موناعرفانیان سلیم، مدیرکل دفتر مطالعات شرکت عمران و بهسازی که پیشینۀ زندگی چندین ساله در جزیرۀ کیش را داشته و پایان‌ نامۀ دکترای خود را دربارۀ مسایل و مشکلات این آبخوست (جزیره) نوشته ‌است، روزگار کیش از زمان پهلوی تا به امروز را مورد بررسی  جای داده است : طرح توسعۀ کیش به وسیلۀ فرانسوی‌ها انجام ‌شد. از آن‌جایی که این طرح توسعه، شهری نبوده و نگاهی تجاری داشت؛ تنها افراد ویژه با داشتن کارت‌‌های اعتباری و ویژه، پروانۀ (مجوز) ورود بدان جا را داشتند. آن زمان حتا برنامه‌های مُد پاریس نیز در آن جا برگزار می‌شد.
بانو عرفانیان سلیم افزود : « بخش مسکونی کیش در برگیرندۀ دو بخش بومی نشین و گردشگری است و نمی‌توان گفت که همۀ سرانه‌های شهری در آن وجود دارد.
پس از سال 57 هم طرح‌های فراگیری (جامع) تهیه شده که با همین نگاه بوده است و هیچ گونه استاندارد و هَنجارهای شهری برای کیش در نظر گرفته نشده‌ بود. آن‌جا هیچ‌کس به گونۀ همیشگی (دایمی) ساکن نیست، چنان‌چه ساکنان بیشتر روزهای تعطیل شهر را ترک می‌کنند. زیرا ریشه در شهر دیگری دارند».
مدیرکل دفتر مطالعات شرکت عمران و بهسازی، کیش را به عنوان جزیرۀ گردشگری معرفی کرد و گفت : «کیش خود جداگانه دارای سند است و ساختار مدیریتی آن به عنوان یک منطقۀ آزاد است. در جهان چنین مکان‌هایی «Small Iland» یا جزایر گردشگری نامیده می‌شوند. این گونه مکان‌های گردشگری به انگیزۀ کمبود زمین و سرچشمه ها (منابع) باید سراسرکنترل و سرپرستی ویژه ای داشته باشند. و اگر توسعه بیش از اندازه در آن‌ها انجام گیرد، آسیب سختی به اقتصاد گردشگری که از آرمان‌های اساسی این مکان‌ها است، زده خواهد شد.
در گردشگری پایدار به ارزش‌های بومی، طبیعی و زیست‌بوم توجه بیشتری شده ‌است و محدودیت‌های گردشگری در آن در نظر گرفته شده‌ است. اما در جزایر کوچک پافشاری (تاکید) بیشتری بر روی آن ها شده است. زیرا در بازۀ زمانیِ اندک، زیان های (خسارت‌ها) برگشت ناپذیری وارد خواهد شد و برای کیش هم، چنین رویدادی دیده می‌شود».
این کارشناس از دشواری های کنونی جزیرۀ کیش هم سخنی به میان آورده و گفت : « از آن‌جایی که در کشور برنامه‌ریزی پایداری وجود ندارد؛ بنا به دیدگاه بیشتر کارشناسان مشاور، طراحان معماری و شهری یکی از بزرگ ترین دشواری های طرح توسعۀ کیش، نبود برنامه‌ریزی است و بیشتر برنامه‌ها هم سرپرستی پایداری ندارند. تا ده سال پیش مدیریت یک‌پارچه کیش را رَهنمون (هدایت) می‌کرد و همین مدیریت یک‌پارچه همۀ هَنجارها حتا راهنمایی و رانندگی را سرپرستی می‌کرد و همه چیز وابسته و در پیوند با یک‌ دیگر تعریف می‌شدند».
وی در دنبالۀ سخنانش افزود : « از زمانی که سیاست‌ها ناپایدار و جابه‌جاییِ شتابانۀ مدیریتی رخ داد، همۀ برنامه‌ها به گونه‌ای وارونه شد. به‌ همین انگیزه نبود مدیریت یکپارچه از بزرگ ترین دشواری های کیش به‌ شمار می‌آید و همین موضوع آسیب بسیاری به ساخت و ساز کیش زده‌ است. سرپرستی شهرهای دیگر چندان با هم متفاوت نیستند، ولی سرپرستی کیش ویژه است و حتا با جزیرۀ قشم برابری ندارد. از همین روی هر گروه تازه ای که وارد کیش می‌شود تا بخواهد با هنجارهای آن آشنا شود، زمان می‌برد. این بی‌ثباتی و نداشتن دانش وابسته به موضوع، بزرگ ترین آسیب ها را به کیش وارد کرده است».
بانوعرفانیان سلیم از توسعۀ ناپایدار کیش و نابودی زیست‌بوم این جزیره هم خبر داده و گفت : « از آن‌ جایی که بیش از شش سال در کیش زندگی کرده‌ام، بسیار به آن دلبستگی داشتم. اما اکنون میل چندانی برای زندگی دوباره ندارم. زیرا همۀ برجستگی‌ها و گیرایی‌هایش را از دست داده است. دست نخورده (بکر) بودن کیش با انبوه برج‌سازی‌ها از میان رفته و آسیب‌های بسیاری هم به زیست‌بوم وارد آمده‌ است.
زمانی که آن‌ جا زندگی می کردم، حرکت آهوها در کنار منطقه های مسکونی را می‌دیدیم که کمی دورتر دیده می‌شدند؛ ولی هم‌ اکنون انگار که دیگر نشانی از آهوها نباشد و بسیار کم شده‌اند. کیش از دیدگاه زیست‌بوم پربار نبود و توسعۀ آن از پیش از سال 57 آغاز شد و شماری از گونه‌های پرنده و آهو به جزیره برده ‌می‌شود که شوربختانه در یک دهۀ گذشته از میان رفته‌اند.
زمانی یکی از گیرایی‌های کیش در مهرماه، کوچ فلامینگوها در بخشی از ساحل بود. ولی به انگیزۀ توسعه و طرح خشک کردن آن بخش، همۀ این جاذبه ها از میان رفت».
وی از سرپرستی درست در زمینۀ فضای سبز کیش نیز گفت : « اگر به پژوهش‌های فراگیر کیش نگاهی انداخته شود، پژوهش‌های ارزشمندی انجام شده‌ است. کیش در سنجش با جزایری همانند قشم که به عنوان طبیعت گردی (اکوتوریسم) شناخته می‌شود، دارای پوشش گیاهی ویژه‌ای نبود و در مطالعات طرح فراگیر این موضوع هم عنوان شده ‌است.
یکی از موضوع هایی که در کیش به نیکی پیش رفت، حوزۀ فضای سبز آن است که یکی از انگیزه هایش ماندنی‌ترین مدیریت بود. گروهی که من می‌شناختم، سال‌های سال در کیش به این موضوع پرداخته ‌بودند. حتا در دوره‌ای درختانی مانند «کهور» که در دورۀ پهلوی بدان جا آورده شده بود، مردم بیشتر می‌پسندیدند و بسیار ستیزه جو (متخاصم) بوده و در یک دوره‌ای در سال هشتاد همۀ آن‌ها را کَندند و گام به گام با برنامۀ گیاهان بومی مناسب کیش را جایگزین کرده و دشواری آب را هم با برنامه ریزی درستی برطرف کردند».
بانوعرفانیان سلیم در بخش دیگری از سخنانش افزود : « اگر کیش را با شهرهای شمالی ایران برابری دهیم که آب فراوانی دارند، کیش بهتر توانسته ‌است این موضوع را مدیریت کند. سال‌های گذشته همۀ چمن‌های میدان‌ها موکت بود. ولی اکنون با بهره‌گیری از پسماند آب این دشواری را به درستی سرپرستی کرده‌اند و یکی از سرپرستان فضای سبز نیز می‌گفت با کم و زیاد شدن گردشگر وضعیت فضای سبزمان هم دیگرگون می‌شود و با بالا بودن گردشگران پسماند آب بالا رفته و گیاهان می‌توانند از آب بیشتری بهره ببرند».
وی از دشواری های دیگری نیز سخن گفت : « دشواری بزرگ دیگری که کیش همانند هر جای دیگر با آن گریبانگیر است، هنجار درستی برای ساخت ‌و ساز وجود ندارد. در آغاز همۀ موارد در سیستم فراگیر و کلی شهر طراحی دیده شده‌ بود. از همین روی هنگام ساخت مجموعه‌ها کوشش شد تا به داشته‌ها و ساختار بومی آن‌ جا همانند نور، سایه، باد و ... توجه شود. با این‌ که فرانسوی‌ها طراحی آن را نیز انجام داده بودند، ولی نیک با سرزمین کیش هم‌ سو بود. مِهرازی (معماری) مجموعه‌های ارم و دلفین که در کنار دریا هستند، به دید من یکی از بهترین گزینه‌ها برای بهره بردن از سرچشمه های طبیعی است.
در دوره‌های پس از آن برای تراکم قانون 40 درصد، 60 درصد گذاشته شد که در آن دریا و جزیره بودن کیش نادیده گرفته ‌شد. با این رَویه در ساخت‌ و سازها، خیابان‌ها و دسترس بودن‌های ویژۀ کیش دیده نشد».

ساخت و سازهای بی شماری که مانند قارچ هر روز خاک جزیره را فرا می گیرند

از مبلمان های هتل داریوش در کیش


از مبلمان های هتل پدیده، برگرفته از سنگ نگاره های پارسه (تخت جمشید)

مبلمان های شهری که بخشی از هویت مردم بومی را نشان می دهد

از آثار تاریخی جزیره کیش


از مبلمان های شهری جزیره کیش

بنا و سازه ای که در میانه میدان به چشم می خورد در زمان پهلوم دوم ساخته شده که به گفته مردم هر دو نمادی از تاج های فرح دیبا و پهلوی دوم است


سردیس نام آوران ایرانی

یکی دیگر از مبلمان های شهری کیش که با موقعیت اجتماعی و جغرافیایی آن هم خوانی دارد

محل زندگی مردم بومی جزیره



آبادانی در کیش در کناره جزیره صورت گرفته و میانه جزیره خالی است، فرودگاه نیز در بخش میانی ساخته شده است
گردشگران بهتر است به داشته‌های شهری ارزش بگذارند

پوشش گیاهی در کنار خیابان های کیش

پوشش گیاهی در منطقه ای که مردم زندگی می کنند

درخت لور؛ گفته می شود به وسیله پرتغالی‌ ها از شبه جزیره هند به بنادر و جزایر جنوبی ایران آورده شده است

پوشش گیاهی که کم کم از بین می رود

جاده کمربندی که دورتادور جزیره را می پیماید

کشتی یونانی که بخشی از هویت شهری جزیره شده است

*هَموَند انجمن مهرگان - خبرنگار