تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

«بَرم دِلَک» چشمه سار و گردش گاهی در 7 کیلومتری جنوب خاوری (شرقی) شیراز و خاور کاخ – دژ ابو نصر است. این بوم (منطقه) به انگیزۀ چشمه سار و درختان فراوان آن از دیرینگی بسیاری بر خوردار بوده و یکی از راه های مهم ارتباطی دست کم از روزگار اشکانی و به ویژه ساسانیان بوده است.

برخی از پژوهشگران و نویسندگان بر این باور هستند که شهر شیراز پیش از اسلام از این جا آغاز شده و کم کم با گسترش شهرنشینی در روزگار اسلامی به جایگاه کنونی اش جا به جا (منتقل) شده است. هر چند که مدارک باستان شناسی در این زمینه اندک بوده و خاموش هستند. دربارۀ نام گذاری این بوم دیدگاه های گوناگونی وجود دارد. زنده یاد دکتر جمشید صداقت کیش، تاریخ نگار و پارس پژوه بر این باور بود که «بَرم دِلَک» به چَم (معنی) برکه یا تالاب کوچک است. برخی آن را چشمۀ آب روان نیز نامیده اند. اما «بَرم دلک» را باید چشمۀ دلگشا (فرحبخش) و شادی انگیزی دانست که رازها و رمزهای فراوانی را در دل خود نهفته دارد و از پس هزاره های دور گذر کرده است. این چشمه سار یکی از گردش گاه های زیبا و بی همتای شهر شیراز بوده که شوربختانه بر اثر مدیریت ناکارآمد و برداشت های بی رَویۀ آب از چاه های مجاز و غیرمجاز پیرامون و بالا دست آن و همچنین ریختن پَساب (فاضلاب) کارخانه و کارگاهی که بدون داشتن پروانه از میراث فرهنگی و محیط زیست در حریم درجه یک آن، یک دهه پیش راه اندازی شده ، خشکیده است. و دیگر نمی توان آن را چشمۀ شادی افزا و شادی بخشی دانست! در این بوم و در دل کوه سه نگارکَند (نقش برجسته) در بلندای 6 متر و نیمی از پهنۀ زمین تراشیده شده است. سنگ نگارۀ بزرگ تر که ابعاد آن 2 متر و یک سانتی متر در 2 متر و شش سانتی متر است، مردی را نشان می دهد که گلی در دست راست داشته و آن را به زنی پیشکش می کند. زن دست راستش را به سوی گل دراز کرده و دست چپ را که در آستین پنهان است، به سوی دهان برده است. در برخی نوشته ها آمده است که سنگ نبشته ای (کتیبه) به زبان پهلوی در زیر بازوی مرد تراشیده شده بوده که هم اینک آسیب بسیار دیده است، ولی نگارنده با بازدیدهای میدانی بی شماری در چندین سال گذشته و بررسی های فراوان باورمند است که هیچ سنگ نبشته ای در این جا از آغاز وجود نداشته است و آسیب های وارده به گونۀ خَراش در زیر بازوی مرد گمانۀ سنگ نبشته را برای برخی پژوهشگران رقم زده است.

دربارۀ هویت افرادی که در این نگارکَند دیده می شوند، دیدگاه های گوناگونی وجود دارد. علی هُژبری و میلاد وَندایی، باستان شناس بر این باور هستند که چهرۀ مرد تراشیده شده «نرسی» بوده است. شادروان شاپور شهبازی، علی رضا جعفری زند و نگین میری، باستان شناس نیز نگارۀ مرد را شاهنشاه «بهرام دوم» دانسته که گلی را به همسر خود پیشکش می کند و در واقع صحنۀ ازدواج به تصویر کشیده شده است. «دووائل» این نگاره را با سنگ نگارۀ تنگ «قَندیل» سنجیده و باورمند است که در آن شاهزاده ای نشان داده شده که گلی را از آناهیتا گرفته است. سرانجام «لوکُنین»، زن را شاپور دختک، همسر بهرام دوم و مرد را شاهزاده اردشیر، هزاربد و پسر بابک می داند و باورمند است که اگر چه این مرد تاج به سر ندارد، ولی می تواند پادشاه باشد! مجلس کوچک تر نیز در برگیرندۀ دو نگاره است. اندازۀ نگارۀ سمت چپ 2 متر و هفتاد و پنج سانتی متر در 1 متر و بیست و پنج سانتی متر است و نگارۀ سمت راست نیز 2 متر و هشت سانتی متر در 1 متر و بیست و پنج سانتی متر است. در این صحنه، بهرام دوم در سمت چپ با اندامی بزرگ تر و شاهپور یکم در سوی راست دیده می شوند که با توجه به نقاشی به جا مانده از روزگار قاجاریه باید میان آن ها آتشدانی بوده باشد که از میان رفته است و هم اینک بخشی از صخره به گونۀ شکاف آنان را از هم جدا کرده است. بهرام دوم را به آسودگی می توان از تاجی که دارای بال های شَهباز (عقاب) است، شناسایی کرد. او دست راست خود را به نشانۀ ارج گذاری به سوی دهان برده و دست چپ را روی دستۀ شمشیر جای داده است. شاهپوریکم نیز که چهره اش به سوی بهرام دوم است، کمابیش به همان ریخت نشان داده شده است و کلاهی بلند و گِرد بر سر دارد. «اردمان» بر پایۀ طرح آتشدان موجود بر روی صخره بر این گمان است که او شاهپور شاه نبوده و فردی بلند مرتبه است، ولی «هینتس» باورمند بود که او موبد نامدار، «کَرتیر» بوده است.

سنگ نگاره های «بَرم دلک» با شمارۀ 71 در تاریخ 15 دی ماه 1310 در سیاهۀ (فهرست) یادمان های ملی به ثبت رسیده است. این بوم یکی از گیرایی های (جاذبه های) ارزشمند تاریخی – فرهنگی و گردشکری ناشناختۀ شیراز به شمار می آید و جا دارد آن را به عنوان یکی از گردشگاه های شیراز بِهسازی کنند.

نوشته مرتبط :

·        منطقۀ باستانیِ «بَرم دِلکِ» شیراز، زیر و رو شد

·        «بَرم دِلکِ» هدف تفنگ های شکاری

·        پادشاهان ساسانی در شیراز لگدمال شده اند !