پادشاهان ساسانی در شیراز لگدمال شده اند !

پادشاهان ساسانی در شیراز لگدمال شده اند !

پادشاهان ساسانی در شیراز لگدمال شده اند ! سنگ نگاره های ناموَر به « بَرم دِلَک» در بدترین شرایط حفاظتی به سر می برند تارنمای فرهنگی مهرگان- گروه میراث فرهنگی- سیاوُش آریا* ساخت و ساز کارخانه های صنعتی پیرامون سنگ نگاره های ساسانی ناموَر(معروف) به« بَرم دِلَک» و ریختن پساب ها در رودخانه ای که هم اکنون خشک شده و از کنار این نگاره ها می گذرد کم بود، نخاله ها و زباله ها هم در پایین این یادمان ملی که در دامان کوهی سِتَبر تراشیده شده به آن افزوده شده است ! از دیگر سو این نگاره ها هدف تیراندازی و دست اندازی بومیان قرار دارد و این آسیب ها به همراه آسیب های زیست محیطی و طبیعی تهدیدی جدی برای تاریخ و هنر دوران ساسانی به شمار می آید. برخورد تاریخ و صنعت ، سنگ نگاره های ساسانی شیراز را آغشته به بوی فاضلاب کرده است. هم اکنون در پیرامون و جای جای این نگارکَندها، انبوه زباله ها ریخته شده است و خَس و خاشاک در کف زمین و پایین نگاره ها روییده است. گُل سنگ ها نیز درون نگاره ها رِخنه(نفوذ) کرده و ترک و شکاف های پدید آمده را بیشتر کرده است. نکتۀ درخُور نگرش(قابل تامل) این است که، بومیان و کارخانه داران کف زمین و پایین کوهی را که نگاره ها درآن جای گرفته گود کرده و نخاله ها و کاراسته(مصالح) ساختمانی خود را درآن ریخته اند! از سوی دیگر وَندال گرایان(ویران گرها) به تازگی پایین این نگاره ها را خط خطی کرده و یادگاری نویسی کرده اند که این خود تهدیدی جدی برای این یادمان با ارزش است و جادارد که مسوولان فرهنگی هرچه زودتر برای آن چاره ای بیندیشند. این دشواری ها درحالی روی می دهد که ما، در سال های 91 و 92 گزارشی کامل از دشواری های این یادمان را در خبرگزاری مهر و اَمُرداد بازتاب دادیم و انتظار می رفت که مسوولان میراث فرهنگی گوشه چشمی هم به این بازماندۀ ارزشمند نیاکانی داشته باشند. اما بی توجهی و بی مهری مسوولان امروزه آن را با خطر جدی روبه رو کرده است و گواه این سخنان، ریختن نخاله ها و یادگاری نویسی ها است که به تازگی انجام شده است . میلاد وَندایی، باستان شناس که این یادمان را از نزدیک دیده است به تارنمای فرهنگی مهرگان می گوید : « سنجش نگاره های کنونی بَرم دلک با فَرتورهایی(عکس هایی) که 50 سال پیش «لویی واندِنبرگ» و پیش تر« هِرتسفِلد» گرفته بودند، نشان از ویرانی های جدی در این سال ها دارد. این درحالی است که با دیدن فرتورهای چند سال گذشته تا کنون ، آسیب های نامحسوسی که درآینده ای نه چندان دور شوَند(دلیل) از بین رفتن این نگاره ها خواهد شد ، قابل مشاهده است». این ساسانی شناس ادامه می دهد: « با وجود این که این یادمان نزد باستان شناسان و کارشناسان ارزش بسیاری دارد و در سیاهۀ (فهرست)یادمان های ملی نیز ثبت شده است ولی هنوز تعیین حریم و گُستره(عرصه) نشده است و این راه را برای دست اندازی های بیشتر باز می گذارد». سردبیر مجلۀ باستان شناسی کَند و کاو می افزاید :« پیش از این نیز در بررسی های من مشخص شد برخی در پِی ربودن سر یکی از این نگاره ها برآمده اند که هنوز نشانه های ویرانی بر چهرۀ یکی از نگاره ها آشکار است». به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، دشواری های این یادمان ملی بی شمارند، نبود جاده ای مناسب ودر خُور یک بازماندۀ دیرینه و باستانی، پدیداری گورستانی از دهۀ 30 خورشیدی که گسترش روز افزونی دارد و دسترسی آسان به این سنگ نگاره ها بدون نگاه بان و محافظ ویژه، سنگ نگاره های ساسانی برم دلک را درخطر قرار داده است. سیامک علی زاده، مرمت گرآثار، بناها و اشیاء در همین زمینه به تارنمای فرهنگی مهرگان می گوید : « عامل اصلی بیشتر ویرانی ها و آسیب های وارده به بازمانده ها به ویژه بازمانده هایی که دربیابان و دور از نظارت کافی به شوَندهای (دلایل) دوری از مرکزصورت می گیرد، انسانی است و سد(صد) رحمت به آسیب های طبیعی». دکتر علی زاده ادامه می دهد : « این عامل اصلی و سخت آسیب رسان را تنها با آموزش مردم و پالایش فرهنگ می توان ازمیان برداشت. مردم خود باید پاسدار و محافظ بازمانده ها و میراث گذشتگان خود باشند. از سویی سازمان میراث فرهنگی و مجموعۀ مدیریت شهری در این زمینه غفلت کرده اند. به هر روی آسیب هایی مانند، یادگاری نویسی و سوراخ کردن و تراشیدن سطوح سنگی، تولید زباله در میدان (محوطه) و نبود طراحی مناسب میدان و دیگر موارد شوَند(باعث) این پدیدۀ زشت با چشم انداز بدی شده است». این استاد دانشگاه چمران تهران می افزاید : « باید کوشش شود این گونه یادمان ها بیشتر مورد پاسداری قرارگیرند و کمتر زیرنام (تحت عنوان)بازآرایی(مرمت) در آن دخالت کرد. مگراین که بسیار بایسته(ضروری) باشد. به هر روی برای این یادمان باید درگام نخست، همۀ نقوش و یادگاری ها از روی (سطوح) سنگ ها زدوده شوند و سنگ نگاره را باید مورد پاک سازی قرار داد و میدان را از عوامل زیان رسان گیاهی که در دل سنگ ها ریشه می دوانند پیشگیری کرد. در گام دگر حریمی کوچک برای آن طراحی شود». به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، زنده یاد دکتر جمشید صداقت کیش، باستان شناس نامدار شیرازی، این سنگ نگاره هارا هویت تاریخی و شناسنامۀ شهر شیراز می دانست و بر لزوم پاسداری و حفاظت هرچه بیشتر آن ها پافشاری می کرد. دربارۀ هویت و شناخت این نگاره های ساسانی، علی هُژَبری باستان شناس به تارنمای فرهنگی مهرگان می گوید: « از سمت راست کوه، نخستین نگاره، نگارۀ شاهپوریکم است که روبه روی او بهرام دوم ساسانی است که از نمونۀ تاج و کلاه آن می توان به شناختش پی برد. نگاره سه، که دو تن را روبه روی یکدیگر نشان می دهد نرسی است که شاخه گلی را به بانوی خود می دهد». این ساسانی شناس می افزاید : « برای شناخت بهتر و بررسی بیشتر این نگاره باید آن را با سنگ نگارۀ ناموَر(معروف) به «تنگ قَندیل» در کازرون سنجید که درآن نرسی به همراه بانویی با همین پوشش دیده می شود. از دیگر سو با سنجش سکه های ساسانی و نمونۀ تاج و شکل آنان می توان به شناخت دقیقی رسید». سنگ نگارۀ نامور به برم دلک در 10کیلومتری خاور(شرق) شیراز جای گرفته است. بلندای سنگ نگاره ها از کف زمین 3 متر و نیم است. این بازمانده ها به مانند دیگر سنگ نگاره های ساسانی، در جایی خوش آب و هوا در نزدیکی کاخ نامور به ابونصر تراشیده شده است. واژۀ برم در فرهنگ عمید به چَم(معنی) « چشمه، تالاب و یا گودالی که درآن آب گرد می آید » و دلک به چم « مالیدن چیزی به دست» آمده، این دو واژه بر روی هم به چم « آبگیری که از وجود چشمه ای ناشی می شود» است. سنگ نگاره های برم دلک با شمارۀ 71در 15 دی ماه 1310 خورشیدی در سیاهۀ یادمان های ملی به ثبت رسیده است. یادگاری نویسی که به تازگی انجام شده است؟ درکنار جاده ای که به این یادمان می رسد انبوه زباله ها دیده می شود و خود جاده هم در خور این یادمان نیست انبوه زباله ها که با بوی بد گردشگران را فراری می دهد نگاره نرسی و بانوی آن بهرام دوم ساسانی کف زمین این یادمان را به تازگی گود کرده اند تا زباله و نخاله های خود را بریزند! نخاله های ساختمانی را در حریم درجه یک و پایین یادمان نیاکانی می ریزند نگاره شاهپور یکم ساسانی وجود گورستان و ساخت وسازها در حریم ونزدیک یادمان ملی سنگ نگاره ای که هدف تیراندازی قرار گرفته است؟ سنگ نگاره های ناموَر به برم دلک شیراز *پژوهشگرتاریخ وفرهنگ ایران-دبیرانجمن مهرگان بزرگ- کُنشگر(فعال) میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم نوشته های مرتبط · سنگ نگاره«برم دلک» بو گرفته است! 1393/06/14 بازدید : 2152

سنگ نگاره های ناموَر به « بَرم دِلَک» در بدترین شرایط حفاظتی به سر می برند

تارنمای فرهنگی مهرگان- گروه میراث فرهنگی- سیاوُش آریا*

ساخت و ساز کارخانه های صنعتی پیرامون سنگ نگاره های ساسانی ناموَر(معروف) به« بَرم دِلَک» و ریختن پساب ها در رودخانه ای که هم اکنون خشک شده و از کنار این نگاره ها می گذرد کم بود، نخاله ها و زباله ها هم در پایین این یادمان ملی که در دامان کوهی سِتَبر تراشیده شده به آن افزوده شده است ! از دیگر سو این نگاره ها هدف تیراندازی و دست اندازی بومیان قرار دارد و این آسیب ها به همراه آسیب های زیست محیطی و طبیعی تهدیدی جدی برای تاریخ و هنر دوران ساسانی به شمار می آید.

برخورد تاریخ و صنعت ، سنگ نگاره های ساسانی شیراز را آغشته به بوی فاضلاب کرده است. هم اکنون در پیرامون و جای جای این نگارکَندها، انبوه زباله ها ریخته شده است و خَس و خاشاک در کف زمین و پایین نگاره ها روییده است. گُل سنگ ها نیز درون نگاره ها رِخنه(نفوذ) کرده و ترک و شکاف های پدید آمده را بیشتر کرده است.

نکتۀ درخُور نگرش(قابل تامل) این است که، بومیان و کارخانه داران کف زمین و پایین کوهی را که نگاره ها درآن جای گرفته گود کرده و نخاله ها و کاراسته(مصالح) ساختمانی خود را درآن ریخته اند! از سوی دیگر وَندال گرایان(ویران گرها) به تازگی پایین این نگاره ها را خط خطی کرده و یادگاری نویسی کرده اند که این خود تهدیدی جدی برای این یادمان با ارزش است و جادارد که مسوولان فرهنگی هرچه زودتر برای آن چاره ای بیندیشند.

این دشواری ها درحالی روی می دهد که ما، در سال های 91 و 92 گزارشی کامل از دشواری های این یادمان را در خبرگزاری مهر و اَمُرداد بازتاب دادیم و انتظار می رفت که مسوولان میراث فرهنگی گوشه چشمی هم به این بازماندۀ ارزشمند نیاکانی داشته باشند. اما بی توجهی و بی مهری مسوولان امروزه آن را با خطر جدی روبه رو کرده است و گواه این سخنان، ریختن نخاله ها و یادگاری نویسی ها است که به تازگی انجام شده است .

میلاد وَندایی، باستان شناس که این یادمان را از نزدیک دیده است به تارنمای فرهنگی مهرگان می گوید : « سنجش نگاره های کنونی بَرم دلک با فَرتورهایی(عکس هایی) که 50 سال پیش «لویی واندِنبرگ» و پیش تر« هِرتسفِلد» گرفته بودند، نشان از ویرانی های جدی در این سال ها دارد. این درحالی است که با دیدن فرتورهای چند سال گذشته تا کنون ، آسیب های نامحسوسی که درآینده ای نه چندان دور شوَند(دلیل) از بین رفتن این نگاره ها خواهد شد ، قابل مشاهده است».

این ساسانی شناس ادامه می دهد: « با وجود این که این یادمان نزد باستان شناسان و کارشناسان ارزش بسیاری دارد و در سیاهۀ (فهرست)یادمان های ملی نیز ثبت شده است ولی هنوز تعیین حریم و گُستره(عرصه) نشده است و این راه را برای دست اندازی های بیشتر باز می گذارد».

سردبیر مجلۀ باستان شناسی کَند و کاو می افزاید :« پیش از این نیز در بررسی های من مشخص شد برخی در پِی ربودن سر یکی از این نگاره ها برآمده اند که هنوز نشانه های ویرانی بر چهرۀ یکی از نگاره ها آشکار است».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، دشواری های این یادمان ملی بی شمارند، نبود جاده ای مناسب ودر خُور یک بازماندۀ دیرینه و باستانی، پدیداری گورستانی از دهۀ 30 خورشیدی که گسترش روز افزونی دارد و دسترسی آسان به این سنگ نگاره ها بدون نگاه بان و محافظ ویژه، سنگ نگاره های ساسانی برم دلک را درخطر قرار داده است.

سیامک علی زاده، مرمت گرآثار، بناها و اشیاء در همین زمینه به تارنمای فرهنگی مهرگان می گوید : « عامل اصلی بیشتر ویرانی ها و آسیب های وارده به بازمانده ها به ویژه بازمانده هایی که دربیابان و دور از نظارت کافی به شوَندهای (دلایل) دوری از مرکزصورت می گیرد، انسانی است و سد(صد) رحمت به آسیب های طبیعی».

دکتر علی زاده ادامه می دهد : « این عامل اصلی و سخت آسیب رسان را تنها با آموزش مردم و پالایش فرهنگ می توان ازمیان برداشت. مردم خود باید پاسدار و محافظ بازمانده ها و میراث گذشتگان خود باشند. از سویی سازمان میراث فرهنگی و مجموعۀ مدیریت شهری در این زمینه غفلت کرده اند. به هر روی آسیب هایی مانند، یادگاری نویسی و سوراخ کردن و تراشیدن سطوح سنگی، تولید زباله در میدان (محوطه) و نبود طراحی مناسب میدان و دیگر موارد شوَند(باعث) این پدیدۀ زشت با چشم انداز بدی شده است».

این استاد دانشگاه چمران تهران می افزاید : « باید کوشش شود این گونه یادمان ها بیشتر مورد پاسداری قرارگیرند و کمتر زیرنام (تحت عنوان)بازآرایی(مرمت) در آن دخالت کرد. مگراین که بسیار بایسته(ضروری) باشد. به هر روی برای این یادمان باید درگام نخست، همۀ نقوش و یادگاری ها از روی (سطوح) سنگ ها زدوده شوند و سنگ نگاره را باید مورد پاک سازی قرار داد و میدان را از عوامل زیان رسان گیاهی که در دل سنگ ها ریشه می دوانند پیشگیری کرد. در گام دگر حریمی کوچک برای آن طراحی شود».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، زنده یاد دکتر جمشید صداقت کیش، باستان شناس نامدار شیرازی، این سنگ نگاره هارا هویت تاریخی و شناسنامۀ شهر شیراز می دانست و بر لزوم پاسداری و حفاظت هرچه بیشتر آن ها پافشاری می کرد.

دربارۀ هویت و شناخت این نگاره های ساسانی، علی هُژَبری باستان شناس به تارنمای فرهنگی مهرگان می گوید: « از سمت راست کوه، نخستین نگاره، نگارۀ شاهپوریکم است که روبه روی او بهرام دوم ساسانی است که از نمونۀ تاج و کلاه آن می

توان به شناختش پی برد. نگاره سه، که دو تن را روبه روی یکدیگر نشان می دهد نرسی است که شاخه گلی را به بانوی خود می دهد».

این ساسانی شناس می افزاید : « برای شناخت بهتر و بررسی بیشتر این نگاره باید آن را با سنگ نگارۀ ناموَر(معروف) به «تنگ قَندیل» در کازرون سنجید که درآن نرسی به همراه بانویی با همین پوشش دیده می شود. از دیگر سو با سنجش سکه های ساسانی و نمونۀ تاج و شکل آنان می توان به شناخت دقیقی رسید».

سنگ نگارۀ نامور به برم دلک در 10کیلومتری خاور(شرق) شیراز جای گرفته است. بلندای سنگ نگاره ها از کف زمین 3 متر و نیم است. این بازمانده ها به مانند دیگر سنگ نگاره های ساسانی، در جایی خوش آب و هوا در نزدیکی کاخ نامور به ابونصر تراشیده شده است.

واژۀ برم در فرهنگ عمید به چَم(معنی) « چشمه، تالاب و یا گودالی که درآن آب گرد می آید » و دلک به چم « مالیدن چیزی به دست» آمده، این دو واژه بر روی هم به چم « آبگیری که از وجود چشمه ای ناشی می شود» است.

سنگ نگاره های برم دلک با شمارۀ 71در 15 دی ماه 1310 خورشیدی در سیاهۀ یادمان های ملی به ثبت رسیده است.