تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*
سنگ نبشته ها یا همان کتیبه ها از آن دسته از یادمان هایی به شمار می آیند که جزو مدرک های دست یکمی بوده و سندی زنده و گویا برای واکاوی و شناخت تاریخ است. همچنین این یادگارهای نوشتاری ما را با شرایط زیست، تاریخ اجتماعی و گاه سیاسی، آیین ها و آداب گذشتگان آشنا می کند. از همین روی، نزد کارشناسان، زبان شناسان و باستان شناسان از ارزش ویژه ای برخوردار هستند.
به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، یکی از ارزشمندترین و مهم ترین سنگ نبشته ها، آن گروه از سنگ نبشته هایی است که بیرون از کاخ ها، نیایشگاه ها، ساختمان ها و ... نگاشته شده است. زیرا این گونه نوشتارها به رویدادی ویژه می پردازد و برای واکاوی تاریخ اجتماعی و شناخت آن جایگاه و رویداد رُخ داده، همواره دارای اهمیت فراوانی است. همچنین این گونه از سنگ نبشته ها کمک می کند تا ما درک بهتر و ژرف تری (عمیق تر) نسبت به شرایط اجتماعی و آداب و آیین های مردمان گذشته داشته باشیم. از سویی، این نمونه از سنگ نبشته ها از دیدگاه مطالعات زبان شناسی، باستان شناسی و حتا مردم شناسی دارای ارزش بوده و کاربرد ویژه ای برای این گروه از پژوهشگران دارد. اما با این همه درکشور ما، سنگ نبشته هایی که به گونۀ منفرد پدید آمده اند، از شرایط حفاظتی خوبی برخوردار نیستند. گاهی این سنگ نبشته ها در مکان هایی جای گرفته اند که امروزه با گسترش شهرنشینی و نبود درک و شناخت ما از این یادگارهای ارزشمند در خطر نابودی و رُبوده شدن جای دارند.
اما سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی تنگ بُراق که یکی از ارزشمندترین یادمان های تاریخی فرهنگی کشور و سندی زنده و گویا برای شناخت ما از شرایط اجتماعی آن دوره به شمار می آید، در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی جای گرفته است و به تازگی حفاران غیر مجاز به آن دستبُرد زده و گودال بزرگی را کنار آن پدید آورده اند. و این کار زنگ خطری است برای این یادمان بی همتای ملی. انبوه زباله های گردشگران و مسافران در کنار این یادمان ساسانی ریخته شده و بوی بد آن، دل هر دوست دار تاریخ و میراث ایرانی را به درد می آورد. سرگین (فضله) پرندگانی که بر روی درخت بالای سر این یادمان، لانه کرده و هر روزه بر روی این یادمان می ریزد، آرام آرام مایۀ پوسیدگی این سنگ نبشته خواهد شد. زیرا به باور کارشناسان و مرمت گران، سرگین پرندگان و جانوران از مواد شیمیایی و اسیدی تشکیل شده که برای یادمان های سنگی بسیار زیان آور است. گذشت زمان و شرایط محیطی و آب و هوایی، انگیزه ای شده تا نوشته های روی این سنگ، آرام آرام کم رنگ و ناخوانا شود. لبه های این سنگ نبشته با گذشت زمان و با دخالت های انسانی، شکسته شده و بخش هایی از نوشته های آن از میان رفته است. بخشی از سنگ پشت این اثر، شکسته شده و تهدیدی جدی برای این یادمان به شمار می آید. همچنین نباید فراموش کرد که چندین سال پیش، تاراجگران پایین این سنگ نبشته را به بهانه های نادرست و خیال انگیز یافتن گنج، منفجر کرده بودند. با این همه و با وجود آگاهی سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی از این رُخ دادها، روشن نیست که چرا میراث فرهنگی به این یادمان ارزشمند، هیچ گونه نگرشی نداشته و آن را در گوشه ای به حال خود رها کرده است.
سخن درخُور نگرش (نکته قابل تامل) این است که نگارنده در سه سال گذشته و در بازدیدهای میدانی هر سالۀ خود، دشواری های این یادمان ملی را به آگاهی مدیران و سرپرستان (مسوولان) رسانده و حتا نگاره های آن را چاپ کرده و به مدیرکل میراث فرهنگی استان داده و خواستار رسیدگی و جا به جایی آن به گنج خانۀ (موزه) سنگ شیراز شده است. اما نه تنها میراث فرهنگی، هیچ نگرشی به این یادمان نداشته، بلکه گویا در خواب زمستانی به سر برده و هنوز بیدار نشده است! پیشتر نیز، دکتر علی رضا جعفری زند، باستان شناس به انگیزۀ درخطر بودن این اثر و مکان جایگیری و وضعیت بسیار بد آن در گفت و گو با تارنمای فرهنگی مهرگان خواستار جا به جایی این سنگ نبشته به گنج خانۀ سنگ شیراز شده بود. موضوعی که گویا برای میراث فرهنگی هیچ اهمیتی نداشته و به آن بی توجهی می کند. این در حالی است که هنوز کُنشگران (فعالان) میراث فرهنگی، خاطرۀ تلخ نابودی سنگ نبشتۀ هخامنشی جزیرۀ خارک را از یاد نبرده اند. و روشن نیست که تا کِی بنا است چوب ندانم کاری ها و سُستی های مدیران را خورده و تاوان آنان را پرداخت کنیم. در پایان نیز، این یادگارهای نیاکانی و هویت و شناسنامۀ مردمی با فرهنگ است که از میان رفته و برای همیشه به تاریخ خواهد پیوست.
هم اینک باید چشم به راه بود و دید که آیا این بار سازمان میراث فرهنگی با نگرش به در خطر بودن این سنگ نبشته و کَند و کاوهای غیرمجاز در کنار آن، باز هم پافشاری (اصرار) بر ماندگاری این یادمان در این شرایط خطرناک را دارد و به سادگی از کنار این موضوع خواهد گذشت؟
به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی تنگ بُراق به فرمان شاهپور یکم تراشیده شده و دربارۀ تیراندازی و توانایی این شاهنشاه ساسانی در پرتاب تیر است که در گردش گاهی طبیعی به نام «تنگ بُراق» جای گرفته و در 16 دبیره (خط) نگاشته شده است. این یادمان در 23 مهرماه 1376 خورشیدی با شمارۀ 1929 به ثبت ملی رسیده است.
در زیر نگاره هایی را که به تازگی گرفته شده است، ببینید :
وضعیت اندوهبار جایگیری سنگ نبشته پهلوی تنگ براق دل هر دوستدار تاریخ و فرهنگ ایرانی را به درد می آورد
بخش هایی از پشت سنگ نبشته که به تازگی شکسته است
وضعیت اندوه بار یادمان 1700 ساله، نشان از بی توجهی مدیران میراث فرهنگی است
فضله پرندگان بر روی اثر سنگی فرسایش آنرا به تدریج به دنبال دارد
بخش هایی از لبۀ اثر که به مرور زمان شکسته و از میان رفته است
حفاری غیرمجاز کنار اثر که به تازگی انجام شده و خطری بزرگ برای سنگ نبشته شاهپور به شمار می آید
سنگ نبشته ساسانی شاهپور یکم در میان انبوه زباله ها در گوشه ای به حال خود رها شده است
پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان