شرایط بدنگهداری چهارتاقی ساسانی کازرون

تارنمای فرهنگی مهرگان-گروه میراث فرهنگی-سیاوُش آریا*

چندی است که زنگ خطرچهارتاقی ساسانی بالاده به صدادرآمده ونیازمند توجه ورسیدگی است.اما گویا مدیران میراث فرهنگی هنوزصدای این زنگ را نشنیده اند! این بازمانده(اثر)ملی ازنبود ساماندهی وبازآرایی های(مرمت های)کارشناسی و اصولی ویک حفاظ و نگهبان،سال هاست که رنج می برد و مورد بی مهری واقع شده است.

اما مهم ترین دشواری این یادمان ارزشمند،گذرموتورسواران بومی وکشاورزاست که به وسیلۀ جاده ای درکناراین سازه پدیدار(ایجاد)شده است.ازدگرسو،ساخت کارخانۀ سنگ شکن درپایین و بخش جنوبی وجاده کشی درباختر(غرب)آن، خطری جدی برای این چهارتاقی به شمارمی آید.همچنین با آغاز فصل سرما کشاورزان اقدام به آتش زدن زمین های کشاورزی خود می کنند که دود و آلاینده های شیمیایی آن،زیان رسان است و این مهم چندسالی است که رخ می دهد و ما دردوسال پیش فَرتورهایی(عکس هایی)از این رویداد گرفته و همان زمان هم درخبرگزاری ها آگاهی رسانی کردیم که انگارهیچ بازخوردی نداشته است!

نکته ای که باید به آن توجه داشت،ساخت کارخانۀ سنگ شکن است.این کارخانه دو سه سالی است راه اندازی شده وهم اکنون افزون برتجهیزکارگاه وراه اندازی ماشین آلات،عملیات زیرسازی برای دسترسی مناسب تربه آن پدیدار شده است.

ازسوی دیگرکانی ای(معدنی)که این کارخانه ازآن سنگ برداشت می کند،سنگ های رودخانه ای ودامنۀ رودخانه درنزدیکی میدان(محوطه)باستانی گِره است.بی گمان برداشت سنگ ازرودخانه گره دربخش خاوری(شرقی)این میدان تاریخی،درپایان منجربه ازمیان رفتن آثار ومانده های(بقایای)کشف ناشده بازمانده ازدوران ساسانیان دراین میدان خواهد شد.

همچنین شناسنامه ای(تابلویی)که دربازدید دوسال پیش ما درجلو سازه بوده به وسیلۀ چپاول گران ازجاکَنده شده و به یکی ازپایه های چهارتاقی تکیه داده شده است که این کَرده(عمل)خود هشداری است برای این یادمان ملی.

علی رضا جعفری زند،باستان شناس دربارۀ این چهارتاقی به تارنمای فرهنگی مهرگان می گوید:«این جایگاه دراصل یک شهرباستانی بوده که مجموعه ای ازآثاردرآن وجودداشته که هم اکنون آتشکده گِره ازآن برجای مانده که ازارزش فراوانی نزد باستان شناسان برخورداراست».

دکترجعفری زند درپاسخ به این پرسش که این سازه را«مهرنرسی»ساخته است یا نه،می افزاید:«به گفتۀ " تبری" این آتشکده را مهرنرسی،وزیرخوش نام بهرام پنجم ساسانی برای فرزندانش ساخته است».

میلادوَندایی،باستان شناس نیزکه بر روی چهارتاقی ها پژوهش کرده است دربارۀ دشواری های این یادمان باستانی به تارنمای فرهنگی مهرگان می گوید:«مجموعه چهارتاقی گِره یکی ازویژه ترین(شاخص ترین)چهارتاقی های ایران است که نسبتا سالم برجای مانده است. این بازمانده به شوَند(دلیل)دارا بودن تالارگردش(طواف)پیرامون بنای چهارتاقی به گمان بسیاریک آتشکده بوده است، وحتا می توان آن را جز آن دسته ازآتشکده هایی دانست که مهرنرسی،وزیر ساسانی،برای فرزندانش درمنطقۀ "بارین" برپا کرده بوده است».

وَندایی ادامه می دهد:«این مجموعه یک بازماندۀ بزرگ را شامل می شده است که رَج دیوارها و آوارآن تا بیش ازسد(صد)متری پیرامون سازه وتا پایین کوه دنباله داشته است و امروزه نیز قابل پیگیری است».

سردبیرمجلۀ باستان شناسی کَند وکاو، می افزاید:«آتشکده گره به گمان فراوان درمیانۀ دوران ساسانی ساخته شده است و باوجود سفال های آغازاسلامی موجود درمنطقه می توان پیشرفت(رونق)آن را تا سده  8 و9 تَرسایی(میلادی)نیزسازگار( متحمل)دانست که برای سخن دقیق آن نیاز به کاوش های باستان شناسی دارد».

این باستان شناس که این یادمان را ازنزدیک دیده است دربخش دیگری ازسخنانش می گوید:«این بازمانده که نمونه ای ویژه از این دست ازسازه های ساسانی است شوربختانه(متاسفانه)دربدترین وضعیت نگهداری وحفاظتی خود به سرمی برد ودر یک دهۀ گذشته مورد بازآرایی های غیرکارشناسی وحرفه ای قرارگرفته است که به شکل اصلی این چهارتاقی آسیب رسانده است.همچنین وجودراه خاکی از پایین دست این مجموعه به جزییات آن آسیب رسانده و هرروز وضعیتی بدترازدیروزرا تجربه می کند.این درحالی است که بازآرایی و زنده سازی(احیا)این یادمان ملی می تواند یک نمونۀ خوب گردشگری برای منطقۀ بالاده و فراشبند به شمارآید».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،آتشکده گره که درمیان مردم بومی به«چهارتاق»ناموَر(معروف) است در55 کیلومتری کازرون و شمال خاوری روستای بالاده ساخته شده است.این بازمانده که برروی تپه ای اَفراشته به رودخانۀ گره جای گرفته،ساختمانی چهارگوشه ای از سنگ وگچ است که اندازۀ هرپهلوی(ضلع)آن نزدیک 14 متراست وگنبدی سنگی برفرازآن ساخته شده است.مانده های ساختمان های ویرانه ای که درپیرامون آتشکده وجود دارد،بیانگراین است که این جایگاه درگذشته شهربزرگی بوده است.

آتشکده گره یاجره با چهارتاقی های دیگری که دردوران ساسانی ساخته شده اند،همانندی بسیاری دارد.گفته شده است این چهارتاقی جزءچهارتاقی هایی است که مهرنرسی میان کازرون و فراشبند ساخته وتا سده سوم مَهی(قمری)آباد بوده است.

این چهارتاقی سال ها است که بدون هرگونه دیوارکشی(حصار)و حفاظت فیزیکی رها شده است.با این همه مِهرازی(معماری)این سازه چنان است که دردرازای این همه سالیان خود را از گزند بلایا سالم نگه داشته است.وجود درگاه های بزرگ و شکل ویژه سقف آن نیزازدیگر ویژگی های مِهرازی آن به شمار می آید.

آتشکده گره درتاریخ 21 آبان ماه 1317خورشیدی با شمارۀ 312 درسیاهۀ(فهرست)یادمان های ملی ایران به ثبت رسیده است.

تابلو اثر را ازجای خود کنده اند و به پایه های چهارتاقی تکیه داده اند با فرتور دو سال پیش دربالا سنجیده شود

این فرتور مربوط به دوسال پیش است که کشاورزان زمین ها را آتش زده اند و دود حاصل ازآن برای اثر زیان بار است

جاده ای که موتورسواران ایجاد کرده اند وهر روز ازکنارآن می گذرند؟

رج ها وبقایای مجموعه چهارتاقی ساسانی که هنوز برجای مانده است

ساخت کارخانه سنگ شکن در پایین چهارتاقی،خطری جدی به شمارمی آید

گیاهانی که بر روی گنبد بنا روییده و به آن آسیب می رساند

مرمت های غیرکارشناسی یادمان ملی

آتشکده نامور به گره در بالاده کازرون

*پژوهشگرتاریخ وفرهنگ ایران-دبیرانجمن مهرگان-کُنشگر(فعال)میراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم

نوشته های مرتبط

·  زنگ خطربرای چهارتاقی گره کازرون

 ·  پرونده چهار‌طاقی بالاده کازرون هنوز بسته نشده‌است