تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی نامدار به چشمه عبدالله در مَرودشت، روزگار غم باری را سپری می کند. قاچاقچیان اَموال فرهنگی به تازگی و به بهانۀ پوچ یافتن گنج، سنگ های پایین کوهی را که این سنگ نبشته بر روی آن تراشیده شده، شکسته اند. همچنین تاراج گران یادمان های تاریخی و فرهنگی در نزدیکی این یادمان ساسانی، گودالی بزرگ پدید آورده و منطقه را مورد کَند و کاوهای غیرمجاز جای داده اند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، یادگار ساسانیان در بدترین شرایط حفاظتی و نگهداری به سر می برد و به حال خود رها شده است. ترک و شکاف ها بر روی سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی نامدار به چشمه عبدالله آن را با تهدیدی جدی رو به رو کرده است. یادگاری نویسی های گُسترده با رنگ در کنار یادگار ساسانیان، چهرۀ اثر را خدشه دار کرده و صحنۀ زشت و زننده ای را به نمایش گذاشته است. قاچاقچیان اَموال فرهنگی به انگیزۀ نادرست و خیالی یافتن گنج، سنگ های پایین این یادمان ملی را شکسته اند. همچنین تاراج گران فرومایه و نابخرد در نزدیکی این سنگ نبشتۀ پهلوی، کَند و کاوهای غیرمجاز انجام داده و گودالی بزرگ پدید آورده اند که زنگ خطری برای یادگار ساسانیان به شمار آمده و تهدیدی جدی برای این یادمان ملی است. گذشت زمان به همراه عوامل طبیعی، محیطی و بیولوژیکی (گُل سنگ ها) در کنار دست اندازی های انسانی نیز، رَحمی به این سنگ نبشتۀ پهلوی نکرده و آینده ای ناروشن و بدی را پیش روی یادگار ساسانیان گذاشته است. یادگاری ارزشمند و سندی زنده و گویا که دستاورد دسترنج گذشتگان پاک نهاد ما بوده و نگهداری و پاسداری از آن اَمری مهم و بایسته (ضروری) به شمار می آید. اما با غفلت و کم کاری نهادها و اُرگان های دولتی شهری به ویژه سرپرست (مسوول) اصلی آن یعنی سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی در حال پاک شدن از چهرۀ تاریخ و روزگار است. از سویی، آموزش مردمان بومی و پالایش فرهنگ جامعۀ محلی و پدیداری انجمن های دوست دار میراث فرهنگی بیش از پیش احساس می شود. موضوعی که سرپرستان شهری و مدیران میراث فرهنگی از آن غافل بوده و هنوز به تاثیرات ارزنده و مثبت آن پِی نبرده اند. زیرا هنگامی که محوطه یا یادمانی تاریخی مورد دست اندازی جای می گیرد، کمابیش همۀ مدیران میراث فرهنگی و سرپرستان شهری از آموزش مردم بومی و پالایش فرهنگ سخنانی را در گفت و گو با رسانه ها به میان می آورند (مطرح کردن)، ولی در عمل هیچ کار شایسته و بایسته ای انجام نشده و این سخنان تنها در حد شعار باقی می ماند. و این موضوع بیانگر آن است که نه تنها هنوز مدیران و سرپرستان به اهمیت این مساله پِی نبرده اند، بلکه نشان می دهد راه نرفتۀ زیادی را در پیش رو داریم. همچنین سرکشی های پِیاپی یگان پاسداران و حفاظت میراث فرهنگی نیز، اَمری بایسته به شمار می آید که بی گمان در کاهش آسیب ها می تواند نقش ارزنده ای را بازی کند.

اما یکی از جُستارهای بسیار مهم که یادمان های تاریخی کشور با آن رو به رو بوده و امروزه به یکی از کِشمکش ها و چالش های بزرگ میان کُنشگران (فعالان) میراث فرهنگی و گردشگری با مدیران و سرپرستان میراث فرهنگی تبدیل شده است، موضوع پنهان ماندن یادگارهای تاریخی یا همان شناسایی (معرفی) نکردن آنان است. سازمان میراث فرهنگی به انگیزۀ کمبود بودجه و نیروی کار، به هیچ روی تمایلی به شناسایی و شناخت یادمان های پراکنده و دور از دسترس خود نداشته و حتا بیشتر آن ها یا تابلو شناسایی اثر ندارند و یا تابلویی قدیمی، کهنه و زنگ زده و از کار افتاده از گذشته های دور را در کنار خود دارند. زیرا میراث فرهنگی بر این باور است که با شناسایی و شناخت یادمان های تاریخی، آثار مورد دستبُرد قاچاقچیان و افراد سودجو و گاهی دست اندازی برخی از بازدید کنندگان جای می گیرد. موضوعی که نیاز به بازنگری دارد و پرداخت به آن، اَمری مهم و بایسته به شمار می آید و باید در این راستا نگاه مدیران میراث فرهنگی تغییر کند. زیرا امروزه وارون این دیدگاه در کشورهای برون مرزی و برای دستیابی به گسترش روزافزون پیشۀ (صنعت) گردشگری، با شناسایی و تبلیغ های گوناگون از هر فرصتی برای جذب گردشگران و در نتیجه سود بیشتر بهره می برند. همچنین درآمدهای به دست آمده از فروش بلیت آثار تاریخی را خرج بازآرایی (مرمت) و بِهسازی همان آثار می کنند. جُستاری که مدیران میراث فرهنگی کشور نه تنها از آن غافل بوده، بلکه کوششی هم در بازنگری و تغییر نگاه خود ندارند. اما روی دیگر سکه در ایران کُنشگران میراث فرهنگی و راهنمایان و کُنشگران گردشگری تاریخی هستند که کوشش می کنند تا با شناسایی یادمان های کمتر شناخته شده، راه های تازه ای را در پیشۀ گردشگری و جذب مسافران پدید آورند. موضوعی که به یک چالش میان سازمان میراث فرهنگی و کُنشگران میراث فرهنگی و گردشگری تبدیل شده است و نیاز به بازنگری و تغییر نگاه مدیران به شدت احساس می شود. نا گفته نماند با شناسایی بیشتر و بهتر یادمان های تاریخی و با رفت و آمد فراوان گردشگران و بازدیدکنندگان، خود به خود زمینه برای افراد سودجو تنگ تر شده و با کاهش آسیب ها در راستای حفاظت یادمان های تاریخی رو به رو خواهیم شد.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی نامدار به چشمه عبدالله در شهرستان مَرودشت پارس (فارس) جای گرفته است. در گذشته در دامنۀ کوهستان چشمۀ آبی روان بوده که به چشمه عبدالله آوازه گشته و در کنار چشمه بر بدنۀ باختری (غربی) کوه دو سنگ نبشته پهلوی تراشیده شده است که یکی در بلندای یک متر و نیمی از پهنۀ زمین و دیگری در بلندای 3 متری زمین تراش خورده است. سنگ نبشتۀ نخستین در برگیرندۀ 8 دبیره (خط) و دومی دارای 7 دبیره است. دبیره ها درشت و همانند دبیره های سنگ نبشته اِشکَفت (غار) حاجی آباد تراشیده شده اند. موضوع سنگ نبشته ها مالکیت چاه آب و چشمه پیرامون اثر بوده که امروزه خشکیده است! این سنگ نبشته نزد کارشناسان و زبان شناسان از ارزش ویژه ای برخوردار بوده و ما را با شرایط زیست و تاریخ اجتماعی آن روزگار آشنا می کند و پاسداری و نگاه بانی از آن دارای اهمیت فراوانی است.

سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی چشمه عبدالله در تاریخ 7 مهرماه 1354 با شمارۀ 1228 به ثبت ملی رسیده است.

 نگاره های زیر هفتۀ گذشته در هنگام غروب گرفته شده و کمی کیفیت آن پایین است، آن ها را ببینید :

تابلویی که دیگر علامت هشدار را نشان نمی دهد و خود به یک اثر تاریخی تبدیل شده است!؟

وضعیت بسیار اندوهبار یادگار ساسانیان، دل هر دوستدار تاریخ و میراث ایرانی را به درد می آورد

ترک ها و گل سنگ ها، تهدیدی جدی برای سنگ نبشته ساسانی چشمه عبدالله مرودشت است

سنگ نبشته پهلوی که در حال محو شدن از چهره تاریخ و روزگار است

جای شکستگی هایی که به تازگی از سوی قاچاقچیان اموال فرهنگی پیرامون اثر پدید آمده و یادگار ساسانیان را در خطر جای داده است

کَند و کاوهای غیرمجاز در پایین اثر، آن را با خطری جدی روبرو کرده است

جای آتش زدن لاستیک خودرو در پیرامون سنگ نبشته پهلوی

درخت کهنسالی که در کنار چشمه خشکیده، هنوز نفس می کشد

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان