تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

اگر گمان می کنید که جهانی شدن یک یادمان تاریخی و ثبت آن در سازمان یونسکو، چشم انداز بهتر و وضعیت زیبنده تری را برای آن یادمان در کشور ما رقم خواهد زد، به بیراهه رفته اید! شاید باورش هم برایتان سخت باشد که مجموعۀ جهانی آذرگُشنسب یا همان تخت سلیمان امروزی در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی به سر می برد، ولی روزگار اندوه بار آن در این روزها، چیزی جز این را نشان نمی دهد.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، این روزها حال چهارمین یادمان جهانی ایران ناخوش است و روزگار غم باری را سپری می کند. به یاد دارم 7 سال پیش که از این مجموعۀ جهانی بازدید کردم، وضعیت به مراتب بهتری را داشت. باورش برایم سخت بود، با این همه تبلیغات و پیشرفت ایران در زمینۀ میراث فرهنگی و گردشگری در یک دهۀ گذشته، چُنین یادمان ارزشمندی به این روز افتاده باشد. هنگامی که وارد این مجموعۀ جهانی آن هم در بهترین زمان و فصل گردشگری منطقه (پایان شهریورماه) می شوید، همۀ رویاهایی که از پیش در ذهن خود برای دیدن یک مجموعۀ جهانی گیرا در سر پرورانده بودید، بر باد می رود. مردم و مسافران بدون راهنما در اتاق ها و بخش های گوناگون مجموعه سر در گم و بدون آن که بدانند به کجا آمده اند، رها شده و هر کدام بدون آرمان (هدف) به سویی می روند. گاهی مسافران با خیالی آسوده بر روی سازه های باستانی و گاه خطرناک که امکان ریزش دارد، راه می روند. هیچ نگهبانی درون مجموعه و بخش های گوناگون سازه ها وجود ندارد. بیش از سه ساعت در درون مجموعه نگاره برداری (عکس گرفتن) می کردم، ولی دریغ از یک نگهبان یا راهنمایی.

روزگار ناخوشایند مجموعه نیز، انسان را به شگفتی وا می دارد. عوامل بیولوژیکی (گُل سنگ ها) و محیطی به شدت به سازه های باستانی آسیب رسانده و تهدیدی جدی برای این مجموعۀ جهانی به شمار می آید. یادگاری نویسی ها، بازآرایی های (مرمت ها) بد و کارشناسی نشده بر روی نیم ستون ها و پایه ستون های ایلخانی کنار گنج خانه (موزه) و بازآرایی هایی که در حال انجام است، همگی نشان از نبود نظارت و مدیریت ناکارآمد این مجموعۀ تاریخی و جهانی دارد. دیگر چیزی که مایۀ شگفتی هر دوست دار تاریخ و فرهنگ ایرانی شده و درد آور است، بی تفاوتی و ناآگاهی کارمندان این مجموعۀ تاریخی است. هنگامی که کارمند این مجموعه، که خود باید دوست دار میراث فرهنگی و پاسدار و نگهبان یادمان های تاریخی باشد، بر روی نیم ستون و پایه ستون های ایلخانی بیرون محوطۀ گنج خانه می نشیند، دیگر نباید هیچ گونه چشم داشتی از مسافران و مردم داشته باشیم و خُرده بگیریم که چرا بر روی پایه ستون ساسانی درون گنج خانه می نشینند. همچنین چیدمان و روش جایگیری بسیار بد و زشت اموال فرهنگی و تاریخی در گنج خانه را نیز باید یادآور شده و گوشزد کرد.

مجموعۀ جهانی آذرگُشنسب یا همان تخت سلیمان از بخش های گوناگونی تشکیل شده است که در برگیرندۀ : دریاچه، دروازه جنوب خاوری (ساسانی)، باروها (ساسانی)، دروازه (ایلخانی)، تالار شورا، ایوان خسرو دوم که به جنوبی، شمالی و باختری و خاوری بخش بندی شده، سازه هشت گوشه ای (ایلخانی)، رواق (ایلخانی)، تالار ستون دار یا نیایشگاه آناهیتا (ساسانی)، دهلیز حفاظتی مجموعه آیینی، جایگاه آتش جاویدان و آتشکده آذرگشنسب و دروازه شمالی (ساسانی) است. در همین زمینه، علی هُژَبری، باستان شناس با گرایش ساسانی به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « آذرگُشنسب، مجموعه ای آیینی است که مهم ترین آثار آن در برگیرندۀ : دژ ، نیایشگاه، سازۀ نامدار به زندان سلیمان و تخت بلقیس است. این مجموعه در دوره های گوناگون تاریخی شکل گرفته که بیشترین آن در روزگار ساسانی پدیدار شده است. سازۀ نامدار به زندان سلیمان وابسته به روزگار مانایی بوده که پیش از همبستگی تیره های باختر ایران در روزگار ماد است. در بخش دژ – نیایشگاه، کاوش گر، گورهایی از روزگار هخامنشی شناسایی (معرفی) کرده است. اما بی گمان بیشترین ساخت و ساز از روزگار ساسانیان در این مجموعۀ آیینی پدید آمده است».

مدیر پیشین پایگاه میراث فرهنگی دژ زیویه و غار کَرفتو در دنبالۀ سخنانش افزود : « ارزشمند ترین سازۀ این مجموعه، آتشکدۀ آذرگشنسب از زیر مجموعۀ آتش بهرام و یکی از سه آتش مهم روزگار ساسانی بوده که به شهریاران وابستگی دارد. با این همه، ما یکی از سِپَندترین مکان های جهان از نگاه ساسانیان را در اختیار داریم که خوشبختانه با چنین اهمیتی به ثبت جهانی رسیده است، ولی شوربختانه (متاسفانه) با همۀ این ویژگی ها نتوانسته ایم آن چه شایسته و زیبندۀ آن است را به این مجموعه بدهیم و در شرایط بدی روزگار را می گذراند».

هُژبری در پایان گفت : « در این مجموعه افزون بر این که یکی از بزرگ ترین مجموعه آثار مُهرهای روزگار ساسانی به دست آمده، پلان های گوناگون آتشکده و گذر تحول مِهرازی (معماری) آیینی ساسانی را می توانیم در این جا بررسی کنیم».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان ، مجموعۀ باستانی آذرگشنسب با همۀ زیبایی ها و شکوه دیرینۀ خود که روزگاری آتش ورجاوَند بهرام بر فراز آن روشن بوده و بر پایۀ اسناد تاریخی روزگار اسلامی، شاهان ساسانی با پای پیاده و برای نیایش به درگاه اهورا مزدای جان وخرد به آن جا می رفته اند، امروزه در بدترین شرایط نگهداری به سر می برد و روزگار اندوه بار را سپری می کند. آذرگشنسب چشم به راه نگاه ویژۀ مدیران و سرپرستان است. آذرگشنسب، من و تو را به سوی خود فرا می خواند و ....

مجموعۀ آذرگشنسب یا تخت سلیمان در تیرماه 1382 به عنوان چهارمین اثر ایرانی به ثبت جهانی یونسکو رسیده و در جنوب باختری استان آذربایجان غربی، 45 کیلومتری شمال خاوری شهرستان تکاب و 2 کیلومتری خاور روستای نصرت آباد (تازه کند) جای دارد.

نگاره های زیر را که به تازگی گرفته شده است، ببینید :

ورودی مجموعه جهانی آذر گشنسب یا همان تخت سلیمان در تکاب آذربایجان غربی

دریاچه خروشان هزاران ساله مجموعه آذرگشنسب

ایوان شمالی آتشکده آذر گشنسب

بیشتر بخش های سازه ها را بجای مرمت و بازسازی با چوب به این روش نگه داشته اند!؟

بخشی از سازه های سنگی که شکسته و بر روی زمین رها شده است

ساقه ستونی که در یکی از اتاق های مجموعه رها شده و جای شگفتی دارد

سازه های معماری کاوش شده که سال ها به حال خود در بدترین شرایط رها شده است

اطلاعات نادرستی که بر روی تابلوها نوشته شده مایه شوربختی است آن هم در مجموعه جهانی

تالار ستوندار که به باور شادروان دکترآذرنوش، نیایشگاه آناهیتا بوده است نه محل غذاخوری سلاطین!؟

دیواره های مجموعه ایوان خسرو

دیواره ضلع جنوبی ایوان خسرو که نیاز به مرمت اضطراری دارد

سنگ های رها شده در کف ضلع جنوبی ایوان خسرو

گل سنگ ها در جای جای این مجموعه جهانی دیده می شود و آسیب های فراوانی را به این یادمان رسانده است

یادگاری نویسی در ضلع شمالی ایوان خسرو

مردم و مسافران با آسودگی بر روی سازه ها راه می روند و نگاه بانان در خواب زمستانی اند

مرمت نادرست و غیراصولی که در حال انجام است

یادگاری نویسی و مرمت بسیار بد بر روی نیم ستون ایلخانی

کارمند میراث فرهنگی که خود بر روی پایه ستون های ایلخانی نشسته است و نباید دیگر از مردم توقعی داشت

بقایای ستون ها و پایه ستونهای جمع آوری شده از محوطه ایلخانی که در فضای باز بیرون موزه به حال خود رها شده است

با گچ ساقه ستون ایلخانی را بهم چسبانده اند؟

روش چیدمان آثار کشف شده ساسانی و اسلامی از مجموعه آذر گشنسب در موزه، جای هیچ پرسشی را بر جای نمی گذارد

شیوه جایگیری خمره باستانی در موزه نشان از ناآگاهی مدیران مجموعه و دهان کجی به آثار ملی و جهانی دارد

ظرف های مینیاتوری مانایی کشف شده از دست قاچاقچیان در موزه مجموعه

مسافرانی که با آسودگی خیال بر روی پایه ستون ساسانی در موزه نشسته اند و جای افسوس دارد


ماشین آلات سنگین درون مجموعه جهانی جای پرسش و شگفتی دارد

سنگ های دیواره های دفاعی مجموعه آذر گشنسب از بیرون که در حال فرو ریختن است و وضعیت بسیار بدی دارد


مجموعه جهانی تخت سلیمان که به گونه دژی بیضی شکل بر روی بلندای تپه ای استوار است
 

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان