تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

یکی از موضوعات بُنیادین یادمان های تاریخی، پاسداری و حفظ حریم آنان است. بر پایۀ قانون های میراث فرهنگی، پاس داشت حریم یادمان های تاریخی اَمری بایسته (ضروری) بوده و همۀ نهادها و اُرگان های دولتی و شرکت ها و موسسه های خصوصی باید پیش از هر ساخت و سازی در پیرامون یادمان های تاریخی از سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درخواست آگاهی کنند (استعلام گرفتن).

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، هنگامی که یک یادمان تاریخی و فرهنگی به ثبت ملی می رسد، رو نوشتی از پروندۀ ثبتی آن از سوی استانداری ها به همۀ نهادها، اُرگان ها و سازمان های دولتی همچون شهرداری ها، فرمانداری ها، راه و شهرسازی، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی و ... برای آگاهی فرستاده می شود و همۀ این مجموعه ها از قانون و ضوابط یادمان های تاریخی و فرهنگی به ویژه موضوع پاس داشت حریم آثار آشنا شده و ملزم به رعایت آن هستند. همچنین بر پایۀ قانون مجازات اسلامی که در پروندۀ ثبتی یادمان ها نوشته شده، سرپیچی (تخلف) از قانون ثبت آثار و رعایت نکردن مواد پروندۀ ثبتی یک اثر، جُرم به شمار آمده و گناهکار به مجازات خواهد رسید. اما در کشور ما بیشترین سرپیچی از قانون های میراث فرهنگی را نهادها و اُرگان های دولتی و به ویژه شهرداری ها و ادارۀ راه و شهرسازی انجام می دهند. از سویی دیگر و بر پایۀ قانون دولتی ایران که یکی از سُستی های (ضعف ها) قانون گذار نیز به شمار می رود، سازمان ها و نهادهای دولتی نمی توانند از یک دیگر شکایت کنند و شکایت آن ها یا به جایی نمی رسد و یا کمابیش و دست کم به سود میراث فرهنگی نیست! و همین امر انگیزه ای شده تا اُرگانی همانند شهرداری با سرپیچی از قانون به حریم و حتا گاهی به گُسترۀ (عرصه) یادمان های تاریخی و ملی آسیب برساند. همچنین همان گونه که پیشتر آورده شد، هر نهاد و اُرگانی پیش از ساخت و ساز در مرز یادمان های تاریخی باید از سازمان میراث فرهنگی درخواست آگاهی کند. اما در کشور ما هرگز چنین قانونی پاس داشته نشده و نمی شود و زمانی که پس از چند ماه و حتا یک سال از ساخت مجموعه ای در حریم یادمان های تاریخی می گذرد و میراث فرهنگی آگاه می شود، تازه دست به کار شده و با نامه نگاری های اداری کوشش می کند تا از ساخت و سازها پیشگیری کند. گاهی کارهای اداری پیچیده تر شده و میراث فرهنگی دست به شکایت می زند، ولی در پایان و در بیشتر موارد ناکام مانده و ساخت و سازها از سر گرفته می شود! در پایان نیز این حریم و گسترۀ یادمان های ملی است که خدشه دار شده و گاهی نیز آسیب می بینند. در این میان بازنگری و بازنویسی قانون دست کم در زمینۀ میراث فرهنگی و حریم یادمان ها اَمری بایسته بوده که قانون گذار باید به آن ورود پیدا کرده و هر چه زودتر آن را درست کند.

اما حریم مجموعۀ تاریخی نامدار به «تنگ الله اکبر» شیراز در ورودی شهر یا همان دروازه قرآن از سوی شهرداری شکسته شده است. شهرداری منطقۀ 3 با سرپیچی از قانون و بدون گرفتن درخواست آگاهی از سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، دست به ساخت و ساز مهمان سرایی با 5 اَشکوبه (طبقه) در حریم مجموعه آثار تاریخی تنگ الله اکبر زده است. تنگه ای که یادمان هایی همچون چهارتاقی سلجوقی گهواره دید و سازۀ ساسانی نامدار به چاه مرتاض علی را در خود جای داده است. با ساخت این مهمان سرا که پیشرفت هایی هم داشته است، حریم آثار تاریخی تنگ الله اکبر شکسته و خدشه دار شده است. همچنین به کوه و زیست بوم منطقه آسیب هایی وارد شده است. در این مجموعۀ تاریخی و بر پایۀ ضوابط حریم میراث فرهنگی، هر اقدامی که انگیزۀ برهم ریختگی و گسیختگی خط آسمان را به دنبال داشته باشد و منجر به تغییر چشم انداز (منظر) کوهستان شود، ممنوع بوده و متخلف برابر قانون باید پاسخ گو باشد. نیاز به یادآوری است که ساخت و ساز در حریم تنگ الله اکبر شیراز صفر بوده و کامل ممنوع است. زیرا افزون بر پاس داشت یادمان های تاریخی، چهرۀ کوه را خدشه دار و ویران می کند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، در کنار مجموعۀ چاه مرتاض علی و ارتفاعات مُشرف به تنگ الله اکبر و دروازه قرآن شیراز، ساختمانی با نام مهمان سرای شهرداری در 5 اَشکوب و بلندای نزدیک 20 متر در دست ساخت است که از پایین و ورودی شهر کامل نمایان بوده و حریم مجموعه آثار تاریخی تنگ الله اکبر را شکسته است.

تنگ الله اکبر در گذشته نام دره ای بوده میان کوه باباکوهی شیراز در باختر (غرب) و چهل مقام درخاور (شرق) که راه بُنیادین شیراز به اِسپهان (اصفهان) از میان آن می گذشته است. این تنگه هم اینک شاهراه پیوند شیراز و شمال استان است. این تنگه دارای شیب تندی بوده و آب باران های شدید زمستانی از کوه های پیرامون بدان وارد می شده است، چنان چه انگیزۀ پیدایش دره ای ژرف (عمیق) در گوشۀ خاوری این کوه شده است. این دره تا سال 1365 وجود داشت، ولی پس از آن، دره را هموار کرده و بر پهنۀ آن بولواری دو سویه ساختند. تنگ الله اکبر در گذشته و امروز به عنوان گردشگاهی زیبا مورد نگرش مردم شیراز و گردشگران و مسافران بوده است. در پیرامون این تنگه، آرامگاه خواجوی کرمانی، تکیه مشرقی، گهواره دید، دروازه قرآن، چاه مرتاض علی، آب زنگی و آب رکن آباد وجود دارد.

ساخت مهمان سرای شهرداری به زیست بوم و درختان هم آسیب می رساند

مهمانسرای 5 طبقه شهرداری با تخلف در حریم مجموعه تاریخی تنگ الله اکبر در حال ساخت است



چهارتاقی سلجوقی نامدار به گهواره دید

سازه ساسانی نامدار به چاه مرتاض علی
 

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان