تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

یکی از یادمان های ارزشمند که سند زنده و گویای تاریخی به شمار می آید، بی گمان سنگ نبشته ها یا همان کتیبه ها هستند. این یادمان های تاریخی – فرهنگیِ گویا، گاهی بیانگر روش زیست، تاریخ اجتماعی و سیاسی و آیین ها و باورهای مردمان گذشته بوده که نزد باستان شناسان، زبان شناسان و پژوهشگران تاریخ و فرهنگ ایران دارای ارج فراوانی است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان،  سنگ نبشته ها را باید زنده ترین و گویاترین سند تاریخی کشور به شمار آورد. زیرا به گونۀ کامل از رویدادها و موضوعات گوناگون در آن دورۀ تاریخی و یا آن منطقه و یا فرد آگاه می شویم. همچنین این نوشته ها یکی از سندهای ارزنده ای است که برای بررسی و واکاوی ریزبینانه و موشکافانۀ تاریخ و فرهنگ هر کشوری در آن دورۀ تاریخی ارزشمند بوده و کمک فراوانی به شناخت دقیق تر تاریخ خواهد کرد. از سویی دیگر، دبیرۀ برخی از این سنگ نبشته ها نیز از دید هنری دارای ارزش بسیار فراوانی هستند. از همین روی نگهداری و پاسداشت این گروه از یادمان ها اَمری بسیار بایسته (ضروری) بوده و باید به هر روش و شیوه ای و به درستی از آن ها پاسداری کرد. اما درکشور ما به انگیزه های گوناگون و نبود آگاهی در میان مردم و حتا مدیران دولتی و نهادها و سازمان های اجرایی نه تنها این یادمان ها به درستی نگهداری نمی شوند، بلکه گاهی با غفلت آنان آسیب دیده و یا از میان می روند. از سویی دیگر، این یادمان ها به مانند دیگر یادمان های کشور هر کدام در گوشه ای رها شده و کسی سراغ آنان را نمی گیرد و تا هنگامی که کُنشگران (فعالان) میراث فرهنگی و دلسوزان تاریخ و فرهنگ ایران پیگیر آن ها نباشند و صدایی از خبرگزاری ها و روزنامه ها بلند نشود، همۀ مدیران و سرپرستان (مسوولان) امر در خواب زمستانی به سر می برند. تازه آن زمان است که مدیران و نهادهای وابسته به اظهار دیدگاه پرداخته و یا دلسوز شده و یاد این یادمان های گرانسنگ می افتند! در پایان نیز، این یادگارها و دستاورد دسترنج نیاکان پاک نهاد ما است که آسیب دیده و یا از میان می روند. باید دانست که هر کدام از این سنگ نبشته ها خود یک کتاب تاریخی به شمار می آیند.

اما داستان پُر فراز و نشیب سنگ نبشتۀ تنگ تکاب بهبهان در استان خوزستان بسیار اندوه بار است و دل هر دوستدار تاریخ و فرهنگ ایران را به درد می آورد. داستان به این گونه است که در 7 - 8 سال گذشته و با ساخت سدی در دامنۀ کوه و تنگه، مدیران و سرپرستان (مسوولان) سازمان آب و پروژۀ سد دو سنگ نبشته ای را که در گذر راه ساخت سد بوده، کَنده و با خود برده اند و همۀ این سال ها نیز، آن را در انبار سد نگه داشته و در گوشه ای میان انبوه وسایل دیگر رها کرده اند! همچنین در هنگام جا به جایی یکی از این سنگ نبشته ها ترک خورده و بخش بالای آن شکسته است. سخن در خُور نگرش (نکته قابل تامل)  و غم انگیز آن، این جا است که سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در همۀ این سال ها از کنار این موضوع به آسانی گذشته و حتا درخواست نکرده است که این یادمان ملی که از آنِ همۀ مردم کشور است را به انبار و یا مخزن اموال فرهنگی سازمان میراث فرهنگی ببرد. و این موضوع نشان دهندۀ بی تفاوتی و نبود شناخت و آگاهی از تاریخ و فرهنگ خود و ندانم کاری و کم کاری مدیران میراث فرهنگی در دولت گذشته بوده که به باور کارشناسان و برخی از مدیران دلسوز امروزی بیشترین آسیب را بر پیکر نحیف میراث فرهنگی و یادمان های ملی زده است.

در همین زمینه سرپرست ادارۀ میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بهبهان با تایید این موضوع و نگهداری این سنگ نبشته در انبار سد آریو بَرزن به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « من به تازگی و چندین ماه است که سرپرستی این اداره را به دست گرفته ام و تا کنون صورت جلسه ای در این باره انجام نگرفته است. ولی در طرحی که در دست اجرا داریم ساماندهی سنگ نبشته ها و یادمان های تاریخی – فرهنگی شهرستان را که از گذشته پراکنده بوده، مد نظر داشته و به زودی در نشستی آن را با سرپرستان و مدیران سد و این پروژه مطرح خواهیم کرد».

صفوَت در دنبالۀ سخنانش افزود : « به زودی بنا است با همکاری مدیران سازمان آب و میراث فرهنگی استان گنج خانۀ (موزه) آب را در کنار سد راه اندازی کنیم و همۀ یادمان های آن منطقه را به نمایش بگذاریم».

سرپرست ادارۀ میراث فرهنگی بهبهان در پاسخ به این پرسش که آیا شما از شکستگی یکی از سنگ نبشته ها آگاهی دارید یا نه، به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « من خودم از نزدیک این شکستگی را ندیده ام، ولی از آن آگاه شده ام. در همین زمینه نیز، هنگامی که گنج خانۀ آب راه اندازی شد به بِهسازی و بازآرایی (مرمت) سنگ نبشته خواهیم پرداخت و از آن به درستی پاسداری و نگهداری خواهیم کرد».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ نبشته های تنگ تکاب در 9 کیلومتری شمال شهرستان بهبهان جای گرفته است. این سنگ نبشته ها به دبیرۀ (خط) نستعلیق ساده بر روی سنگ کوه در تنگه و در بلندترین جای گذرگاه تراشیده شده بوده است. گفته شده است که هر دو سنگ نبشته در پیوند با روزگار قاجاری بوده و یکی از آن ها نیز وابسته به فرمانروای (حاکم) شهرستان بهبهان در زمان ناصرالدین شاه بوده است. همچنین سنگ نبشتۀ دیگری با دبیرۀ کوفی در 7 رَج (سطر) وابسته به سده های نخست روزگار اسلامی در همین تنگه برجای مانده بوده که در هنگام کشیدن آبراهه (کانال) برای ساخت سد، منفجر و برای همیشه از صحفۀ تاریخ پاک شده است!

این روش نگهداری یک اثر ملی در 7  - 8 سال گذشته بوده است!؟

هنگام جابه جایی این یادمان ملی شکسته شده است

نگاره ای قدیمی که سنگ نبشته در دل کوه جای داشته است

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان