تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه باستان شناسی – سیاوُش آریا*

کاوش های باستان شناسی در «دره شَمی» ایذه به پدیداری سازه های مِهرازی (معماری) سه گانه و آرامگاه های گوردَخمه ای از روزگار «اِلیمایی» انجامید. همچنین گمان می رود این سکوها کاربری آیینی داشته باشند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سومین فصل از کاوش های باستان شناسی شمال خوزستان در «دره شَمی» با دستاوردهای ارزشمند و شناسایی سازه های آیینی همراه بود.

 سرپرست کاوش های باستان شناسی «دره شمی» در همین زمینه به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « این جا «کَل چَندار شَمی» است که در 34 کیلومتری شمال باختری (غربی) شهر باستانی ایذه جای دارد. ما در دنبالۀ کاوش های باستان شناسی در آغاز بخش های گوناگون را بررسی و شناسایی کرده و سپس در سه فصل به کاوش پرداختیم. فصل نخست ما که بسیار کوتاه بود با گمانه زنی انجام شد و دو فصل دیگر در ژرفای (عمق) بیشتری کاوش ها را دنبال کردیم. در این جا ما با سازه های مِهرازی آیینی رو به رو هستیم. این جا یک جایگاه و سرزمین دینی و آیینی بوده که وابسته (مربوط) به روزگار پس از هخامنشیان است که دورۀ «اِلیمایی» نامیده می شود. الیمایی ها در واقع کوه نشینان فرمانرویی (حکومت گر) هستند که در میانۀ زاگرس میانی پس از فروپاشی هخامنشیان روی کار آمدند و پایان فرمانروایی آنان به آغاز روزگار ساسانیان بر می گردد».

جعفر مهرکیان افزود : « ما بسیار امیدوار هستیم که این کاوش ها به بار (ثمر) بنشیند و ما بتوانیم نخستین بوستان گنج خانه ای (پارک موزه) باستان شناسی ایران را در این جا راه اندازی کنیم. از همین روی کمی سطح کاوش ها را گسترش دادیم. هم اینک به انگیزۀ ارج گذاری به کشاورزان که زمین های خود را کِشت کرده اند از کَند و کاو در جاهایی که کشاورزی انجام گرفته، خودداری کرده ایم و در جاهایی به کاوش می پردازیم که رها شده و قابل کشاورزی نباشند. چیزی که در این جا بیشتر نُمود دارد، بودن سنگ است. سنگ به عنوان یک کاراسته بوم آورد (مصالح) در این جا بیش از هر چیز مورد بهره جای گرفته است. از آن جایی که چوب درخُوری (مناسبی) هم برای پوشش سقف نداشته اند، با چیره دستی های (مهارت ها) خود به گونۀ کاربردی از سنگ حتا در پوشش سقف سازه هم بهره برده اند».

این باستان شناس در بخش دیگری از سخنانش گفت : « این جا یک جایگاه نیایشگاهی است که با بهره گیری از سه نمونه سنگ، سنگ های تراش دار، بلوک های سنگی و سنگ های لاشه ساخته شده است. این نیایشگاه در برگیرندۀ فضاهای گوردَخمه ایِ زیر زمینی است که این گوردخمه ها حتا در پوشش سقف هم از سنگ و بدون بهره گیری از هیچ گونه ملاتی یا چوب و فلز و هر ماده چسبانندۀ دیگری ساخته شده است. در کل چیره دستی آنان به گونه ای بوده که بدون کاربرد هر ملاتی می توانستند سازه های مِهرازی خود را برپا کنند. ما هنگامی که به شاهنامه فردوسی به عنوان یکی از سرچشمه های (منابع) بسیار قابل اعتماد تاریخ این سرزمین نگاه می کنیم، می بینیم گاهی نوشته های آن با دوران تاریخی ایران برابری دارد. فردوسی نزدیک  14 بیت به روزگار اشکانی پرداخته است. ما در این جا با روزگار اشکانی آشنا می شویم و این یک کامیابی برای ما است که می خواهیم روزگار پارتی یا اشکانی را نخست خودمان بهتر بشناسیم و سپس آن را به مردم بشناسانیم. از جایگاه های روزگار پارتی در جهان می توانیم از ترکمنستان نام ببریم که در آن جا «نِساء» را در عشق آباد داریم و در عراق «هَترا» و در سوریه «پالمیرا»، که شوربختانه یادمان های پارتی عراق و سوریه آسیب های بسیار فراوانی به دست تروریست های داعش دیده اند. پس ما برآنیم تا در روزگار پس از نفت یک گیرایی (جاذبه) بسیار بزرگ گردشگری را که برای تاریخ ما و در واقع برای پُر کردن خلاء های تاریخی ما بسیار ارزنده است، شکل دهیم. خوشبختانه مدیران سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و پژوهشگاه میراث فرهنگی و مدیر کل استان خوزستان بر این امر آگاه (واقف) شده اند و همان گونه که آگاهید ما در این جا خودمان دو چادر برپا کردیم که با کوشش مدیرکل تازه میراث فرهنگی خوزستان، کانِکسی در این جا پدیدار شد و این در واقع آغاز و پشتیبان خوبی است برای پژوهش ها و دنبالۀ کار ما».

مهرکیان در دنبالۀ سخنانش افزود : « هنگامی که سخن از پارک موزه باستان شناسی به میان می آوریم یعنی فضایی که از دیدگاه گردشگری ارزشمند است، ولی یک پایگاه باستان شناسی است که به گونۀ خود اَنگیخته یک گنج خانۀ (موزه) مِهرازی خواهد بود و می توان یک گنج خانه ای را هم درون آن برپا کرد که در آن کارهای هنری و یافته های باستانی را به نمایش گذاشت. برای آگاهی بیشتر از «دره شَمی» باید گفت که در همین جا بود که تندیس مرد نامدار به پارتی پیدا شد که هم اینک در موزه ایران باستان جای دارد».

این باستان شناس در پاسخ به این پرسش که کاربری سکوهای به دست آمده چه بوده است، گفت : « دربارۀ سکوها باید گفت که آگاهی های ما هنوز کامل نشده است و این نخستین باری است که با چُنین فضاهایی برخورد می کنیم. سه سکو در این فصل از کاوش به دست آمده که در راستای جغرافیایی و هم اندازه و مکعب شکل هستند. در نمای بیرونی سکوی نخست و دوم، سنگ های تراشیده اَش را به نام ویرانی این نیایشگاه فرو انداخته اند یعنی وجود دارد، ولی بخش هایی از آن به سوی خاور (شرق) فرو ریخته است. اما سکوی سوم هیچ گونه سنگ نما ندارد و نشان می دهد که سنگ های تراشیدۀ آن را رُبوده اند. این سکوها در واقع فضاهای تو پُری هستند که چون بالای آن ها از میان رفته است ما نمی دانیم که در آن جا چه چیزی وجود داشته است. به هر روی بودن آن ها برای ما بسیار ارزشمند و جالب است، زیرا در کرانه ها و بخش های گوناگون آن ما با گوردخمه و آرامگاه های زیر زمینی رو به رو هستیم. همچنین با انبوه سفالینه های شکسته شده ما توانستیم 33 آوَند (ظرف) درست کنیم که به زودی در موزه ملی ایران به نمایش در خواهد آمد».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سومین فصل کاوش های باستان شناسی «دره شَمی» در کل چَندار یا چنار که پروانه (مجوز) آن از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری صادر شده است تا نیمه های بهمن ماه دنباله دارد.