تارنمای فرهنگی مهرگان- گروه گردشگری- سیاوُش آریا*

چندی است مدیران رَده بالای سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشوردرسخنان خود پِیاپی ازگردشگری می گویند. از سویی دیگر، بیشتر مدیران و مسوولان فرهنگی مانند، استانداران، شهرداران و... ، همگی با گفتارهایی دلنشین و زیبا به این جُستار می پردازند. این که مسوولان ما به تازگی به ارزش این پیشۀ بسیار مهم و درآمدزا برای مردم، پی برده اند جای بسی خشنودی است، ولی آیا به راستی برای رسیدن به چنین جایگاهی ودرکل گسترش (توسعه) پیشۀ گردشگری تنها شعاردادن بَسنده است؟ برای رسیدن به جایگاه مناسب درگردشگری چه راه هایی را باید پیمود؟ و چه کارهایی نیاز است انجام شود تا به این جایگاه رسید.

دراین جستار تنها به برخی موارد و تجربه های موجود بَسَنده (اکتفا) خواهد شد :

برای این که بتوان سرزمینی را دوست داشت، نخست باید آن را شناخت.

ایران با دیرینگی و پیشینۀ توانگر(غنی) و فرهنگ سِتُرگ خود، ازکشورهایی به شمار می آید که همواره درهمۀ زمان ها مورد توجه دیگر کشورها بوده، هست و خواهد بود. این کشور با داشتن 17 یادمان تاریخی – فرهنگی ثبت شده درسازمان یونسکو از آن دسته کشورهایی است که توجه گردشگران جهانی را به خود جلب کرده است. ازسویی ایران با داشتن طبیعتی زیبا، فراوانی جنگل ها، کوه ها، رودها و تالاب ها و همچنین آثار تاریخی گران بها و ارزشمند ملی، همۀ گونه های گردشگری (تاریخی، ادبی، هنری، دریایی، طبیعت گردی و...) را درخود داراست و به گفته ای با همۀ پسندها (سلیقه ها) جور است.

اما با همۀ این داشته ها ما هنوز نتوانسته ایم ازآن بهرۀ مناسب و درستی ببریم و به درآمد برسیم و تن رنجور و بیمار پیشۀ گردشگری را جانی تازه ببخشیم و از این راه کشور را از رکود اقتصادی نجات دهیم.

نکتۀ درخُورنگرش (قابل تامل) و مهم این است که، با وجود این همه یادمان های تاریخی و بی مانند، هنوز هیچ کدام از آن ها به جاذبه تبدیل نشده اند حتا بازمانده های جهانی ما؟! هرچند تا اندازۀ کمی می توان به پارسه یا همان تخت جمشید و نقش جهان اشاره کرد و امیدوار بود، ولی حقیقت آن است که ما نتوانسته ایم از این همه ارزش، شکوه، بزرگی و تمدن دیرینه، بهره ای ببریم  و گواه این سخنان هم وضعیت موجود درگردشگری و آمار ورودی گردشگران به کشوراست. هرچند نگارنده باورمند است تا هنگامی که گردشگری در درون کشور راه نیفتاده وگسترش پیدا نکند پرداختن به برون از مرزها کاری بیهوده است. زیرا تا همۀ مردم و مدیران با فرهنگ، تاریخ و هویت و شناسنامۀ خود آشنا نشوند گامی به جلو برداشته نخواهد شد. ازدیگرسو، نکته مهم دراین پیشه، شیوۀ رفتار و برخوردهاست که از آن با نام رفتارگردشگری یاد می کنند و ما تا جایگاه اصلی حتا دراین مورد هم بسیار فاصله داریم.

دراین جا برای آن که، این نهاده (موضوع) روشن ترشود و بدانیم که جاذبه شدن چه سازنده هایی (مولفه هایی) دارد نمونه ای را می آوریم :

چندی پیش با یکی از دوستان همکار که درپیشۀ گردشگری درکشور بسیارکوشا است دربارۀ گردشگری گفت وگو می کردیم، او چنین آغازکرد، چند تَن فرانسوی را برای بازدید به پاسارگاد که بی همتاترین و ارزشمندترین مجموعۀ جهانی نزد ایرانیان است و به گفته ای دُردانۀ یادمان های باستانی ما به شمارمی آید، برده بودم. آن ها به هنگام  ورود و پس از دیدن آرامگاه کورش بزرگ، با شگفتی افروخته و ناراحت شدند و حاضر به بازدید ازدیگر بخش ها نشدند و درپاسخ دوستمان چنین گفته بودند، مشتی سنگ و کاخ ویران در بیابان گرم و بی آب و گیاه (برهوت) را نشان ما می دهید چه ارزشی دارد که برای دیدن آن، ما را به این جا آورده اید. دوست من برایشان توضیح داده بود و ازشکوه و بزرگی این مجموعه گفته بود، ولی آن ها در پاسخ چنین بیان کرده بودند که اگر این همه چیزهایی که می گویید درست است ، پس چرا هیچ گامی (اقدامی) برای آن ها انجام نداده اید، جاده ای مناسب برای آن طراحی نکرده اید و...، و به حال خود رها شده اند... به هر روی آن ها خرسند (قانع) نشده و درخواست برگشت به شیراز را داده بودند.

نمونه هایی از این دست بسیار است که همگی ما با آن روبه رو شده ایم (دست کم کسانی که در این رشته کار می کنند و کوشا هستند).

با آوردن این نمونه، خوانندگان به روشنی آگاه شدند که ما برای رسیدن به جایگاه راستین (واقعی) تا چه اندازه فاصله داریم. هرچند شاید برخی بگویند این نمونه، نمی تواند گواهی بردرستی سخنان ما باشد و از نمونه های نادراست، ولی تجربه های بسیاری ازاین دست وجود دارد که باید پذیرفت و درپی گشایش راه پذیرفتنی (منطقی) و دانشی (علمی) برای آن بود. زیرا از نکات بسیار مهم درگردشگری برای یک جایگاه تاریخی- فرهنگی، ساخت مجموعه های سرگرم کننده، آموزشی، گردشگری (تفریحی) و نشان دادن نماهنگ و فیلم وابسته (مرتبط) با آن جایگاه، پخش کتابچه و بروشور، پدیداری رستوران، فروشگاه های خوراکی و همۀ آن چه نیاز یک گردشگر خواهد بود، است.

اما مهم ترین نکته در پیشۀ گردشگری، زیرساخت های یک مجموعه است. ازساخت جادۀ درست و درخُور تا ساخت هتل. برگزاری جشنواره ها، همایش ها درهمان مجموعه درهمۀ ماه های سال و شناساندن آن به گردشگران و بسیاری ازموارد دیگرکه دراین جستار نمی گنجد.

درشهری مانند شیراز که ما دو چکامه سرای (شاعر) بلندآوازه و نامی و جهانی مانند، حافظ و سعدی، باغ جهانی و زیبای اِرم، مجموعۀ زندیه (ارگ کریم خانی، موزه پارس، بازاروکیل، مسجد وگرمابه وکیل) با شمارفراوانی خانه های تاریخی و بی همتا داریم، هنوز نتوانسته ایم آن ها را به جاذبه تبدیل کنیم و هیچ گونه گیرایی برای گردشگران ندارد و به گفته ای بی روح  و خسته و ناتوان است! اما همان مولوی بلخی ما که امروزه در ترکیه است و همۀ میهن پرستان نگران و ناراحت برای ازدست دادن و به یغما بردنش به نام کشور ترکیه هستند (که این نگرانی به جا و درست هم است) سالانه شمارفراوانی گردشگر را به سوی خود جذب کرده ، زیرا درسراسرسال، جشنواره ها، همایش ها و شوهای گوناگونی درآن مجموعه درحال برگزاری است و شادابی و خوشی (نشاط) را برای گردشگران رقم می زند. حال آن که ما برای حافظ و سعدی که رَگ غیرت ما و شناسه و هویت ما و از چکامه سرایان بزرگ ایران به شمارمی آیند چه کرده ایم؟ تنها سالی یک روز را درسالنمای رسمی کشور به آنان ویژه کرده ایم و تازه برای آن روزهم هیچ برنامۀ درخُوری  نداریم! اگردرپاسخ بگویید که امسال و همین چندی پیش برای روزحافظ، این مجموعه بسیارشلوغ بود، باید گفته شود بیش ازهشتاد درسد(درصد) مردم خود شیرازی ها بودند، بازمانده افراد هم بیشترشان مهمان شیرازی ها بوده که آن ها گردشگر به شمار نمی آیند. ازسوی دیگر نیازاست به این نکته اشاره شود که شلوغی این مجموعه در این روز بیشتر به دلیل رایگان بودن آن است!

به هر روی و کوتاه سخن تا هنگامی که پُرسمان (مساله) گردشگری به دغدغۀ اصلی و راستین همۀ مسوولان تبدیل نشده و برای آن برنامه ریزی مناسب انجام نشود و مهم ترازهمه هزینه نشود هیچ کاری از پیش نخواهیم برد و روز به روز نیز بردشواری های موجود افزوده خواهد شد. به ویژه که به تازگی تَب سفرهای درون کشوری و برون مرزی شتاب بیشتری گرفته و بدون دودلی (تردید) درآینده با این رَوند با دشواری رو به رو خواهیم شد.

*پژوهشگرتاریخ و فرهنگ ایران- راهنمای گردشگری -کُنشگر(فعال) میراث فرهنگی و زیست بوم- دبیر انجمن مهرگان