نگارۀ رستم در شیراز رو به پوسیدگی است

تارنمای فرهنگی مهرگان - گروه میراث فرهنگی - سیاوُش آریا*

سنگ نگارۀ کوهِ خواجوی شیراز به خوبی و درستی نگهداری نمی شود. بخش پایین این یادمان ملی پوسیده شده و در هم ریخته است. ترک و شکاف ها وضعیت آن را با دشواری رو به رو کرده است و آب از بالای سر نگاره از آبراهه ها به درون سوراخ ها رِخنه (نفوذ) کرده و شوَند (دلیل) ویرانی بیشتر آن شده است.

این سنگ نگارۀ قاجاری، تنهاترین نگارۀ سنگی از رستم دستان در ایران است و جا دارد مسوولان فرهنگی به ویژه سازمان میراث فرهنگی به آن توجه بیشتری داشته باشند و در پاسداشت هر چه بهتر آن بکوشند.

از دیگر دشواری هایِ این یادمان ارزشمند، درختان و گیاهانی است که در کنار این بازمانده (اثر) پدیدار شده و آبیاری باغبان، رَوند ویرانی آن را شتاب (سرعت) بخشیده است.

اما شاید مهم ترین آسیبی که این بازمانده را با خطر ویرانی زودتر رو به رو کرده است، گذر هر روزۀ خودروهای سنگینی باشد که  از جادۀ شیراز – اِسپهان (اصفهان) و وارون(برعکس) آن است.

کُنشگران (فعالان) میراث فرهنگی و کارشناسان نیز خواهان رسیدگی و توجه بیشتر مسوولان به این یادمان هستند. آنان می گویند: « این بازمانده به شوَند (دلیل) ویژه و تک بودن آن در ایران دارای ارزش فراوانی است، از سویی دیگر نُماد مردمی و پهلوانی و حماسی یکی از بزرگ ترین نام آوران ایران است که یادش با ضمیر ناخودآگاه و یادگویه های (خاطرات) مردم ایران پیوند خورده است که خود یادآور شکوه و بزرگی ایران باستان است ».

نکته ای که باید به آن اشاره کرد این است که این یادمان، حریم و گستره ای (عرصه ای) برایش تعریف نشده و به آسودگی در دسترس همگان است و آن را در برابر آسیب های جدی قرار داده است.

هم اکنون این بازماندۀ نیاکانی که در مجموعۀ تاریخی- فرهنگی و گردشگری کوه خواجوی شیراز یا تنگ الله اکبر جای گرفته، در اختیار شهرداری است و به حال خود رها شده است. این ارگان نیز بیشتر در اندیشۀ تجهیز ایستگاه (باجه) فروش بلیت است تا نگاه بانی و پاسداری از یک یادمان ملی بی همتا!

باستان شناسان نیز همواره خواستار پاسداری و رسیدگی به روش استاندارد از این یادگار هستند و انجام مواردی را برای ماندگاری بیشتر پیشنهاد می کنند. برچیدن گل سنگ ها که در رطوبت ناشی از گیاهان آرایشی کنارۀ آن که با افت و خیزهایی رشد می کنند بسیار بایسته (ضروری) است. پایش (مونیتورینگ) همیشگی آن در یک سال پس از مستند نگاری دقیق برای بررسی روند فرسایش و تهیۀ یک گزارش بالینی فنی و زمین شناختی نیز بایسته است. بررسی رخدادهای طبیعی و ثبت و ضبط دقیق هواشناسی، میزان دقیق بارندگی، رطوبت و تندی باد و... کمک می کند تا نسخۀ پایانی برای آن پیچیده شود. از سوی دیگر باید همۀ سوراخ های جریان آب را منحرف کرد و از پر کردن درزها تا شناخت و گزارش بالینی پیشگیری کرد و گیاهان روییده را ریشه کن کرد (مکانیکی). از آب پاشی به ویژه درهنگام تابش آفتاب و گرما پیشگیری کرد.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، سنگ نگارۀ ناموَر (معروف) به رستم در شیراز، تنگ الله اکبر، کوه افراشته بر دروازه قرآن، 150 متری آرامگاه خواجوی کرمانی جای گرفته است. این نگارکَند در سال 218 مَهی (قمری) به دستور فرمانفرما پسر فتح علی شاه فرمانروای پارس (فارس) در زمان فتح علی شاه تراشیده شده است و به شوَند نقش پهلوان شاهنامه، رستم در حال شکار یک شیر و بر روی اسپ (اسب) و تیراندازی با تیر و کمان است. تیر از کمان رها شده و بر سر یک شیر نر برخورد (اصابت) کرده است. شیر در حال دریدن یک مرد است که بر روی زمین افتاده است. چهره مرد با دهانی باز و چشمانی درشت و کاملا باز تراشیده شده تا نشانگر ترس و دودلی در وجود او باشد. شوربختانه بخش های پایین نگاره به شوند کوتاه بودن و در دسترس بودن آن آسیب فراوانی دیده است. نقش دارای رنگ آمیزی بوده است که تنها رنگ آبی که نشانگر آسمان بوده بر جای مانده است. جنس سنگ از جنس آهک کرم است. از ویژگی این نگاره می توان به فضای کم برای اجرای نقش به وسیلۀ تراشکار اشاره کرد که توانسته به خوبی نقش را در این فضا پدید آورد.

هم اکنون از این سنگ نگاره برای جذب گردشگران از سوی جانشین (معاونت) فرهنگی شهرداری شیراز بهره برداری می شود. در سال های گذشته نیز، این یادمان را رنگ آمیزی کرده اند.

سنگ نگارۀ رستم کوه خواجو به شمارۀ 14773 در 16 بهمن ماه 1384 خورشیدی به سیاهۀ (فهرست) یادمان های ملی پیوسته است.

پوسیدگی پایین نگاره روز به روز بیشتر می شود

وضعیت ناهموار سمت چپ سنگ نگاره

آبهایی که ازکانال بالا وسمت راست به درون سنگها رخنه می کند وپوسیدگی وترکها را بیشتر می کند

این تنهاترین نگاره از رستم دستان درایران است وجادارد مسوولان توجه بیشتری به آن داشته باشند

ترک وشکاف ها دربالای نگاره رو به گسترش است


سنگ نگاره رستم که درحال شکار شیر است

نوشته های مرتبط