تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی نامدار به پُلِ «مِهرنَرسه» در رودخانۀ تنگاب فیروزآباد که جزوی از پروندۀ جهانی منظر باستان شناسی ساسانی پارس است از سوی افراد ناشناس و نابخرد مورد دست اَندازی جای گرفته و آسیب دیده است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، ویرانه های پُلِ باستانی و تاریخی که به فرمان وزیر خردمند ساسانیان، مِهرنَرسه یا مِهرنَرسی ساخته شده است، امروزه در رودخانۀ تنگاب شهرستان فیروزآباد خودنمایی و چشم نوازی می کند. مِهرنَرسی پس از ساخت پلی بزرگ و سِتُرگ فرمان می دهد تا سنگ نبشته ای (کتیبه) به دبیرۀ (خط) پهلوی ساسانی بر سینۀ کوه بتراشند تا در تاریخ به یادگار مانده و آیندگان بدانند که این پل تاریخی به دست چه کسی برپا شده است. در این سنگ نبشتۀ ساسانی که در هفت رَج (سطر) نگاشته و تراشیده شده است، وزیر اندیشمند ساسانی بیان می دارد که این پل را برای آمرزش رُوان خویش برپا داشته است. همچنین آرمان از ساخت پُل بی گمان کاری همگان سود (عام المنفعه) بوده که در راستای خدمت به همۀ مردم برپا شده است. اما امروزه از آن پُلِ یگانه و بزرگ و شکوهمند تنها ویرانه هایی بیش برجای نمانده و همین چند تکه جدا از هم پل نیز، در کف رودخانۀ تنگاب به حال خود رها شده است و روز به روز ویران تر شده و روزگار ناخوشایندی را پشت سر می گذارد.

سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی نامدار به «مِهرنَرسی» به سبب این که در بخش سینۀ کوه و درکنار سنگ نگارۀ تاج ستانی اَردشیربابکان جای گرفته و از دسترس سودجویان و نابخردان به دور است، وضعیت بسیار خوبی دارد و یکی از سالم ترین و مهم ترین سنگ نبشته های ساسانی ایران به شمار می آید. خوشبختانه با ثبت جهانی منظر باستان شناسی ساسانی پارس (فارس)، این یادگار ملی نیز به ثبت جهانی رسیده و بخشی از پروندۀ جهانی فیروزآباد است و مرمت های خوبی بر روی آن انجام گرفته است. با این همه، شوربختانه در یکی دو ماه گذشته، افرادی ناشناس و فرومایه بنا به گفتۀ بومیان منطقه و کارکنان پایگاه میراث جهانی فیروزآباد، با تیر تفنگ و به گمان فراوان از راه دور، سنگ نبشتۀ مِهرنَرسه را نشانه گرفته و به آن آسیب رسانیده اَند که در بازدید میدانی نگارنده که هفته پیش انجام شده، بینندۀ این آسیب ها بوده ایم که در پایان گزارش می توان نگاره ها (تصاویر) را دید.

حفاری غیرمجاز در عَرصۀ میراث جهانی فیروزآباد

اما سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی به بهانه های پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنج به عَرصه (رو به روی سنگ نگاره تاج ستانی اَردشیر و سنگ نبشتۀ جهانی مِهرنَرسه فیروزآباد) و در درون رودخانۀ تنگاب، دستبرد زده و با کَندن گودالی بخشی از دیوارۀ رودخانه را کَند و کاو غیرمجاز کرده و پس از به دست نیاوردن شی و چیزی به گمان فراوان فرار کرده اَند که در بازدید میدانی نگارنده و یکی از باستان شناسان شیرازی از آن آگاهی یافتیم. همچنین به باور بومیان منطقه و کارکنان پایگاه جهانی فیروزآباد، این کند و کاوهای غیرمجاز یکی دو ماه گذشته انجام گرفته و آن ها از این رویداد آگاهی داشته اَند. ولی مدیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان فیروزآباد در گفت و گو با نگارنده از آن، اظهار ناآگاهی کرده، ولی قول پیگیری موضوع را داده است. هرچند که، مسوولیت حفاظت از آن بر دوش یگان حفاظت میراث فرهنگی و مدیریت پایگاه جهانی فیروزآباد است. اما باید دانست برپایۀ قانون در برابر یادگارهای جهانی همۀ نهادها، اُرگان ها و سازمان های دولتی شهری و استانی و حتا مردم منطقه، مسوولیت دارند و باید از یادمان های تاریخی و فرهنگی به درستی پاسداری و حفاظت کنند و نباید مسوولیت را تنها به گردن میراث فرهنگی انداخت.

پل ساسانی مِهرنَرسی، نیازمند مرمت و توجه است

اما ویرانه های شکوهمند پل ساسانی نامدار به مِهرنَرسه که سند آن را وزیر اندیشمند ایرانی بر سینۀ کوه نگاشته است تا به یادگار بماند و آیندگان آن را به یاد آورند و از کارهای نیک و خیرخواهانۀ گذشتگان آگاه شده و بیاموزند، در کف رودخانۀ تنگاب بیش از چند دهه به حال خود رها شده و به سبب عوامل طبیعی همانند باد، باران و آفتاب و ... و عوامل بیولوژیکی (گل سنگ ها) روز به روز در وضعیت بدتری قرار می گیرد و شایسته است که این اثر جهانی که در کنار سنگ نگاره و سنگ نبشته و دیگر یادگارهای تاریخی رودخانۀ تنگاب و در عرصۀ میراث جهانی فیروزآباد جای دارد، مورد حفاظت و مرمت قرار گرفته و دست کم نگذاریم وضعیت بدتری پیدا کرده و از صفحۀ روزگار و چهرۀ تاریخ پاک شود. یادمان باشد تاریخ ما را داوری خواهد کرد و نیاید روزی که شرمندۀ آیندگان شویم.

سنگ نبشتۀ ساسانی مِهرنَرسی

در نزدیکی شهرستان فیروزآباد و در سینۀ کوه رودخانۀ تنگاب و در کنار سنگ نگارۀ تاج ستانی اَردشیربابکان، سنگ نبشته ای با دبیرۀ پهلوی ساسانی وجود دارد که به فرمان وزیرخردمند ساسانی، مِهرنَرسه یا مهرنَرسی نگاشته شده است. این سنگ نبشته در سال 1924 میلادی به گونۀ علمی شناسایی شد. این سنگ نبشته دارای هفت رَج است که به فرمان مِهرنرسه، که در زمان سه پادشاه ساسانی یعنی یزدگرد یکم، بهرام پنجم و یزدگرد دوم، مقام وزارت را بر دوش داشته، به یادبود بنای پل نگاشته شده است. (تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، احمد تفضلی به کوشش ژاله آموزگار)

برگردان پارسی سنگ نبشتۀ مِهرنَرسه : این پل {را} مهرنَرسه، بزرگ / فرماندار (وزیر) برای {آمرزش} روان خویش / و از خواسته (مال) خویش فرمود بستن / هر که به این راه آمد (بیاید) مهرنرسی / {و} فرزندانش را آفرین کند (بکند) / او این گذر را این جا بست، او را / تا یزدان یار{اند}، مست (بیداد) و دروغ اندر{او} نیست.

(کتیبه های پهلوی، سنگ نگاره،سکه، مهر، اثر مهر، ظرف نبشته، داریوش اکبرزاده، تهران، پازینه 1381 خورشیدی، رویه 46).

آنچه از درون مایۀ سنگ نبشته پهلوی ساسانی برمی آید، گام اَرزنده و شایسته و نیک خواهانۀ وزیر خردورز و اندیشمند ساسانی را به نمایش گذاشته است و چیزی جز کار خیر و سود برای مردم و یادگاری برای آیندگان نبوده و نیست. پس بر ما است تا نگاهبانان خوبی برای داشته های تاریخی و فرهنگی خویش باشیم و از یادگارهای نیک گذشتگان به درستی پاس داری و حفاظت کنیم و آن ها را همان گونه که به دست ما و کمابیش سالم رسیده است به آیندگان که صاحبان اصلی این سرزمین هستند، واگذار کرده و بسپاریم. یادمان باشد کوتاهی در حفاظت از یادگارهای گذشتگان، گناهی است نابخشودنی و پذیرفته نیست. ای کاش از گذر تاریخ، سربلند بیرون بیاییم.

نگاره های زیر در یک بامداد روز بارانی و به تازگی گرفته شده است، آن ها را ببینید :

سنگ نبشته پهلوی ساسانی مهرنرسه در رودخانه تنگاب فیروزآباد و در کنار سنگ نگاره تاج ستانی اردشیر

این بخش از سنگ نبشته یک ماه پیش از سوی سودجویان با تیر تفنگ مورد اصابت قرار گرفته و آسیب دیده است

ویرانه های پل ساسانی مهرنرسه در رودخانه تنگاب فیروزآباد

ویرانه های پل ساسانی و جهانی فیروزآباد از نمای بالای کوه در یک روز بارانی

پل ساسانی و جهانی مهر نرسه که از هم متلاشی شده است. دید از زاویه بالای کوه

بخش دیگری از پل ساسانی مهرنرسه

حفاری غیرمجاز در نزدیکی پل مهرنرسه و سنگ نگاره تاج ستانی اردشیر در فیروزآباد

بنا به گفته کارکنان پایگاه جهانی کاخ اردشیر، حفاری غیرمجاز بیش از یک ماه پیش صورت گرفته است

سنگ نبشته ساسانی پل مهر نرسه که آسیب های فراوانی دیده است

*پژوهشگرتاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – کُنشگرمیراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – دبیر انجمن مهرگان