تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

ساخت تله کابین در حریم محوطۀ باستانی نامدار به تاق بُستان و درحریم درجه یک و نزدیکی غار دو اِشکَفت و غار مثلثی، تیرخلاصی است به تاریخ و طبیعت منطقه و نابودی زیست بوم و کوه ها را به دنبال خواهد داشت و بی گمان ثبت جهانی محوطۀ تاق بستان را به خطر خواهد انداخت.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، در یکی دو ماه گذشته با پیشرفت پروژۀ راه اندازی و ساخت تله کابین در حریم محوطۀ تاریخی – فرهنگی تاق وَه سان (تاق سنگی - تاق بستان نادرست است) در شهرستان کرمانشاه، بار دیگر نام این محوطۀ باستانی ارزشمند و جُستار دست اَندازی ها به آن، بر سر زبان ها اُفتاد.

اما این بار موضوع سراسر متفاوت است. زیرا  اَفزون بر خَدشه دار شدن حریم چشم اَندازی (منظری) یادمان تاریخی ­– فرهنگی تاق وَه سان و در خطر قرار گرفتن ثبت جهانی آن، اِشکَفت (غار) تاریخی هزاران سالۀ نامدار به غار دو اِشکَفت در دامنۀ جنوبی کوه «میوله» و مُشرف به بوستان کوهستان در نزدیکی تاق وَه سان، که یکی از کهن ترین بقایای سکونت انسان در شهر کرمانشاه است و از آنِ دوران پارینه سنگی میانی (میان 120 تا 40 هزارسال پیش) بوده و اَبزار سنگی ارزشمندی در آن یافته شده است، در خطر قرار دارد. همچنین باید به  اِشکَفت مثلثی در این منطقه نیز اشاره کرد.

باید دانست که تله کابین در نزدیکی و حریم درجه یک این دو اِشکَفت باستانی و بی همتا بنا است گذر کرده و رد شود و بی گمان تهدیدی جدی برای آن ها به شمار می آید که شوربختانه کسی تا کنون به این مورد اشاره نداشته است و روشن نیست که چگونه مدیران و سرپرستان میراث فرهنگی استانی و کشوری به آن توجه ای نداشته و این دو یادگار ارزشمند را مد نظر قرار نداده اند و یا به سادگی و آسانی از کنار آن، گذشته و چشم ها را بر روی یادگارهای نیاکانی در منطقه بسته اند!

از سویی، جُستار نابودی زیست بوم و طبیعت منطقه، مطرح است. با برپایی تله کابین و تجهیزات وابسته به آن، طبیعت و زیست بوم منطقه برای همیشه نابود خواهد شد و زخم های ژرفی (عمیق) بر پیکرۀ بی دفاع کوه ها نشسته و این ثروت های خدادادی و طبیعی که از آنِ همۀ مردم کشور است، ویران شده و آسیب های برگشت ناپذیری خواهد دید. یادمان باشد که اَفزون بر دوست داران زیست بوم و کوه نوردی، مقام رهبری بارها به دست اَندازی به طبیعت و کوه ها اشاره کرده و خواستار برخورد جدی با سودجویان شده است. ما حتا همین دل نگرانی های (دغدغه ها) بالاترین مقام کشور را هم در نظر نگرفته ایم و نابخردانه و خودخواهانه بر دشمنی با طبیعت و زیست بوم، می تازیم.

سنجش نادرست تله کابین با گنجنامۀ همدان از سوی میراث فرهنگی کرمانشاه

در گزارشی که خبرگزاری ایسنا با نام «تهدید تاق بستان به خاطر یک تله کابین» آماده کرده و خبرنگار ایسنا در آن با مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و شهردار کرمانشاه گفت و گویی تصویری (ویدیو) انجام داده و از چرایی پدیداری تله کابین پرسیده است، امید قادری مدیرکل میراث فرهنگی کرمانشاه در آغاز می گوید، بخشی از موضوع برپایی تله کابین به گردشگری مربوط می شود و بخش دیگری به میراث فرهنگی و از سال های گذشته درخواست و پیگیری شده است. همچنین شهرستان کرمانشاه با وجود داشتن یادمان های تاریخی و طبیعی فراوان و توانایی بسیار بالا، هنوز نتوانسته است گردشگران را جذب کند و زیر ساخت های لازم را ندارد.

از سویی، گردشگران از نبود مرکزهای تفریحی در شهر همواره گلایه مند هستند. مردم شهر نیز، از وضعیت موجود ناراضی بوده و گلایه دارند و نیاز به یک مرکز گردشگری و تفریحی احساس می شود. همچنین، در همسایگی ما شهرستان همدان در این زمینه بهتر عمل کرده است و گردشگری در آن شهرستان رونق بیشتری نسبت به کرمانشاه دارد.

مدیرکل میراث فرهنگی کرمانشاه در دنبالۀ سخنانش نمونه ای از پیشرفت گردشگری در شهرستان همدان را به باور خود آورده و بیان کرده است که، ساخت تله کابین در یادمان تاریخی گنجنامۀ همدان، اَنگیزۀ رشد گردشگری و رونق سفر شده است و ما هم باید با اجرای طرح تله کابین به رشد گردشگری شهر کمک کنیم! زیرا گنجنامۀ همدان همانند تاق وَه سان (تاق بستان) است و تفاوتی با هم ندارند، چه از جنبه طبیعی، چه گردشگری و تاریخی. و می توان هر دو را باهم سنجید.

سخن درخُور نگرش و شگفت اَنگیز این است که، چگونه مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه به این نتیجه رسیده است که تله کابین در گنجنامۀ همدان به رشد سفر و گردشگری کمک کرده است؟ آماری که نشان دهد تله کابین رشد گردشگری را در گنجنامۀ همدان افزایش داده است، کجاست. همچنین چگونه می توان محوطۀ باستانی ارزشمند و بی همتای تاق وه سان (تاق بستان) را که در کشور یگانه است با یادمان تاریخی – فرهنگی گنجنامه در همدان سنجید.

در واقع، سنجش یادمان های تاریخی از این دید، از پایه کاری نادرست و غیرکارشناسی است. به ویژه آن که،  این دو منطقه از جنبه های گوناگون تاریخی، فرهنگی و حتا طبیعی و گردشگری با هم تفاوت های بی شماری دارند. و نباید تنها به موقعیت مکانی یک اثر تاریخی در کنار طبیعت نگاه کرد. تازه از همین دیدگاه هم، هیچ همخوانی با یک دیگر نداشته و ندارند.

موضوع مهم تر آن که، پدیداری تله کابین در گنجنامۀ همدان نیز، از همان آغاز مخالفان فراوانی داشته است و دوست داران میراث فرهنگی و زیست بوم شهرستان همدان هرچه فریاد زدند، کسی نخواست صدای فریاد آن ها را بشنود و تله کابین گنجنامه با نابودی زیست بوم منطقه و تخلف کامل به بهره برداری رسید. وگرنه، کدام دلسوز، کارشناس و آگاه به مسایل زیست بومی و طبیعت است که نداند برپایی تله کابین در گنجنامه، تیری بود بر قلب زیست بوم و طبیعت منطقه.

مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه و دیگر مدیران اجرایی شهرستان باید بدانند که سنجش این دو منطقه از پایه و اساس نادرست است. همچنین به هیچ روی، ساخت تله کابین در گنجنامۀ همدان به رشد گردشگری کمکی نکرده است. زیرا منطقۀ گنجنامه خود یک مکان تاریخی، فرهنگی و طبیعی ویژه است و از توانایی بسیار فراوانی در جذب گردشگران برخوردار است. در واقع، ساخت تله کابین در گنجنامه وصلۀ ناجوری بود که بر تَن آن، با فشار و زور کردند و بی گمان روزی تاریخ، این موضوع را داوری خواهد کرد.

امید قادری در دنبالۀ گفت و گو به پروانه های (مجوزها) شهرداری از میراث فرهنگی در سال های گذشته نیز اشاره کرده است و در پایان می گوید، هر چند با ساخت تله کابین هیچ مشکلی نداریم، ولی اگر در جای دیگری برپا شود، بهتر است. همچنین ادامه می دهد، جای گذاری سه پایه ها در دشت کاهو که امکان وجود آثار فرهنگی در آن است را به تهران سپرده ایم و چشم به راه پاسخ و دیدگاه پژوهشکدۀ باستان شناسی کشور هستیم تا به شهرداری اعلام کنیم. یعنی مدیرکل میراث فرهنگی کرمانشاه با زبان بی زبانی می گوید، ساخت تله کابین باید انجام گیرد! زیرا سرمایه گذار همۀ تجهیزات را خریداری کرده و طرح از رشد 60 درصدی برخوردار است.

شهردار کرمانشاه : تاق بستان جاذبه ای است برای رونق گردشگری طرح تله کابین!

در دنبالۀ گفت و گوی خبرنگار ایسنا سعید طلوعی، شهردار کرمانشاه در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا مبنی بر وجود آثار تاریخی – فرهنگی در دشت کاهو و منطقه، می گوید، ما که نمی دانیم در بالای کوه آثاری وجود دارد یا نه.

و چیزی با چشم دیده نمی شود. اگر بنا به وجود آثار در زیر زمین باشد شاید همین مکانی که ما هم اینک در آن نشسته ایم هم، در زیر آن آثار باشد. ما که نمی دانیم. و چیزی که با چشم دیده نمی شود، نباید دربارۀ آن چیزی گفت!؟

چیزی که ما داریم و با چشم می بینیم، تنها محوطۀ تاق وه سان (تاق بستان) است. شاید ما هرجایی را که کاوش کنیم، آثار بیرون بیاید. پس ما نمی توانیم چیزی را که نمی بینیم، درباره اَش سخنی بگوییم. ما در بالای کوه چیزی نمی بینیم، آثار ما هم اینک تاق وه سان (تاق بستان) نمادین است و آن خط ها و چیزها.

شهردار کرمانشاه در بخش دیگری از سخنان خود به نشستی در سال 1398 خورشیدی اشاره می کند که وزیر میراث فرهنگی حضور داشته و توانسته است پروانۀ ساخت تله کابین را از میراث فرهنگی کشور بگیرد!

سعید طلوعی، در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا مبنی بر این که، چرا پافشاری (اصرار) دارید که طرح تله کابین را در نزدیکی محوطۀ باستانی تاق وه سان (تاق بستان) برپا کنید، می گوید، زیرا تاق وه سان (تاق بستان) یک جاذبه گردشگری است و می طلبد که ما طرح تله کابین را آن جا، اجرا کنیم!

یعنی شهرداری می خواهد از گیرایی و توانمندی محوطۀ تاریخی – فرهنگی تاق وَه سان (تاق بستان) به سود رونق گردشگری طرح تله کابین بهره ببرد. و هرجوری که باشد باید این طرح در حریم آن یادمان باستانی اجرا شده و ساخته شود!

به هر روی، موارد بسیاری وجود دارد که می توان از سخنان شهردار و مدیرکل میراث فرهنگی کرمانشاه بیرون کشید و آن ها را نقد علمی و سازنده کرد، ولی برای این که سخن به درازا کشیده نشود و از حوصلۀ خوانندگان بیرون است، این بخش را به پایان می رسانیم و خوانندگان می توانند سخنان کامل را در گزارش ایسنا دنبال کنند (خبرگزاری دانشجویان، ایسنا، 3 تیرماه، کد خبر 99040301908).

آزموده را آزمودن خطاست

شوربختانه مدیران و سرپرستان میراث فرهنگی روشن نیست که چرا از تجربه های تلخ گذشته درس نمی گیرند. آیا رُخداد تلخ و ناگوار برج جهان نما در شهرستان اِسپهان (اصفهان) را فراموش کرده اند؟ حریم کاخ جهانی گلستان و دشواری های پیش روی آن در بیخ گوش پایتخت نشینان را چگونه از یادها برده ایم. در صورتی که هنوز و هم چنان میراث فرهنگی درگیر این پرونده است. به راستی چرا نباید از تجربه های گذشته، بهره برد و آموخت.

آیا آزموده را آزمودن خطا نیست؟ میراث فرهنگی که همیشه از کمبود بودجه رنج برده و می برد، چرا باید پروانۀ اجرای طرحی را بدهد که آیندۀ آن ناروشن است و امکان بسیار فراوانی دارد که در ثبت جهانی محوطۀ تاق وه سان (تاق بستان) در یونسکو خطرساز باشد و مانع آن شود.

همچنین مدیران شهری با ساخت تله کابین در حریم درجه یک دو اِشکَفت (غار) باستانی ارزشمند در کوه که حریم آن ها را خَدشه دار کرده و امکان آسیب رسانی به این یادمان ها وجود دارد را چگونه می خواهند توجیه کنند. نابودی زیست بوم و طبیعت منطقه و کوه ها را چگونه می توان جبران کرد. چگونه است که سازمان حفاظت محیط زیست سکوت پیشه کرده و ورود پیدا نمی کند. شاید هم محیط زیست چشم هایش را بر روی حقایق بسته و به سادگی از کنار آن گذشته است.

 آیا به راستی باور نداریم که پاسخ آیندگان را چگونه باید داد. آیا باور نداریم که تاریخ روزی ما را داوری خواهد کرد. بی گمان آیندگان ما، پرسشگران خوبی خواهند بود و همه را به نقد و چالش می کشند. نگذاریم نام ما در آینده به بدی و زشتی برده شود.

در پایان تنها به یک نکتۀ کوتاه نیاز است تا اشاره شود. برای ماندگاری گردشگران در یک شهر و جذب آن ها و رونق گردشگری، باید نگاه مدیران و سرپرستان شهری تغییر پیدا کرده و جُستار «رفتار گردشگری» را فرا گیرند. همچنین مردم شهر نیز، نیاز به آموزش های فراوانی در این زمینه دارند. رفتار گردشگری، امروزه موضوع بسیار مهمی است که شوربختانه در سراسر کشور به آن توجه ای نشده است. همچنین راهنمایان گردشگری و تبلیغات سازنده در جذب و ماندگاری گردشگران نقش به سزایی داشته و دارند.

محوطۀ تاریخی و فرهنگی ارزشمند نامدار به تاق بستان را رها کنید و دست از سر آن بردارید. این محوطه نیازی به هیچ زیرساختی ندارد. اگر دلسوز آن هستید رستوران ها، فروشگاه ها، خانه، امام زاده و مکان های دیگری که در یکی دو دهۀ گذشته با پروانۀ نادرست و غیراصولی شهرداری برپا شده است را بَرچینید تا حریم آن آزاد شده و ثبت جهانی آن، زودتر سامان گیرد.

نگاره های زیر از خبرگزاری ایسنا و اینترنت گرفته شده است، آن ها را ببینید :

محوطه باستانی نامدار به تاق بستان که یکی از ارزشمندترین یادمان های تاریخی کشور است

جایگذاری سه پایه ها در بالای کوه برای اجرای طرح تله کابین

با ماشین آلات مکانیکی و سنگین به جان کوه ها افتاده اند تا به منافع شخصی خود برسند

زخمهای عمیقی که بر تن کوه زده شده و این ثروت های خدادادی را به نابودی می کشاند

نمایی از غار بزرگ (دو اشکفت) رو به شهر کرمانشاه

نمایی از بیرون غار بزرگ (دو اِشکفت)

غار کوچک از بالا (دو اِشکفت)

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – راهنمای گردشگری – کُنشگرمیراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان