تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

دست اَندازی های سوداگران و قاچاقچیان اَموال تاریخی و فرهنگی به بهانه های پوچ یافتن گنج به یادمان باستانی «قَصرِ اَبونَصر»، هم چنان دنباله دارد و چپاول گران میراث تاریخی در روزهای گذشته آسیب های ژرف و برگشت ناپذیری را به آن وارد کرده اند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، میراث ملی و فرهنگی شهرستان شیراز در روزهای گسترش ویروس کرونا در کشور هم، از دست سوداگران و تاراج گران نابخرد و فرومایه در اَمان نمانده است و هم چنان مورد دستبُرد آنان قرار می گیرد.

کاخ – دژ باستانی نامدار به قَصراَبونَصر که از آن با نام نخستین میراث تاریخی به ثبت ملی رسیده در استان، نام می برند و ارزش بسیار فراوانی نزد باستان شناسان و پژوهش گران دارد، هم چنان در خطر قرار دارد و از سوی فرومایگان نابخرد مورد یورش قرار گرفته و آسیب های برگشت ناپذیری به آن وارد شده است.

 اگر در یک دهۀ گذشته، به گونۀ پیاپی به این یادمان ملی شهرستان شیراز سری زده باشید، هربار با کَند و کاوهای غیرمجاز تازه ای رو به رو شده و دیده اید که، همواره عَرصه و حریم درجه یک این یادمان باستانی ارزشمند مورد تاخت و تاز سوداگران اَموال تاریخی – فرهنگی و برخی افراد بومی قرار گرفته است.

اما آن چه مایۀ شگفتی است و جای پرسش فراوان دارد، این است که در این روزها و هفته ها که ویروس کرونا در کشور در حال گسترش است و باید همۀ مردم در خانه بمانند تا زنجیرۀ انتقال بیماری قطع شود، چگونه برخی سودجویان از فرصت به دست آمده، بهره برده و به دور از چشم یگان حفاظت وزارت میراث فرهنگی و مسوولانی که درگیر بیماری و خدمات رسانی به مردم بوده، سرگرم کَند و کاوهای غیرمجاز به بهانه های پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنج هستند. از سویی، در این روزها که مسوولان بهداشتی کشور از مردم می خواهند به هیچ روی از خانه بیرون نروند، روشن نیست که چگونه این افراد نابخرد و فرومایه، حاضرند جان خود و خانوادۀ خویش و دیگران را به خطر انداخته و بیماری را گسترش دهند.

قَصر اَبونصر، ویرانه، ولی ارزشمند

کاخ – دژ باستانی نامدار به قَصراَبونصر که بیش از 2000 سال دیرینگی دارد، روزگار ناخوشایندی را سپری می کند. از دست اَندازی های سودجویان اَموال تاریخی و فرهنگی در یکی دو دهۀ گذشته که همواره رو به فزونی است گرفته، تا خدشه دار شدن حریم درجه یک این یادمان ملی ارزشمند با ساخت و سازهای اَفسارگسیخته و غیرقانونی مردم بومی در پیرامون آن و گسترش زمین های کشاورزی گرداگرد یکی از ارزشمندترین یادگارهای باستانی کشور و چرای گوسپندان بر روی عَرصۀ یک یادمان تاریخی و ملی!

یادگاری نویسی ها با رنگ بر روی سنگ ها و دیواره های دفاعی دژ (قلعه) که دیگر چیزی از آن برجای نمانده است، از دیگر دشواری های پیش روی قصراَبونصر است. ریختن اَنبوه پسمانده های ساختمانی (نخاله) و زباله های خانگی در ورودی یادمان ملی از سوی ساکنان بومی که صحنۀ زشت و زننده ای را به نمایش گذاشته و بوی بد آن، اَندک گردشگران و دوست داران میراث فرهنگی را نیز، فراری داده و بی گمان اَنگیزه ای خواهد شد تا برخی از شیفتگان این یادمان تاریخی از دیدن آن صرف نظر کرده و به گفته ای «عطایش را به لقایش ببخشند» بخش دیگری از دشواری های قصراَبونصر است.

باشَندگی (حضور) افراد ولگرد و معتاد بر روی نخستین یادمان تاریخی به ثبت ملی رسیده در استان نیز که بسیار خطرآفرین است، تنها گوشه ای از بی مهری ها و نامهربانی ها به یادگار نیاکانی است.

همچنین نباید بی تفاوتی مدیران وزارت میراث فرهنگی و رها کردن یکی از ارزشمندترین یادمان های ملی کشور به بهانه های گوناگون از جمله نبود بودجه و نیروی کار را از یاد برد.

هرچند که، کمبود بودجه و نیروی کار یکی از بزرگ ترین چالش های پیش روی یادمان های تاریخی و فرهنگی در سراسر کشور در دو سه دهۀ گذشته بوده است، ولی نمی توان دست روی دست گذاشت و تنها نظاره گر ویرانی یادمان های تاریخی در سراسر کشور بود و بایسته است تا دولت و مجلس هرچه زودتر به این موضوع مهم و اساسی ورود کرده و نگذارند بیش از این، یادمان های ملی و تاریخی آسیب دیده و از صفحۀ روزگار حذف شوند.

دشواری ها و درد دل دربارۀ قصراَبونصر فراوان است و در این جا نمی گنجد و این تنها گوشه ای از چالش های پیش روی یکی از ارزشمندترین یادمان های باستانی کشور و استان بود.

باید یادآوری کرد که نگارنده تنها به اَنگیزۀ خویشکاری (وظیفه) ملی و مسوولیت اجتماعی در این روزها و در بازدیدی کوتاه از خانه بیرون آمده است تا همان گونه که کارشناسان و مدیران رَده بالای میراث فرهنگی به تازگی در خبرگزاری ها گوشزد و سفارش کرده اند، پاسدار و نگاهبان یادگارهای گذشتگان خویش باشیم. وگرنه بایسته است که همچنان در خانه بمانیم تا از گسترش ویروس کرونا پیشگیری شود.

گنجاندن درسی به نام میراث فرهنگی و محیط زیست در دبستان ها

نگارنده باورمند است تا زمانی که درسی به نام میراث فرهنگی و زیست بوم (محیط زیست) در سیستم آموزش و پرورش کشور راه نیابد و فرزندان این مرز و بوم از اواخر دوران دبستان با تاریخ و هویت و سرزمین خود آشنا نشوند، به هیچ روی وزارت میراث فرهنگی و سازمان حفاظت از محیط زیست نمی توانند در پیشبُرد آرمان های خود پیروز و سربلند باشند.

زیرا موضوع برخورد و رفتار با میراث فرهنگی و زیست بوم باید از دوران کودکی و نوجوانی درون فرزندان این سرزمین نهادینه شود تا آن ها به ارزش و اهمیت دوچندان میراث نیاکانی و خدادادی کشور پِی برده و آشنا شوند. همچنین کارشناسان و کُنشگران میراث فرهنگی بارها خواستار توجه مدیران فرهنگی و سرپرستان تصمیم گیرندۀ کشوری به ویژه دو وزارت خانه میراث فرهنگی و سازمان محیط زیست و همچنین آموزش و پرورش به این گفتار (مقوله) شده اند. موضوعی که تاکنون راه به جایی نبرده و همچنان مغفول مانده است.

بازشناسی قصراَبونصر

زنده یاد دکترجمشید صداقت کیش، باستان شناس و پارس پژوه دربارۀ ارزش این یادمان ملی پیشتر به نگارنده گفته بود : « این جایگاه از روزگار پیش از تاریخ وجود داشته است و همانند دژی استوار و محکم نظامی در اواخر شهریاری هخامنشی و دورۀ اشکانی و ساسانی مورد بهرۀ پادشاهان بوده است و در سال 420 مَهی (قمری) ابونَصر (پسرامیرعضدالدوله دیلمی) از فرمانروایان پارس، از این جایگاه به عنوان کاخ بهره برده و از همین روی در دورۀ اسلامی به قصراَبونصر نامدار شده است».

شادرُوان صداقت کیش همچنین گفته بود : « در دهۀ 50 میلادی پُروفسور تیلیا، دو ستون و یک درگاه هخامنشی را که از پارسه (تخت جمشید) در زمانی نادانسته به این جا آورده بودند، شناسایی کرده و به پارسه باز گرداند».

همچنین برخی از پژوهشگران مانند محمدتقی مصطفوی این جایگاه را نخستین منزلگاه یا نِشیمن (توقفگاه) میان راهی، درگذر راه شاهی هخامنشیان از پارسه به شوش دانسته و دیوار(حصار) و دژی را از روزگار اشکانی به این سو، برایش اِنگاشته اند.

کاخ – دژ نامدار به ابونصر در شمال خاوری (شرقی) شیراز و در بلوار نصرآباد یا جادۀ کَفترک و در 7 کیلومتری میدان گلستان بر فراز تپه ای بر جای مانده است. این سازه در بردارندۀ یک دژ سنگی با الحاقات آن است که بر فراز تپه ای اَفراشته به جاده، جای گرفته و عناصر سازندۀ آن سنگ و گچ است. در نمای این سازه از سنگ های بادبُر و در مغز کار از سنگ لاشه و گچ بهره گرفته شده است.

 این یادمان باستانی به عنوان نخستین سازۀ ثبت شده در استان با شمارۀ  13 در 24 شهریورماه 1310 خورشیدی به یادمان های ملی پیوسته است.

در پایان باید گفت که نگارنده در چندین سال گذشته بارها دشواری های این یادمان ملی را در خبرگزاری ها و روزنامه ها بازتاب داده و به گوش مدیران رسانیده و خواستار توجه بیشتری به آن شده است، ولی گویا هنوز مدیران فرهنگی و سرپرستان میراث فرهنگی از خواب زمستانی بیدار نشده و میراث جاویدان شهرستان شیراز را به دست فراموشی سپرده اند.

نگاره های زیر را که در 15 فروردین ماه و با گوشی همراه گرفته شده است، ببینید :

انبوه نخاله های ساختمانی و زباله ها در حریم درجه یک اثر ملی ریخته شده و راه ورودی را بند آورده و صحنه زشت و زننده ای بجا گذاشته است

حضور افراد ولگرد در کنار آثار تاریخی آن هم در زمانی که باید بخاطر کرونا همگی در خانه باشند، جای شگفتی است

حفاری های غیرمجاز گسترده بر روی عرصه اثر که از گذشته وجود داشته و در حال گسترش است

حفاری های غیرمجاز گسترده بر روی محوطه باستانی قصرابونصر شیراز

افراد معتاد و ولگرد بومی بر روی عرصه، خاکستر آتش خود را رها کرده اند که با توجه به پوشش گیاهی محوطه خطرآفرین است

گرداگرد محوطه باستانی ابونصر را زمین های کشاورزی فراگرفته و به حریم اثر ملی تعرض شده است

گسترش خانه های اطراف در حریم درجه یک اثر ملی که در یکی دو دهه گذشته فزونی گرفته و تخلف است

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – دبیر انجمن مهرگان