تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

تپۀ باستانی ارزشمند «چُغاگاوانه» درحالی از سوی شهرداری بنا است در طرح  ساخت تقاطع غیرهمسطح، حذف شود که دوست داران و کُنش گران میراث فرهنگی می گویند : نباید نشانه های هویتی آن سامانه را فدا کرد.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، تپۀ تاریخی و باستانی بسیار ارزشمند چُغاگاوانه در شهر شاه آباد (اسلام آباد غرب کنونی) در استان کرمانشاه که نشانه هایی از دوران نوسنگی و زیست هشت هزارسالۀ انسان که تا دورۀ اسلامی دنباله داشته را در خود جای داده است، این روزها داستان غم اَنگیز و پُر درد و رنجی را سپری کرده و میان مرگ و زندگی دست و پنجه نرم می کند. از سویی، مسوولان شهری به ویژه شهرداری با طرح ساخت پل یا همان تقاطع غیرهمسطح در میدان امام خمینی، بر آن است که تنها بخش برجای مانده از تپۀ باستانی چغاگاوانه را که پیشتر از سوی همین سازمان (شهرداری) به بوستان تبدیل شده و آسیب های برگشت ناپذیری به آن وارد آمده بود، حذف کرده و از چهرۀ تاریخ پاک کند.

 تپۀ چغاگاوانه، تپه ای ارزشمند و باستانی است که به ثبت ملی نیز؛ رسیده و چندین دورۀ تاریخی را به خود دیده است و نزد کارشناسان و باستان شناسان از جایگاه والایی از دید پژوهش های تاریخی و باستان شناختی برخوردار است.  تپه ای باستانی که در باختر (غرب) کشور دارای ارزش بسیار فراوانی بوده و نشانه های هویتی باشَندگان (ساکنان) امروز به شمار می آید. یادمانی دیرینه که نشانه های زیست مردمان روستانشین در آن به دست آمده است. یادگاری تاریخی و فرهنگی که وابسته به دورۀ پیش از تاریخ ایران است و پس از کاوش های باستان شناسی، آگاهی های سودمندی را در پیش روی شیفتگان فرهنگ و تاریخ ایرانی قرار داده است و هنوز هم، نیازمند کاوش ها و پژوهش های باستان شناختی است.

شهرداری، همچنان به دنبال طرح خود و گذر از روی تپه است

با این همه، در اواخر مهرماه بود که گزارش هایی از درون استان کرمانشاه از سوی دوست داران میراث فرهنگی و گردشگری به خبرگزاری ها و روزنامه های سراسری رسید، مبنی بر این که بنا است شهرداری با ساخت پل یا همان تقاطع غیرهمسطح در حریم و عَرصۀ تپۀ تاریخی چغاگاوانه دست به نابودی بخش هایی از این یادمان باستانی بزند و حتا دستگاه های کَند وکاو (حفاری) بزرگ و بیل مکانیکی و دیگر تجهیزات را به آن جا برده تا سرگرم کار شوند. اما با آگاهی رسانی گُستردۀ خبرگزاری ها و واکنش های به هنگام و پِیاپی خبرنگاران و دوست داران میراث فرهنگی و کارشناسان و برخی از مدیران میراث فرهنگی کشور ، پروژۀ روگذر شاه آباد (اسلام آباد) تا بررسی های کارشناسان میراث فرهنگی به گونۀ گذرا (موقت) متوقف شد.

هرچند که، شهرداری همچنان به دنبال اجرای طرح خود و گذر از روی عَرصه و حریم تپۀ چغاگاوانه بوده و با فشارها و رِخنه در نهادهای دولتی بالادستی، کوشش در اجرای پروژۀ یاد شده، داشته است. ولی به هر روی، با ورود به هنگام مدیران رَده بالای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور و به ویژه پژوهشکدۀ باستان شناسی و دیدار مدیران آن وزارت خانه با مسوولان استانی و شهری و پافشاری بر اهمیت این یادمان تاریخی – فرهنگی و توجیه مدیران بومی و شهری و انجام نامه نگاری های لازم، اجرای پروژۀ روگذر هم اینک متوقف شده است تا بتوان در فضایی آرام و کارشناسی شده برای آن، بهترین تصمیم ها گرفته شود.

پویش ملی دفاع از میراث فرهنگی، خواستار ماندگاری چغاگاوانه است

در همین هنگام بیش از 200 تَن از دوست داران و کُنش گران میراث فرهنگی و تاریخ ایران با راه اندازی پویش ملی دفاع و حفاظت از تپۀ چغاگاوانه، در نامه ای از استاندار کرمانشاه به عنوان بالاترین مقام دولتی در استان، خواستار رسیدگی هرچه زودتر و توقف پروژۀ روگذر شاه آباد شده و درخواست ماندگاری این یادمان باستانی ارزشمند را داده اند. در این نامه با اشاره به نشانه های هویتی مردمان آن سامانه (منطقه) و اهمیت باستان شناختی و تاریخی تپه و دنبالۀ کاوش های باستان شناسی در آینده، برای روشن تر شدن پژوهش های تاریخی – فرهنگی و یافته های علمی، بر پایداری و استواری تپۀ بی همتای چغاگاوانه پافشاری شده است.

مدیر میراث فرهنگی استان : تپۀ چغاگاوانه باید حفظ شود

می توان برای نخستین بار در کشور از مدیر میراث فرهنگی یکی از استان های کشور نام برد که تمام قد در برابر مسوولان شهری و شهرداری ایستاده و از یک یادمان تاریخی و ملی دفاع کرده و در فَرجام نیز، پس از اقدام های قضایی از همۀ مدیران و سرپرستان وزارت خانۀ میراث فرهنگی کشور یاری خواسته است و تا کنون نگذاشته که این یادمان ارزشمند از چهرۀ تاریخ و صفحۀ روزگار رخت بَندد. هرچند که، پایان این داستان پُر درد و رنج و همیشگی یادمان های تاریخی کشور ناروشن است و دانسته نیست که آیا زور وزارت خانۀ میراث فرهنگی به مسوولان شهری و شهرداری خواهد رسید یا نه. اما با این وجود، گام های ارزنده و دفاع مدیر میراث فرهنگی کرمانشاه از یک یادمان تاریخی، جای ستایش و سپاس داری دارد و امید است که در این راه بزرگ و دشوار، سرانجام نیکی برای آن یادگار باشکوه گذشتگان رقم خورده و بار دیگر بینندۀ ماندگاری و پایداری تپۀ چغاگاوانه باشیم.

بازشناخت تپۀ باستانی چُغاگاوانه

 تپۀ تاريخی چغاگاوانه در مركز شهر شاه آباد (اسلام‌آباد) قرار گرفته است. درازای این تپه به 25 متر می رسد كه 9 بخش از 10 بخش تپه در گذشته، به اَنگیزۀ توسعۀ شهری از میان رفته و تنها نزدیک ده هزار مترمربع آن، برجای مانده است. در سال 1936 ميلادی، اِريک اِشميت در بررسی های باختر ايران، موفق به فراهم سازی نگارۀ (عكس) هوايی از اين محوطۀ تاريخی شد.

پس از آن در سال 1346 خورشیدی هياتی از مركز باستان شناسی ايران اقدام به گمانه زنی اين تپه کرد كه در نتيجۀ گمانه زنی آثاری از دورۀ مس و سنگ تا عصرآهن شناسايی شد.

در سال 1349 خورشیدی هياتی دیگر از سوی مركز باستان شناسی ايران به سرپرستی محمودكردوانی اقدام به كاوش در اين محوطه کرد. با انجام اين كاوش ها، مجموعه بنايی از عصرآهن 2 (800 – 900 پیش از میلاد) شناسایی شد.

اين بنا در برگیرندۀ مجموعه ای از اتاق ها بوده است. در درون برخی از اتاق ها ، كوره های سفال گری شناسايی شده است. همچنين در درون يكی از اتاق ها ( اتاق شماره 5 ) شماری لوح گلی با خط ميخی بابلی به دست آمده است كه شماری از آن ها پخته و شماری خام بودند. در پای ديوار شمالی اين اتاق، سه اجاق در يک رديف قرار داشته كه به گمان فراوان اين اجاق ها برای پختن لوح ها ساخته شده بودند.

همچنين در اين اتاق تندیس (مجسمه) سفالين جانوری همانند گرگ و تندیس سفالين كوچک ديگری كه شاید ایزد «كريشا» را نشان می دهد، به دست آمده است. در اتاق های شماره 16 و 17 نيز شماری مُهر از جنس عقيق، استخوان و سنگ و يک مهر استوانه ای با سه رديف خط ميخی بابلی به دست آمده كه بر روی آن نگارۀ زنی با لباس چين دار بلند و كلاه دایره ای شکل تراشیده شده كه در برابر يكی از خدايان ايستاده است و دست های خود را به گونۀ نیایش بلند كرده است. بر روی اين مهر نبشته ای (كتيبه) وجود دارد.

در پایان نیز با لايه نگاری كه در سال 78 ـ 1377 خورشیدی به وسیلۀ كاميارعبدی انجام گرفته، آثاری از دوره های نوسنگی نوین و مس و سنگ قديم و عصرآهن تا دورۀ اشكانی شناسایی شده است.

تپۀ چغاگاوانه در تاریخ 19 تیرماه 1348 خورشیدی با شمارۀ 838 به ثبت ملی رسیده است.

چمنکاری بر روی تپه باستانی چغاگاوانه و حریم منظری اثر که در گذشته ها به وسیله ساخت و سازهای افسارگسیخته، خدشه دار شده است

پایین تپه و حریم درجه یک آن که به پارکینگ خودروها تبدیل شده است

در پایین تپه و حریم درجه یک اثر، سالهاست که بازارچه محلی برپا است

بخش کوچکی از تپه چغاگاوانه که هنوز پابرجاست و نفس می کشد

در سالهای گذشته، شهرداری بر روی تپه باستانی و ملی، بوستان محلی ایجاد و به آن آسیبهای فراوانی رسانیده است

مسوولان شهری در اسلام آباد هم اینک تصمیم به حذف کامل این تپه باستانی گرفته اند، آیا موفق به اینکار خواهند شد؟

*پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – کُنشگرمیراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – دبیر انجمن مهرگان