زخم مرمت های ناشیانه به پل تاریخی«کوچه» کرمانشاه

سه شنبه 29 اسفند 1402





زخم مرمت های ناشیانه به پل تاریخی«کوچه» کرمانشاه



 

 







تارنمای فرهنگی مهرگان گروه میراث فرهنگی سیاوُش آریا*

 

بازسازی و مرمت های ناشیانۀ سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهر کنگاورِ کرمانشاه به پل تاریخی و ملی «کوچه» آسیب رسانید.

 

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، بازسازی و مرمت های ناشیانه و کارشناسی نشدۀ (غیراصولی) سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهر کنگاور در استان کرمانشاه به پل تاریخی و ملی نامدار به «کوچه» که وابسته به دورۀ صفویه است، آسیب رسانیده و زخم های ژرفی بر پیکرۀ رنجور و بی دفاع این یادمان تاریخی – فرهنگی برجای گذاشته است.

یادمان های تاریخی و فرهنگی به جای مانده از گذشتگان، میراث گرانبهایی است که پاسداری و نگاهبانی از آن بر دوش همۀ نهادها، سازمان ها و اُرگان های دولتی و غیردولتی و مردم است و همان گونه که فراز و نشیب های روزگاران را پشت سرگذاشته و سلامت به دست ما رسیده اند، باید آن ها را حفظ کرده و به آیندگان که دارندگان (صاحبان) راستین و اصلی این سرزمین هستند، واگذار کرد و کوتاهی در آن، گناهی نابخشودنی به شمار می آید. از همین روی و برای نگهداری و حفظ بهتر این یادمان های تاریخی، نیاز است تا آن ها را بازسازی و مرمت کرد تا بتوان به درستی یادگارهای گذشتگان را پاس داشته و به آیندگان سپرد. اما گاهی مرمت ها و بازسازی یادمان های تاریخی با حاشیه همراه بوده و به جای بهترشدن و حفظ اصولی آن، زخم های ژرفی بر پیکره و کالبد یادمان ها وارد شده و به آن ها آسیب های برگشت ناپذیری را می رساند.

 

وقتی میراث فرهنگی خود به یادمان ها آسیب می زند!

 

رشتۀ نوین مرمت، بیش از چندین دهه است که در جهان فراگیر شده و به یک دانش تخصصی تبدیل و آموزش داده می شود. مرمتگران با داشتن دانش و تجربه برای نگهداری و پاسداشت بهتر یادمان های تاریخی و فرهنگی دست به بِهسازی و مرمت آن ها زده تا با حفظ یادگارهای گذشتگان و بهره وری از بناها، آثار و اشیای تاریخی بتوانند روحی تازه بر کالبد و پیکرۀ آنان وارد کنند. همچنین با مرمت یک یادمان یا اثر، حیات دوبارۀ آن شکل گرفته و به سوی آینده ای روشن پیش می رود. در ایران نیز، بیش از یک دهه است که مرمتگران یادمان های تاریخی و فرهنگی به مرمت و بِهسازی یادمان های تاریخی روی آورده و جانی تازه به آن ها می بخشند. اما گاهی مرمت های ناشیانه و کارشناسی نشده از سوی نهادها و سازمان ها، خود بلای جان یادمان های تاریخی شده و به جای حفظ و نگهداری بهتر، به آن ها آسیب زده و پیکرۀ یادگارهای تاریخی را دگرگون می کنند. بدترازهمه، این که گاهی سازمان میراث فرهنگی که خود سرپرستی و نگهداری یادمان های تاریخی را بر دوش دارد و یک سازمان پژوهشی و علمی است با مرمت های ناشیانه و به دست افراد ناکارآمد و کم تجربه، به یادمان های تاریخی آسیب می رساند!؟

کم نیستند یادمان هایی که بر اثر مرمت های ناشیانه از سوی سازمان میراث فرهنگی آسیب های برگشت ناپذیری دیده اند که نگارنده پیشتر به چند مورد از آن ها در گزارش هایی پرداخته است. برای نمونه می توان به چهارتاقی تُل جنگی وابسته به دورۀ ساسانیان در شهر فراشبند استان پارس (فارس) اشاره کرد که با مرمت های ناشیانه و کارشناسی نشده، آسیب های برگشت ناپذیری به آن وارد شده است. به هر روی، رشتۀ مرمت یک دانش نوین است که در ایران، آزمون و خطای خود را پشت سر گذاشته است و سازمان میراث فرهنگی باید با وسواس و حساسیت بیشتری بر روی یادمان های تاریخی، مرمت و بازسازی انجام دهد. ولی گاهی در کمال شگفتی و ناباوری، سازمانی که باید تخصصی باشد با مرمت های نادرست و ناشیانه خود به یادمان ها آسیب زده و بلای جان آن ها می شود که مایۀ بسی افسوس و دریغ است.

 

مدیریت ناکارآمد، بلای جان یادمان های تاریخی

 

به باور کُنشگران (فعالان) میراث فرهنگی و کارشناسان یکی از آفت ها و بلایای جان یادمان های تاریخی – فرهنگی، مدیریت ناکارآمد در برخی از شهرها و پایگاه های میراث فرهنگی است. زمانی که سازمان میراث فرهنگی، فردی را با رشتۀ غیرمرتبط با میراث فرهنگی و گردشگری و بدون تجربه به عنوان سرپرست و یا مدیر میراث فرهنگی شهری گزینش کرده و بر سرکار می آورد، نتیجه ای جز آسیب رسانی به یادمان های تاریخی در برنداشته و هدر رفت منابع مالی و سرمایه و زمان کشور و مهم تر از همه، ویرانی اَموال ملی را به دنبال دارد.

به گفتۀ دوستداران و کُنشگران میراث فرهنگی کرمانشاه، سرپرستی سازمان میراث فرهنگی شهر کنگاور کرمانشاه به یک بانوی کم تجربه و نا آشنا به امور میراث فرهنگی و گردشگری سپرده شده است و همین مدیریت ناکارآمد بلای جان یادمان های گرانبها و ارزشمند این شهر شده است. زمانی که فردی با رشتۀ غیرمرتبط با میراث فرهنگی (ارشد گرافیک و کارشناس صنایع دستی در سازمان فنی و حرفه ای) را به عنوان مدیر و سرپرست میراث فرهنگی شهر کنگاور بر سرکار می آورند و پروژۀ تخصصی و علمی مرمت یک سازۀ تاریخی زیر نظر وی اجرا می شود و او نیز از افراد ناآشنا و کم تجربه در بازسازی و مرمت آن سازه، بهره می برد، بی گمان نتیجه ای جز آسیب رسانی به یادمان های تاریخی را در برنخواهد داشت و در پایان این یادمان های ملی است که آسیب می بیند. همان یادگارهای نیاکانی که از گذر روزگار به سلامت سفر کرده و ما نیز با دست خویش چهرۀ آن ها را خدشه دار می کنیم!

 

آزمون و خطاهای مرمت در ایران، پشت سرگذاشته شده است

 

به باورکارشناسان و کُنشگران میراث فرهنگی بیش از چندین دهه است که دانش مرمت در ایران، آزمون و خطای خویش را پشت سرگذاشته است، ولی همچنان یادمان های تاریخی بر اثر مرمت های ناشیانه و کارشناسی نشده، آسیب می بینند! زمانی که در دهۀ 50 خورشیدی بریتا تیلیای ایتالیایی، ستون های میراث جهانی پارسه (تخت جمشید) را مرمت می کرد از سنگ های همان معدن های باستانی دورۀ هخامنشیان بهره برد و یکی از بهترین مرمت های کشور در زمینۀ یادمان های تاریخی را رقم زد که هنوز هم با گذشت چند دهه، مورد ستایش (تمجید) و سپاس است. پس می توان گفت که دانش مرمت، آزمون و خطاهای خود را پشت سرگذاشته است و مرمت و بِهسازی یادمان های تاریخی باید به بهترین روش و زیر نظر کارشناسان اَمر انجام شود. همچنین مرکز استان ها در زمینۀ مرمت یادمان های تاریخی باید از راهنمایی و مشاورۀ کارشناسان میراث فرهنگی مرکزی در تهران بهره برده و طرح مرمت را به تصویب شورای فنی سازمان میراث فرهنگی کشور برسانند تا آسیبی به یادمان های تاریخی وارد نشود. اما شوربختانه، همچنان " اَندر خم یک کوچه ایم و در بر همان پاشنه می چرخد !"

 

مرمت ناشیانۀ پل تاریخی کوچه در کنگاور

 

در زمینۀ مرمت پل تاریخی نامدار به کوچه در شهر کنگاور یک استاد دانشگاه و مرمتگر آثار، بناها و اشیای تاریخی به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « با نگرش به نگاره های (تصاویر) مرمت پلی در شهر کنگاور کرمانشاه باید گفت که، مرمت آن ناشیانه به نظر می رسد و بسیاری از موارد در بازسازی (ترمیم) آن دیده نشده است. ازجمله، نوع آجرها و ملاتی که از آن بهره برده شده است. همچنین دیوارچینی و فرم تاق».  

سیامک علی زاده در دنبالۀ سخنانش افزود : « نخست باید پیش از مرمت، از آجرهایی بهره برده شود که از دید جنسیت ،رنگ ، اندازه و کلفتی (ضخامت) با آجرهای پیشین یکسان و یا دست کم (حداقل) نزدیک بوده، نه این که بسیار متفاوت باشد که هم از دید ظاهر و هم از دید استاتیک اختلاف فراوان داشته باشد. دوم باید از نوعی ملات در کار بهره برده شود که پیشتر از آن ها بهره برده شده است. برای نمونه، اگر از ملات آهکی و ساروجی بهره برده شده، باید همان ملات ها را دوباره بکار برند، نه این که از ملات سیمان سیاه بهره برده شود. همچنین شیوۀ چینش آجرها و تاق بندی هم، کج و کوله بوده و دقیق اجرا نشده است و بهتر است از استادکاران سنتی و حرفه ای در امر مرمت بهره برده شود نه این که از بنایان معمولی و نا آشنا با دانش مرمت».

این دکترای مرمت آثار، بناها و اشیای تاریخی و استاد دانشگاه شهید چمران تهران در پایان سخنانش گفت : « در فرجام این که محوطۀ پیرامون پل پراز زباله و نخاله است و باید پاکسازی و تمیز شود که این نخستین گام مهم درحفظ و نگهداری یک اثر تاریخی می تواند باشد».

 

 

بازشناسی پل تاریخی کوچه

 

پل تاریخی کوچه وابسته به دورۀ صفویه است و درشهر کنگاور در روستای کوچه جای دارد که نام خود را از نام روستا وام گرفته است. این پل در بلندای 1518 متری از سطح دریا در مسیر ورود به روستای کوچه و در بخش دهستان گودین بر روی رودخانۀ خرم رود که روزگاری به عنوان اَنگیزۀ بُنیادین بسیاری از استقرارهای پیش از تاریخ دشت کنگاور مطرح بوده و تپۀ بزرگ و ارزشمند گودین در حاشیۀ آن شکل گرفته است. این پل تاریخی هنوز به عنوان مسیر اصلی رفت و آمد مردم روستای کوچه و بخش های پیرامونی مورد بهره است.

بستر و ازاره های پل کوچه با سنگ و دیگر بخش ها همگی از آجرهای چهارگوش نمونۀ مشخصۀ دوران صفوی ساخته شده و از دید نقشه (پلان) و اسلوب کلی کار ویژگی دیگر یادمان های دورۀ صفوی باختر(غرب) ایران را دارد. درازای پل بدون در نظرگرفتن بخش های احتمالی زیر خاک بیش از 34 متر، بلندای آن از بستر رودخانه چهارمتر و 70 سانت و پهنای آن پنج متر و 10 سانتی متر است. پل دارای 5 چشمه با تاق ضربی نوع پنج او هفت (شاخ بزی) است که با نگرش به کلفتی پایه ها، تعادل تاق ها هنوز از استحکام خوبی برخوردار است.  همچنین بقایای مرمت های غیراصولی که همه ساله از سوی روستاییان روی پل انجام می گیرد، نمایان است که این امر ناشی از بهرۀ آنان از این بنای همگان سود (عام المنفعه) است. هرچند که، امروزه به اَنگیزۀ تغییر شرایط زیست بومی سال ها است که آبی در رودخانۀ خرم رود روان نیست.

پل تاریخی کوچه با شمارۀ 6607 و در تاریخ 10 دی ماه 1381 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است و درمالکیت دولت جای دارد.

 



 


در مرمت ها  از مصالح نامرتبط و غیربومی استفاده شده است


مرمت هایی که چهره اثر تاریخی و ملی را مخدوش کرده است


انبوه زباله و نخاله هایی که پس از مرمت ها برجای مانده است


پل صفوی نامدار به کوچه در شهرکنگاور کرمانشاه روزگار ناخوشی را سپری می کند

 

 






*پژوهشگر تاریخ و میراث فرهنگی خبرنگار آزاد کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم راهنمای گردشگری دبیر انجمن مهرگان



1397/12/14
بازدید : 1992


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید