فاجعه ای که گریبانگیر شهر باستانی دارابگِرد شده است

سه شنبه 29 اسفند 1402





فاجعه ای که گریبانگیر شهر باستانی دارابگِرد شده است



 

 

 






تارنمای فرهنگی مهرگان گروه میراث فرهنگی سیاوُش آریا*

 

پدیدۀ فرونشست و فروچاله های زمین، عَرصه و حریم درجه یک شهر باستانی دارابگِرد را فراگرفته و رو به گسترش و فزونی است. یکی از نخستین شهرهای دایره ای شکل ایران بر اثر پدیدۀ فروچاله ها و فرونشست زمین رو به نابودی است و فاجعه ای بزرگ در حال روی دادن است و گریبان این شهر تاریخی را گرفته است.

 

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، شهر باستانی دارابگِرد که بر پایۀ بیشتر سرچشمه های (منابع) تاریخی به عنوان سومین شهر بزرگ تاریخی پارس از آن یاد می کنند، روزهای بسیار سخت و دشواری را پشت سر می گذارد. پدیدۀ فرونشست و بدتر از همه فروچاله های زمین، گِرداگرد این شهر باستانی را فراگرفته و آسیب های برگشت ناپذیری را به لایه های باستان شناسانه و دیوار گِلی دراز (طویل) و گستردۀ آن وارد کرده است. همچنین مردمان روستاهای پیرامون شهر دارابگرد، اَنبوهی از زباله ها و پسمانده های ساختمانی و پلاستیکی خود را در پیرامون این شهر تاریخی و ملی ریخته و رها کرده اند که چهرۀ زشت و ناخوشایندی را به نمایش گذاشته است و بوی بد و آزاردهندۀ آن، اَندک بازدیدکنندگان و گردشگران را فراری می دهد.

کَند و کاوهای غیرمجاز سودجویان اَموال تاریخی و فرهنگی به بهانه های خیال اَنگیز و پوچ یافتن گنج در درون شهر تاریخی دارابگرد، افزون بر آسیب های برگشت ناپذیر به این یادمان ملی، به لایه های باستان شناسانۀ آن آسیب های فراوانی می رساند. گذر روزانۀ  گوسپندان و چرای آن ها در درون شهر باستانی دارابگرد، داستانی تلخ و تکراری است که دیگر به یک رَوند همیشگی تبدیل شده و بخش جدایی ناپذیر این یادمان ملی به شمار می آید!

گذر هر روزۀ موتورسواران در درون شهر تاریخی دارابگرد که کمابیش به یک اَمر رایج تبدیل شده، از دیگر چالش های این یادمان تاریخی و ملی است که به بخشی از دیواره های گِلی شهر نیز، آسیب رسانیده و گذر همیشگی از روی دیوارها، آن را تخت و صاف کرده است. از سویی، به تازگی در حریم درجه یک شهر باستانی دارابگرد، جایگاهی برای شهدای پاک (مطهر) برپا کرده و با رنگ سرخ دیواره های آن را رنگ کرده اند که با قانون های میراث فرهنگی ناسازگار است و در آینده چالشی بزرگ بر سر راه ثبت جهانی آن در سازمان یونسکو خواهد بود.

از دیگر دشواری های شهر باستانی دارابگرد، وجود دستگاه پمپ برقی آب و چاهی ژرف در کنار دیوارۀ گلی و حریم آن است که کشاورزان منطقه، برپا کرده اند و جای شگفتی فراوان و پرسش دارد. همچنین سکونت و زندگی عشایر با چالش های ویژه ای که به وجود می آورند، در کنار این شهر باستانی، جای شگفتی داشت.

اگر بخواهیم دشواری های شهر باستانی دارابگرد را بشماریم و یکی یکی در این جا بیاوریم، به راستی باید مثنوی هفتاد مَنی را نگاشت و به حال نزار آن گریست که در این جا نمی گنجد.

 

فرونشست زمین، بلای جان شهر باستانی دارابگرد

 

برداشت های بی رَویه از آب های زیر زمینی و کَندن (حفر) چاه های آب غیرمجاز و مجاز در پیرامون شهر تاریخی دارابگِرد و مهم تر از همه ناشایستگی مدیران و سرپرستان، نبود برنامه ریزی فراگیر در کنار خشکسالی های یک دهۀ گذشته در شهر داراب، انگیزه ای شده تا زمین در شهر باستانی دارابگِرد دهان بگُشاید.

فرونشست و ترک و شکاف های ژرف (عمیق) و گستردۀ زمین در عَرصه و جای جای شهر باستانی و ارزشمند دارابگرد، آن را با خطری جدی و فاجعه ای بزرگ رو به رو کرده است. دو گودالِ ژرف و بزرگ و در کنار هم، که در سال گذشته در میانۀ (وسط) این شهر تاریخی پدیدار شده بوده، هم اینک یکی شده و به هم چسبیده است که بیانگر گسترش پدیدۀ فروچاله ها در شهر تاریخی و ملی دارابگرد است و تهدیدی جدی برای یکی از بزرگ ترین و ارزشمندترین شهرهای دفاعی و دایره ای شکل باستانی به شمار می آید. با این همه، مدیران میراث فرهنگی با آسودگی و سادگی از کنار این موضوع مهم و چالش براَنگیز گذشته و گسترش و افزایش فرونشست و فروچاله های زمین در شهر دارابگرد را رَد می کنند و آن را عادی می پندارند!؟

یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی رویۀ آب های زیر زمینی روی می دهد، پدیدۀ فرونشست زمین است. این وضعیت هم اکنون در بسیاری از نقطه های جنوبی کشور که دشت ها با بیلان منفی زیر زمینی رو به رو هستند، دیده می شود. در اثر برداشت آب زیر زمینی و برون رفت آب از سوراخ ها (منافذ)، امکان متراکم شدن مواد تا ژرفای 300 متر فراهم می گردد و هر چه بیشتر برداشت شود، تراکم مواد بیشتر خواهد بود. نشست زمین در ایران پیامدهای دیگری هم دارد و انگیزۀ پدیداری شکاف های ژرف در سطح زمین، کج شدن لوله های چاه، ویرانی ساختمان ها و لوله زایی چاه ها می گردد. لوله زایی به پدیده ای گفته می شود که در آن به انگیزۀ نشست زمین، بخشی از لولۀ چاه به برون از سطح زمین رانده می شود.

به باورکارشناسان وضعیت سرچشمه های آبی کشور نگران کننده است و بیلان منفی آب های زیر زمینی، انگیزۀ فرو نشست زمین در عَرصه های طبیعی در جاهای گوناگون کشور شده است. نتیجۀ مدیریت نادرست (غلط) سرچشمه های آبی و پیامدهای ناگوار آن به ویژه کَندن چاه های مجاز و غیرمجاز آب، هر روز آشکارتر خواهد شد. زمانی که بدون هیچ هَنجار و ضابطه و سنجه ای (معیاری) چاه ژرف و نیمه ژرفی کَنده می شود تا کشاورزی ناپایدار توسعه یابد، آبخوان ها تُهی (خالی) خواهد شد، سطح آب های زیر زمینی پایین می رود و در نتیجه دشت های کشور دچار بحران می شود.

 

نیاز دارابگرد به پایگاه میراث فرهنگی

 

شهر باستانی و بی همتای دارابگرد با وجود همۀ ارزش هایی که دارد از داشتن یک پایگاه پژوهشی و میراث فرهنگی، محروم است. دوستداران میراث فرهنگی شهر داراب سال های سال است که خواستار برپایی یک پایگاه پژوهشی و میراث فرهنگی در شهر باستانی دارابگرد هستند تا بتوان افزون بر شناخت و آگاهی بیشتر از تاریخچۀ شهر و پژوهش و بررسی های علمی و دانشگاهی دربارۀ این شهر تاریخی به درستی نیز، از آن پاسداری و حفاظت کرد. همچنین زمانی که شهر دارابگرد دارای یک پایگاه میراث فرهنگی شود، بودجه و ردیفی مستقل در سازمان میراث فرهنگی برای آن در نظر گرفته خواهد شد و یکی از دشواری های بزرگ آن برطرف شده و مورد رسیدگی بهتری جای می گیرد. از سویی، در این پایگاه با همکاری مجامع علمی و دانشگاه ها، می توان به بزرگ ترین چالش شهر دارابگرد که فرونشست و فروچاله های زمین است، رسیدگی شود و آن را از گزند فاجعه ای ناگوار نجات داد.

 

فرونشست زمین، دارابگرد را می بلعَد

 

پدیدۀ فرونشست و فروچاله های زمین در عَرصه و حریم شهر باستانی دارابگرد رو به گسترش است و اگر هرچه زودتر مدیران فرهنگی و سرپرستان شهری به ویژه سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دست به کار نشوند و چاره ای ریشه ای برای آن نیابند، به زودی با فاجعه ای بزرگ رو به رو خواهیم شد. فرونشست زمین، آرام آرام شهر تاریخی و باستانی دارابگرد را می بَلعد و نابود می کند و همچنان مدیران و سرپرستان در خواب غفلت به سر برده و یا موضوع گسترش فروچاله ها را به کلی رَد می کنند!!

نگارنده به تازگی به گونۀ پیمایشی، گِرداگرد این شهر تاریخی را گشته و بررسی میدانی انجام داده است و با سنجش نگاره های (تصاویر) زمستان سال گذشته، به ژرفای فاجعه ای که در حال رخ دادن است، پِی برده و آن را به آگاهی مدیران و سرپرستان شهری و استانی و کشوری می رساند و خواستار رسیدگی و پیگیری هر چه زودتر مدیران و مسوولان است.

 

درازترین دیوار گِلی ایران را در دارابگرد دریابیم

 

اما سال های سال است که کارشناسان و کُنشگران میراث فرهنگی دربارۀ برداشت بی رَویۀ آب های زیر زمینی و کَندن چاه های آب مجاز و غیرمجاز در پیرامون شهر باستانی دارابگِرد هُشدار می دهند. ولی گویا گوش شنوایی نیست، یا این که بنا نیست کسی این فریادها را بشنود! آری کسی نخواست صدای این فریادها را بشنود... هم اینک کار از کار گذشته است و خطری بزرگ شهر باستانی دارابگِرد را تهدید می کند و این شهر باستانی هر روز در وضعیت بدتری جای می گیرد. فرونشست زمین و شکاف های ژرف و ترک ها و فروچاله ها در جای جای شهر تاریخی دارابگِرد رِخنه کرده است.  هم اینک چالشی بزرگ گریبان گیر شهر باستانی دارابگِرد شده است و اگر هرچه زودتر چاره ای برای آن اندیشیده نشود، این یادمان ارزشمند باستانی در آینده ای نه چندان دور رو به ویرانی می رود. همچنین این موضوع باید به یک گفتمان ملی تبدیل شود تا بتوان از پدیداری فاجعه ای که در راه است، پیشگیری کرد. وگرنه با بودجه ها و امکانات اَندک استانی سازمان میراث فرهنگی، نمی توان کاری از پیش برد. نفس های درازترین دیوار گِلی ایران به شماره افتاده و دست یاری به سوی مدیران کشوری دراز می کند، بکوشیم مَرهمی بر زخم های آن باشیم و دستانش را بگیریم. صدای ناله های دارابگِرد بلند شده است، کاش این بار صدایش را بشنویم.

 

پل ساسانی شهر دارابگرد

 

این پل که از آثار به جای مانده از دورۀ ساسانیان است در جنوب باختری (غربی) شهر داراب و در کنار دروازۀ شهر قدیمی دارابگرد، جای دارد. پل دارابگرد با نزدیک 100 متر درازا (طول) و شش متر و 10 سانت بلندا، موجب ارتباط شهر دارابگرد با دیگر جاها از روی کَندگ (خندق) دور شهر، می شده است. این پل از سنگ هایی با اندازه های گوناگون ساخته شده است و هم اینک تنها یک پایۀ نیمه سالم و چند تکه از آن برجای مانده است که همین باقیمانده نیز، شکوه و زیبایی ویژه ای را به نمایش گذاشته است.

 

شهر تاریخی دارابگرد

 

در بیشتر کتاب های تاریخی از دارابگرد با نام سومین شهر بزرگ پارس یاد شده است که یکی از بزرگ ترین زرآبخانه های (ضراب خانه = جایگاه ضرب سکه) پارس در آن پدیدار شده است و همین بر ارزش و ویژگی این کهن شهر می افزاید.

شهر باستانی دارابگِرد به گفتۀ استخری در آغاز مثلثی شکل بوده و در زمان جا به جایی (انتقال) از دورۀ ساسانی به دوران اسلامی به گونۀ دایره ای شکل در می آید. ساخت دارابگرد را پس از شهر بغداد می دانند. تپه های باستانی دارابگرد از دید باستان شناسی و حتا مِهرازی (معماری) ارزش بسیار فراوانی دارد و پاسداری و نگهداری از آن اَمری بایسته (ضروری) به شمار می آید.

باستان شناسان دیرینگی شهر دارابگرد را وابسته (مربوط) به اواخر دورۀ اَشکانی و آغاز دورۀ ساسانی می دانند. شهر باستانی دارابگرد در 7 کیلومتری شهر داراب جای گرفته است و با شمارۀ 14 در تاریخ 24 شهریورماه 1310 به ثبت ملی رسیده است.

فرو نشست و فروچاله های زمین در شهر باستانی دارابگرد، تهدیدی جدی برای این یادگار ملی است، به سادگی از کنار آن نگذریم. امروز دارابگرد را دریابیم، بی گمان فردا دیر است.

 


 


زیر تابلوی هشدار میراث فرهنگی که پر از نخاله ساختمانی و زباله است و جای شگفتی دارد


انبوه زباله ها و پسمانده های پلاستیکی و ساختمانی در حریم درجه یک شهر دارابگرد چهره زشتی را به نمایش گذاشته است


سکونت و زندگی عشایر و برجای گذاشتن پسمانده های آنان در حریم درجه یک دارابگرد جای افسوس و شگفتی دارد


چاه عمیق آب و موتور برق در کنار دیوار شهر باستانی دارابگرد، بلای جان یادمان ملی شده و مدیران همچنان در خواب غفلتند!؟


جاده ای که بر روی اثر ملی کشیده شده و موتورسواران از طریق آن وارد شهر تاریخی می شوند؟


فرونشست های گسترده درحریم درجه یک و چسبیده به دیوار شهر دارابگرد آن را با خطر جدی روبرو کرده است


دیواره های گلی شهر دارابگرد که در آستانه نابودی بوسیله فروچاله ها هستند


پایه های پل ساسانی که روزگار در کنار شهر باستانی دارابگرد برپا بوده و از روی آن گذر می کردند ولی اکنون... !؟


درون عرصه و خود شهر دارابگرد


بخشی از درون شهر دارابگرد و عرصه اثر ملی


در سنگی آسیابی که درون عرصه شهر دارابگرد رها شده و در بررسی های میدانی ما نمایان شد که جای بسی افسوس است


حفاری های غیرمجازی که به تازگی انجام شده و زیر غار کوچک روی تپه درون شهر دارابگرد جای دارد


حفاری های غیرمجاز و عمیق در درون شهر دارابگرد به لایه های باستانشناسانه آن آسیب جدی می رساند



حضور همیشگی گوسپندان در شهر باستانی دارابگرد جای هیچ دفاعی را برجای نمی گذارد


حضور همیشگی موتورسواران در شهر باستانی دارابگرد نشان از بی توجهی مدیران به یادمان های ملی است


درختی که از بن و ریشه شکسته و ماه هاست بر روی زمین افتاده و رها شده است


یادمان شهدایی که به تازگی در حریم درجه یک شهردارابگرد از سوی نهادهای دیگر برپاشده و قانون های میراث فرهنگی را زیر پا گذاشته است


گورستانی که سالهاست در حریم درجه یک دارابگرد برپاشده و از ثبت جهانی آن جلوگیری می کند


ورودی شهر دارابگرد و وضعیت اندوه بارآن


فروچاله ای عمیق و بزرگ در درون عرصه و شهر دارابگرد که نسبت به سال 96 عمیق تر شده، ولی مدیران آن را به سادگی رد می کنند!!؟ (نگاره پاییز 97


همان فروچاله از همان زاویه در سال 96 ، سنجیده شود با نگاره  بالا در پاییز 97

 

 

 







*پژوهشگر تاریخ و میراث فرهنگی کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم راهنمای گردشگری خبرنگار آزاد دبیر انجمن مهرگان



1397/09/18
بازدید : 2151


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید