نقوش موسیقایی در هنرهای تجسمی ایران بررسی شد

سه شنبه 29 اسفند 1402





نقوش موسیقایی در هنرهای تجسمی ایران بررسی شد



 

 






 

تارنمای فرهنگی مهرگان گروه فرهنگ و هنر، بخش خنیاگری تجسمی سیاوُش آریا*

 

نگاره های موسیقایی در هنرهای تجسمی ایران با پژوهش موردی، مکتب نگارگری شیراز در تالار سخن مرکز اسناد و کتابخانۀ ملی استان پارس (فارس) بررسی شد.


به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، بُنیاد ایران شناسی زنده یاد پروُفسور شاپورشهبازی با همکاری گروه تاریخ و باستان شناسی دانشگاه شیراز و سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی استان پارس در دنباله نشست های زنجیره ای و ماهانۀ خود در زمینۀ ایران شناسی، این بار به بررسی نگاره های (نقوش) موسیقایی در هنرهای تجسمی ایران با پژوهش (مطالعه) موردی، مکتب نگارگری شیراز پرداخت.

 

آغاز مطالعات آیکونوگرافی از سدۀ 16 میلادی

 

در آغاز سخنران این نشست، به آغاز مطالعه های آیکونوگرافی و آیکونولوژی در تاریخ هنر پرداخته و گفت : به گونۀ کلی دریافت اطلاعات از نگاره ها (تصاویر) با عنوان آیکونوگرافی و آیکونولوژی در دانش مطالعه های تاریخ هنر باختر (غرب) همواره مطرح بوده است. به گونۀ کوتاه باید اشاره شود که مطالعه های آیکونوگرافی در تاریخ هنر از سدۀ 16 میلادی آغاز شد و افراد گوناگونی در گسترش آن نقش به سزایی داشتند. اما روش آن به شیوۀ مدون امروزی، وامدار تاریخ نگار هنر آلمانی «اِروین پانوفسکی» است. آیکونوگرافی و آیکونولوژی برای درک کامل اثر هنری سه سطح از معنا را در برخورد با هر اثر هنری دنبال می کند که در برگیرندۀ : 1- معنای نخستین (اولیه) یا طبیعی 2- معنای دومین (ثانویه) یا قراردادی و 3- معنای ذاتی یا محتوایی است. بانو ایلناز رهبر در دنبالۀ سخنانش گفت : « با وارد کردن مطالعه های آیکونوگرافی و آیکونولوژی به گُسترۀ (حیطه) موسیقی، با واژگان آیکونوگرافی موسیقی و آیکونولوژی موسیقی رو به رو خواهیم شد که به پژوهش دربارۀ آثار هنری با موضوع موسیقی می پردازد و مدارک تصویری موسیقی را نیز، در برمی گیرد. آیکونوگرافی و آیکونولوژی موسیقی در واقع، یک تخصص میان رشته ای است که پژوهشگر باید هم با تاریخ هنر و هم با موسیقی شناسی آشنا باشد. آرمان (هدف) اصلی برای یک پژوهشگر موسیقی در برخورد با نگاره ها، دریافت آگاهی از موسیقی است».

 

برای شناخت موسیقی به چه اطلاعاتی نیاز داریم

                          

این هَموَند (عضو) هیات علمی گروه هنر دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران در بخش دیگری از سخنانش از آگاهی های اندک ما از شناخت موسیقی ایرانی به ویژه در دوران باستان اشاره کرد. وی همچنین گفت : « برای شناخت موسیقی به یک سری آگاهی ها نیازمندیم که در برگیرندۀ : 1- نمایش سازهای متداول یک دوره 2- شکل سازها و آگاهی های در پیوند با آن ها همانند شمار (تعداد) گوشی ها و وترها است 3- مضرابی بودن سازها 4- نوع دست گرفتن سازها و نوع نوازندگی سازها 5- تزیینات سازها 6- گروه بندی و هم نشینی سازها 7- جنسیت نوازندگان 8- وضعیت اجتماعی نوازندگان 9 – معرفی مکان های اجرای موسیقی 10- برآمدن سازهای نوین و یا از میان رفتن (منسوخ شدن) سازها و 11- رامشگران و آگاهی های در پیوند با آن ها است».

این پژوهشگر موسیقی سپس به بررسی پیکرۀ مطالعاتی در هنر ایرانی از جنبۀ موسیقی پرداخته و نگاره ها بر روی مُهرهای دورۀ باستان همانند مهر ارزشمند تپۀ چُغامیش خوزستان و پیکرک های سازدار (پیکرک های نوازنده) بر جای مانده از دورۀ ایلام باستان را نشان داده و بررسی کرد. همچنین سازهای به جا مانده از دورۀ باستان همانند چنگ پازیریک دورۀ هخامنشی و طبل باز دورۀ صفوی و سازهای برجای ماندۀ دیگر دوره ها را بازشناسی کرد. وی در دنباله به بررسی ظرف های فلزی و سفالی با نقش سازها همانند ظرف های فلزی دورۀ ساسانی و سفالینه های اوایل دورۀ اسلامی پرداخت. پس از آن به واکاوی نگاره های سازدار در سنگ نگاره های باستانی ایران همانند سنگ نگارۀ ارزشمند در تاق بزرگ، تاق وَه سان (تاق بستان) کرمانشاه در دورۀ ساسانی و ایلام باستان پرداخته و با نشان دادن نگاره های هرکدام، سازها را بررسی کرد.

بانو رهبر در بخشی دیگر به نگاره های موجود بر روی موزاییک ها همانند بانوی چنگ نواز بر روی کاشی های یکی از کاخ های بیشاپور کازرون در دورۀ ساسانی و نگارگری و نقاشی دیواری سازدار همانند بسیاری از تصویرگری کتاب ها و یا نقاشی های دیواری قزوین و اِسپهان (اصفهان) و نگاره های گچ بری و کاشی کاری در بناهای تاریخی همانند کاخ جهانی گلستان و نگاره های سازدار بر روی سنگ گورها پرداخت.  وی در دنباله با نشان دادن نگاره های مستندگونۀ جهانگردان فرنگی همانند آثار کمپفر و دیگران و عکس های نوازندگان دورۀ قاجار و معاصر به بررسی نگاره های موسیقایی در ایران پرداخته و توضیح های خوبی ارایه داد.

 

نکات مهم در تحلیل نگاره های موسیقایی در هنر ایران

 

بانو دکتر ایلناز رهبر در دیگر بخش این همایش به بررسی نکته های مهم در تحلیل نگاره های موسیقایی در هنر ایران پرداخته و به نمونه هایی اشاره کرد و گفت : « هر کسی که بخواهد به تحلیل نگاره های موسیقایی پرداخته و دست بزند، بی گمان باید چند نکتۀ مهم را در نظر گیرد. نخست این که، باید با سبک های دوره های هنری آشنا باشد و دو، باید سبک ها و مکتب های نگارگری را بشناسد». این استاد دانشگاه، سپس به نقش تاریخ هنر و آشنایی با سبک شناسی در مطالعه های آیکونوگرافی موسیقی ایران پرداخته و به نمونه های فراوانی اشاره کرد. وی همچنین در بخش دیگری از این نشست به موضوع نگاره های ایرانی تا چه اندازه برای این حوزه قابلیت اعتماد و استناد را دارند، پرداخت و آن را بررسی کرد.

در بخش دوم این همایش، بانو رهبر به بررسی سازها در نگارگری مکتب شیراز پرداخته و با نشان دادن نگاره ها و آوردن نمونه هایی، مکتب شیراز را در زمینۀ موسیقی واکاوی کرد. در پایان دکتر رهبر به پرسش های باشَندگان (حاضران) پاسخ داد.

همایش بررسی نقوش موسیقایی در هنرهای تجسمی ایران پژوهش موردی، مکتب نگارگری شیراز در پسین روز پنج شنبه، یکم آذرماه در تالار سخن سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی استان پارس از سوی بنیاد تازه تاسیس شدۀ ایران شناسی شاپورشهبازی با همکاری گروه تاریخ و باستان شناسی دانشگاه شیراز برگزار شد.



 


موضوع نشست و پوستر آگاهی رسانی آن


گروه چنگ نوازان در سنگ نگاره های تاق وه سان (تاق بستان) کرمانشاه


بانوی چنگ نواز بر روی کاشی های یکی از کاخ های شهر بیشاپور کازرون


نگاره ای از یک ضیافت در باغ از مکتب شیراز به سال 977 قمری


طبل باز برپایین گردن اسپ است


انیس الدوله، سوگلی ناصرالدین شاه قاجار در حال نوازندگی


با وجودی که نگاره کمی تخیلی است ولی ساز آن واقع گرا است


بانو ایلناز رهبر، هموند هیات علمی گروه هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران


کامیار عبدی، مشاور علمی بنیاد ایرانشناسی شاپور شهبازی و بانو رهبر


باشندگان در نشست


بانو دکتر رهبر، سخنران همایش






 

 

*پژوهشگر تاریخ و میراث فرهنگی راهنمای گردشگری خبرنگار آزاد کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم دبیر انجمن مهرگان



1397/09/03
بازدید : 3271


دیدگاه ها

مهدی عسکری

با سلام و عرض ادب واحترام خوشحالم که سرکارعالی مشاور پایان نامه بنده شدید.اساتید صاحب سبک در هنر ایران زمین کم هستند. ممنون از زحمات شما جهت ماندگاری هنر ایران.مهدی عسکری دانشجوی ارشد پژوهش هنر

دیدگاه خود را بنویسید