تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

اِنفجارهای سهمناک پِی در پی در معدن شن و ماسه و در حریم کوهی و چشم انداز سنگ نگاره های باستانی «بَرم دِلَک» شیراز، لرزه بر اَندام بی دفاع پادشاهان ساسانی اَنداخته و آن ها را در خطر حذف جای داده است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، صدای سهمگین اِنفجارهای پِی در پی در کوه برای برداشت شِن و ماسه در منطقۀ تاریخی «بَرم دلَک»، اَمان همسایگان و مردم این کوی و بَرزن را بُریده و خواب آنان را پریشان کرده و آسایش را از آن ها گرفته است. صدای سَهمناک (مَهیب) هر روزۀ انفجار در معدن شن و ماسه، مایۀ آزار و اذیت مردم منطقۀ برم دلک و آبادی های پیرامون شده است. برخی از مردم که خانه های مسکونی آن ها در حریم و نزدیکی کوه برم دلک جای دارد، از این موضوع بسیار گلایه مند بوده و حتا می گویند ترک های کوچکی در دیوارهای خانه هایشان پدیدار شده است. مردم منطقۀ برم دلک با ناتوانی (عاجزانه) خواستار رسیدگی مدیران و سرپرستان (مسوولان) شهری نسبت به این موضوع شده اند و آن را چالش جدی این روزهای خود می دانند. سوی دیگر داستان، ولی موضوعِ  پُر درد و رنج تاریخ است! همان هویت و شناسنامۀ بالنده و نازش خیز مردم شهر شیراز. جایگاهی که بر پایۀ مدارک و اسناد نوشتاری نشان می دهد که بخشی از شیراز قدیم و کهن از این جا شکل گرفته است. اما با گذشت سَده ها و فراز و نشیب های فراوان، هم اینک جایگاهی که روزی هستۀ نخستین شهرِ پُر رمز و راز شیراز را تشکیل می داده به محل اِنفجارهای سهمگین پِی در پی و تازش نهادها و اُرگان های دولتی تبدیل شده است. با صدای سهمناک و منفجر شدن هر روزۀ کوه، لرزه بر اندام بی دفاع پادشاهان ساسانی که روزگاری در آبادانی این منطقه کوشیدند، می اُفتد و تهدیدی جدی برای یادمان های ملی و نیاکانی ما به شمار می آید. امروزه تاریخ، هویت و فرهنگ دیرینۀ ارزشمند ما به بهانۀ زیاده خواهی هایِ سوداگران قدرت و ثروت و از سوی برخی از افراد خصوصی و نهادهای دولتی، فدای سوداگری و سودجویی آنان شده و تیشه به ریشۀ کهنسال خود می زنیم. ریشه ها را نابود می کنیم تا پیشه ای (شغل) دست و پا کرده باشیم، اَفسوس که نمی دانیم و نمی خواهیم که بدانیم همین ریشه ها، سرمایه های ستُرگ و تکرار نشدنی یک کشور و منطقه به شمار می آیند. ریشه ها را نابود می کنیم تا در آینده، نشانی از کیستی و چیستی مردمی با فرهنگ برجای نماند!؟ این جا سوداگران ثروت و قدرت بر تاریخ و هویت ما می تازند. میراث فرهنگی و میراث طبیعی را فدای خودخواهی ها و سودهای هَنگفت خود کرده و بر تارک تاریخ می تازند.

اما محوطۀ تاریخی فرهنگی و طبیعی «بَرم دِلک» شیراز با چالش های فراوانی دست و پنجه نرم می کند. بیش از یک دهه است که چشمۀ جوشان و دل انگیز آن به وسیلۀ عوامل انسانی و مدیریت نادرست شهری خشک شده است. چشمۀ دلربایی که خاطره های نوجوانی و جوانی بیشتر مردم شهر شیراز در آن رقم خورده است. سال های سال است که دامداران و عشایرها، گوسپندان خود را برای چَرا به این منطقه می آورند و هنوز هم اگر بامداد زود به این محوطۀ تاریخی بیایید، آن ها را از نزدیک خواهید دید. انبوه زباله ها و نخاله های ساختمانی در جای جای این محوطۀ باستانی ارزشمند به چشم می خورد و دل هر دوستدار تاریخ و میراث ایرانی را به درد می آورد. یادگاری نویسی ها با رنگ و خَراش با اَشیای نوک تیز بر روی نگارکَندهای (نقش برجسته) ساسانی و هدف پرتاب تیر و سنگ جای دادن سنگ نگاره ها از سوی برخی از بومیان ناآگاه و فرومایه و افراد سودجو، تنها برخی از دشواری های ناتمام این محوطۀ تاریخی و فرهنگی است.

همچنین چند ماهی است که شهرداری منطقه به اَنگیزۀ گذر لولۀ آب و بدون درخواست آگاهی (استعلام) از سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در بخش پشت کوهی که سنگ نگاره های ساسانی در آن تراشیده شده به عَرصۀ اثر ملی دست اندازی کرده و گودالی را پدید آورده اند که هم اینک به نظر می رسد عملیات عمرانی آن متوقف شده است.

اما شاید بدترین چالش این روزهای محوطۀ باستانی «بَرم دِلک» شیراز و در یک سال گذشته، پدیداری معدن شِن و ماسه در حریم کوهی و چشم انداز (منظر) آن باشد که این اقدام هم نیز، بدون پروانه (مجوز) و درخواست آگاهی از سازمان میراث فرهنگی انجام شده است! اِنفجارهای پِی در پی در کوه، لرزه بر اَندام بی دفاع پادشاهان ساسانی انداخته است. همچنین گُسل ها و شکاف های میان سنگ نگاره ها و به ویژه میان سنگ نگارۀ بهرام دوم و شاهپوریکم ساسانی را گسترش داده و بیشتر خواهد کرد و باید هر چه زودتر از دنبالۀ کار معدن شن و ماسه پیشگیری شود. از سویی، با این اقدام چشم انداز طبیعی شهر را از میان برده و کوه ها که ثروت های بزرگ خدادادی بوده را با دست خود نابود می کنیم. اما شگفت اَنگیزتر و دردناک تر از همه، سکوت سرپرستان شهری است. سازمان حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی، میراث فرهنگی و در کل مدیریت شهری در این زمینه سکوت پیشه کرده اند و یا شاید هم ترجیح داده اند که سکوت کنند!؟

کُنشگران (فعالان) میراث فرهنگی و باستان شناسان به شدت نگرانند و خواستار پیشگیری و تعطیلی هر چه زودتر معدن شِن و ماسه هستند. کُنشگران میراث فرهنگی می گویند : دنبالۀ کار معدن شن و ماسه، اَفزون بر آسیب های وارده به سنگ نگاره های ساسانی و دیوارهای خشکه چین سنگی ساسانی دفاعی بر روی کوه، طبیعت زیبا و کوه باستانی، این بزرگ ترین داده های خدادادی بشر را نابود خواهد کرد و آینده ای تاریک و ناروشنی را برای آیندگان برجای خواهد گذاشت. از همین روی، باید هر چه زودتر معدن شن و ماسه برچیده و تعطیل شود.

در همین زمینه کارشناس فنی سازمان میراث فرهنگی استان پارس (فارس) به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « در گزارش های پیشین و در بهمن ماه سال گذشته که با همکاری و هماهنگی صدا و سیما و باشگاه خبرنگاران جوان انجام گرفت، سازمان میراث فرهنگی دربارۀ معدن شن و ماسه دیدگاه و نظر کارشناسی خود را اعلام کرد. این معدن در حریم منظری (چشم انداز) محوطۀ تاریخی «بَرم دلَک» جای گرفته است و بر پایۀ کلیۀ قانون های حمایت از میراث و یادمان های تاریخی و فرهنگی کشور، شهرداری می بایست پیش از انجام صدور پروانۀ کار از سازمان میراث فرهنگی اِستعلام می گرفته، ولی با کمال شوربختی (تاسف) این اَمر انجام نگرفته است».

سیامک بصیری افزود : « اِنفجارهایی که در حریم اثر ملی، رُخ می دهد به گمان فراوان به یادمان های ساسانی آسیب می رساند. زیرا سازه به گونۀ هماهنگ و یکپارچه (منسجم) به یک رشته کوه وصل است و خواهی و نخواهی لرزش هایی که بر اثر اِنفجار به وجود می آید، امکان آسیب رسانی به آثار را تا حد زیادی بالا می برد. و میراث فرهنگی همان گونه که در گزارش های پیشین خود آورده است، انتظار دارد که شهرداری دستور توقف کار در معدن شن و ماسه را بدهد. سازمان میراث فرهنگی نیز ناچار است در این زمینه، پیگیری حقوقی انجام دهد».

این کارشناس میراث فرهنگی در دنبالۀ سخنانش گفت : « یکی از ویژگی های شهر شیراز، طبیعت زیبا و دست نخوردۀ (بکر) آن است که شوربختانه در سال های گذشته به ویژه در کوه چهل مقام، بَرم دلک و سبزپوشان دستخوش دخالت های گُستردۀ مردم و نهادهای دولتی شده است. از جمله جاده هایی که کشیده شده، منظر طبیعی کوه شمال شیراز را نابود کرده است. از همین روی، ما باید همان گونه که به میراث فرهنگی و یادمان های تاریخی نگاه می کنیم، بهتر است میراث طبیعی را هم که بخشی از هویت طبیعی شهر شیراز است را دلسوزانه تر پاسداری و حفظ کنیم. یادمان باشد طبیعت شیراز وابسته (متعلق) به یک نسل نیست و از نسل های گذشته با احترام به دست ما رسیده است و ما حق نداریم به بهانۀ سودجویی و سوداگری و یا پدیداری و دسترسی به چیز ویژه ای (خاص)، این زیبایی شهر شیراز را از آن بگیریم. شیراز اَفزون بر عنصرهای تاریخی ویژه و بسیار زیبایی که دارد از طبیعتی شگفت انگیز و دلربا نیز برخوردار است. و در سفرنامه های جهانگردان فرنگی نیز از پیش از دورۀ صفویه تا به امروز، کسانی که وارد این شهر شده اند، همگی به این موضوع ویژه اشاره کرده و در ستایش (وصف) طبیعت و زیبایی های آن نوشته اند. اما ما امروز شوربختانه باید بینندۀ برهم زدن طبیعت و منظر طبیعی شهر شیراز باشیم که این خود گناهی نابخشودنی به شمار می آید و زنگ خطری است برای شهر زیبای شیراز و هویت آن».

«برم دلک»، دیر زمانی است که فراموش شده است. کسی صدای ناله ها و فریادهای آن را نمی شنود. یادگارهای ساسانیان با مرگ دست و پنجه نرم می کنند و من و تو را فرا می خوانند. «برم دلک» را امروز دریابیم، شاید فردا دیر باشد. نگذاریم هویت ملی و شناسنامۀ بالندۀ شهر شیراز برای همیشه از صفحۀ روزگار پاک شود. «برم دلک» را امروز دریابیم...

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، منطقۀ تاریخی فرهنگی «بَرم دلک» در 8 کیلومتری خاور (شرق) شیراز جای گرفته و نگاره های سه پادشاه ساسانی در سینۀ کوه تراشیده شده است. سنگ نگاره های ساسانی بَرم دلک با شمارۀ 71 در 15 دی ماه 1310 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.

نگاره های زیر را که هفتۀ پیش گرفته شده است، ببینید :

ورودی به محوطه تاریخی برم دلک که ماه ها است با نخاله برای عملیات عمرانی بسته شده وبازدید گردشگران را ممنوع کرده است


وضعیت اندوه بار سنگ نگاره ازدواج بهرام دوم

پایین سنگ نگاره که هدف تیراندازی جای گرفته و سراخ سوراخ شده است

حفاری های غیرمجاز در بالای سر سنگ نگاره های ساسانی

سنگ های خشکه چین دفاعی به جا مانده از دوره ساسانی بر بالای کوه برم دلک و نزدیک معدن شن و ماسه که رو به نابودی است

آسیب های وارده به کوه و داده های طبیعی که جای افسوس دارد



لوله های آبی که به گونه ناهموار از بالای کوه می گذرد و خطری برای محوطه تاریخی برم دلک به شمار می آید

گودالی که شهرداری برای گذر لوله آب در عرصه اثر پدید آورده و به آن آسیب رسانده است

کاشت برنج با وجود کم آبی در نزدیکی برم دلک شگفت انگیز و مایه شوربختی است


چشمه جوشان هزاران ساله برم دلک که به انگیزه دست اندازی های انسانی بیش از یک دهه خشکیده است

بدون شرح!؟

سنگ نگاره های ساسانی برم دلک شیراز در خطر حذف جای گرفته اند

*پژوهشگر تاریخ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان