تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

محوطۀ باستانیِ ارزشمند و یگانۀ «سَرمشهد» که از آن با نام بزرگ ترین شهر ساسانی – اسلامی  استان پارس (فارس) نام می برند به جایگاهی برای کَند و کاوهای غیرمجاز قاچاقچیان اَموال فرهنگی تبدیل شده و افراد سودجو آسیب های فراوانی را به این شهر باستانی رسانده اند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، محوطۀ باستانی «سَرمشهد» کازرون که باستان شناسان از آن با نام شهر ساسانی «کَلی کوهه» نام می برند، بزرگ ترین شهر ساسانی – اسلامی استان پارس و حتا یکی از بزرگ ترین شهرهای باستانی کشور در دورۀ آبادانی خود بوده است که از یک نظام شهرسازی و مِهرازی (معماری) منظم برخوردار است. اما با این همه، این شهر بزرگ و بی همتای تاریخی به حال خود رها شده است و حتا تا کنون تعیین حریم نیز نشده است! قاچاقچیان اَموال فرهنگی با تاخت و تازهای گُسترده، شهر را زیر و رو کرده و آسیب های برگشت ناپذیری را به این یادگار ارزشمند نیاکانی وارد کرده اند. به گونه ای بیش از 60 گودبرداری غیرمجاز در سراسر این شهر ساسانی به چشم می خورد که دل هر دوستدار تاریخ و فرهنگ ایرانی را به درد می آورد. همچنین این افراد سودجو و فرومایه با کَند و کاوهای غیرمجاز خود به لایه های باستان شناسانۀ تپه ها، پُشته های تاریخی و کاروانسرا یا کوشک بهرام و دژهای (قلعه) موجود در شهر آسیب رسانده اند. از سویی دیگر، کشاورزان با کَندن چاه های غیرمجاز آب یا همان تلمبه با بیش از 100 متر در درون این شهر باستانی و در چندین جا، آسیب های بزرگی را به آن وارد و بخشی از هویت آن را خَدشه دار و ویران کرده که تهدیدی جدی برای محوطۀ باستانی «سَرمشهد» به شمار می آید. توسعۀ زمین های کشاورزی و به زیر کِشت بردن این شهر ارزشمند ساسانی از سوی کشاورزان، هموارسازی و پهن کردن (تسطیح) تپه ها و پُشته های تاریخی درون محوطه از سوی کشاورزان به ویژه در بخش شمالی و شمال خاوری (شرقی) از دیگر دشواری های پیش روی این شهر یگانۀ باستانی است.

 اما بی گمان، بدترین درد محوطۀ باستانی «سَر مشهد» یا همان شهر ساسانی «کَلی کوهه» نبود توجه و رسیدگی از سوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی  است که آن را به حال خود رها کرده تا آرام آرام بینندۀ نابودی یکی دیگر از یادگارهای نیاکانی مان باشیم. همچنین نبود آموزش در میان روستاییان و کشاورزان موضوعی است که به شدت احساس می شود. این در حالی است که کشورهای نوپا و تازه به دوران رسیده، برای به دست آوردن هویت و پیشینۀ تاریخی نداشتۀ خود دست به هر کاری زده و حتا تاریخ سازی می کنند (جَعل کردن). ولی شوربختانه ما داشته های ارزشمند و دسترنج نیاکان پاک سرشتمان را با دست خود نابود کرده و تیشه به ریشه و هویت خود می زنیم. باید دانست که این یادمان های تاریخی است که شناسنامه و کیستی ما ایرانیان به شمار می آید و پشتوانۀ هر کشور و سرزمینی، فرهنگ و تاریخ آن است که ما به آن ها دَهن کجی کرده و با بی مهری تمام با آها برخورد می کنیم. سرزمینی که تاریخ و فرهنگ و پیشینه نداشته باشد، هویت ندارد و سرزمینی که هویت ندارد، بی گمان رو به نابودی خواهد بود...

شهر باستانی «کَلی کوهه»، واپسین نفس هایش را می کشد و اگر هر چه زودتر آن را درنیابیم، در آینده ای نه چندان دور باید به سوگ آن بنشینیم.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، شهر باستانی «کَلی کوهه» در 75 کیلومتری جنوب خاوری شهرستان کازرون و 6 کیلومتری روستای سَرمشهد جای دارد. این شهر باستانی در یک دشت هموار و گُسترده (وسیع) در میان دو رشته کوه جای گرفته است. این محوطۀ باستانی نزدیک 600 هکتار بوده و دارای یک نظام شهرسازی و مِهرازی منظم است. آثار ویژۀ به جا مانده در این محوطۀ باستانی در برگیرندۀ بازمانده های شهر باستانی سَرمشهد، کوشک بهرام یا کاروانسرا و دژ دختر (به زبان بومی قیزقلعه) است. در ساخت سازه های این محوطۀ باستانی از مصالحی همچون گچ و سنگ بهره برده شده است. با نگرش به وجود گچ بُری های دیده شده در این محوطۀ باستانی، وجود آرایش های (تزیینات) گچ بری در آثار مِعماری این محوطه به اثبات رسیده است. از دیگر ویژگی های این شهر باستانی می توان نبود وجود مرزبندی (حصار) در پیرامون این شهر اشاره کرد. این شهر به دو بخش شمالی و جنوبی بخش بندی می شود. در بخش جنوبی آن یک تپۀ طبیعی به بلندای 25 متر دیده می شود که پِی های سازه ای بر بلندترین نقطۀ آن نمایان است که به تُل نقاره خانه نامدار است. در گوشۀ جنوب خاوری این محوطه یک سازۀ چهارگوش جای دارد که از سنگ و گچ ساخته شده است. این سازه در برگیرندۀ یک حیاط مرکزی و مجموعه فضاهای معماری در پیرامون آن است. بخشی از این سازه دو اَشکوبه (طبقه) بوده است که در چند سال گذشته ویران شده است! با نگرش به بررسی سفال های سطحی انجام گرفته، این محوطۀ باستانی اِستقراری بلندمدت از دورۀ ساسانی تا دورۀ اسلامی (سده های 7 – 8 مَهی) را در برمی گرفته است.

با نگرش به ویژگی های شاخص این محوطۀ باستانی از جمله سیستم نظام یافتۀ شهری و گُستردگی محوطه، می توان آن را در گُسترۀ (محدوده) استان پارس بی همتا دانست که شوربختانه به انگیزۀ نبود توجه و رسیدگی از سوی سازمان میراث فرهنگی و مهم تر از همه دَخل و تصرف روستاییان و قاچاقچیان اَموال فرهنگی پیوسته مورد دست اندازی جای می گیرد.

در پایان باید گفت که، محوطۀ باستانی «سَرمشهد» یا همان شهر ساسانی «کَلی کوهه» به انگیزۀ گُستردگی فراوان محوطه، می تواند به یکی از مرکزهای مهم پژوهشی و مطالعاتی در دورۀ ساسانی و اسلامی استان پارس تبدیل شود. همچنین این شهر بزرگ باستانی با نگرش به ویژگی های بی مانند (منحصر به فرد) خود شایستگی ثبت در آثار جهانی سازمان یونسکو را در آینده ای نزدیک دارد... کاش کمی با آن مهربان باشیم و نگذاریم بخشی از سند و هویت ملی ما نابود شود.

محوطۀ باستانی سَرمشهد به شمارۀ 14500 در تاریخ 16 اِسپندماه 1384 خورشیدی به ثبت ملی رسیده و در دامنۀ روستای قزل بگلو جای گرفته است.

نگاره های زیر را که در پایان فروردین ماه گرفته شده است، ببینید :

جاده ای که روی محوطه باستانی کشیده شده است!؟

پشته های تاریخی جای گرفته در  محوطه باستانی رو به نابودی هستند

حفاری های گستردۀ غیرمجاز بر روی تپه های باستانی شهر سرمشهد، تهدیدی جدی برای این آثار است




حفاری های غیرمجاز در کنار سازه های تاریخی ارزشمند

حفاری غیرمجاز درون کاروانسرای تاریخی محوطه باستانی سرمشهد

حفاری های گسترده غیرمجاز، افزون بر نابودی آثار تاریخی به لایه های باستان شناسانه محوطه باستانی سرمشهد آسیب های فراوانی رسانده است

موتور پمپ آب و چاه های غیرمجاز

حفر چاه های آب غیرمجاز که بیش از سد متر از سطح زمین را کنده و به محوطه باستانی آسیب رسانده است


لوله های آبی که از چاه ها به سراسر محوطه باستانی برای آبیاری زمین های کشاورزان بدون هیچ نظارتی کشیده شده است


کشت هایی که بر روی شهر باستانی انجام گرفته است

ویرانه های کاروانسرای تاریخی درون محوطه باستانی سرمشهد کازرون

نمونه ای از انبوه سفال ها درون محوطه باستانی



شهر باستانی سرمشهد یا کَلی کوهه
 

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان