تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

برداشت های بی رَویه از آب های زیر زمینی و کَندن چاه های آب (حفر) غیرمجاز و مجاز در پیرامون شهر تاریخی دارابگِرد و مهم تر از همه ناشایستگی مدیران و نبود برنامه ریزی فراگیر در کنار خشکسالی های یک دهۀ گذشته در شهرستان داراب، انگیزه ای شده تا زمین در شهر باستانی دارابگِرد دهان بگُشاید.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، فرو نشست زمین و ترک و شکاف های ژرف (عمیق) و گسترده در عَرصه و جای جای شهر باستانی و ارزشمند دارابگرد، آن را با خطری جدی و فاجعه ای بزرگ رو به رو کرده است. دو گودالِ ژرفِ چندین متری و بزرگ و در کنار هم، در میانۀ (وسط) این شهر تاریخی پدیدار شده و تهدیدی جدی برای یکی از بزرگ ترین و ارزشمندترین شهرهای دفاعی و دایره ای شکل باستانی به شمار می آید. همچنین کَند و کاوهای غیرمجاز در درون این شهر تاریخی و عَرصۀ آن، خودنمایی می کند!

یکی از مسایلی که در اثر برداشت بی رویۀ آب زیرزمینی روی می دهد، پدیدۀ فرو نشست زمین است. این وضعیت هم اکنون در بسیاری از نقطه های جنوبی کشور که دشت ها با بیلان منفی زیرزمینی رو به رو هستند، دیده می شود. در اثر برداشت آب زیرزمینی و برون رفت آب از سوراخ ها (منافذ)، امکان متراکم شدن مواد تا ژرفای 300 متر فراهم می گردد و هر چه بیشتر برداشت شود، تراکم مواد بیشتر خواهد بود. نشست زمین در ایران پیامدهای دیگری هم دارد و انگیزۀ پدیداری شکاف های ژرف در سطح زمین، کج شدن لوله های چاه، ویرانی ساختمان ها و لوله زایی چاه ها می گردد. لوله زایی به پدیده ای گفته می شود که در آن به انگیزۀ نشست زمین، بخشی از لولۀ چاه به برون از سطح زمین رانده می شود.

به باور کارشناسان وضعیت سرچشمه های (منابع) آبی کشور نگران کننده است و بیلان منفی آب های زیرزمینی، انگیزۀ فرو نشست زمین در عَرصه های طبیعی در جاهای گوناگون کشور شده است. نتیجۀ مدیریت نادرست (غلط) سرچشمه های آبی و پیامدهای ناگوار آن به ویژه کَندن چاه های مجاز و غیرمجاز هر روز آشکارتر خواهد شد. زمانی که بدون هیچ هَنجار و ضابطه و سنجه ای (معیاری) چاه ژرف و نیمه ژرفی کَنده می شود تا کشاورزی ناپایدار توسعه یابد، آبخوان ها تُهی (خالی) خواهد شد، سطح آب های زیرزمینی پایین می رود و در نتیجه دشت های کشور دچار بحران می شود.

اما سال های سال است که کارشناسان و کُنشگران میراث فرهنگی دربارۀ برداشت بی رَویۀ آب های زیرزمینی و کَندن چاه آب مجاز و غیرمجاز در پیرامون شهر باستانی دارابگِرد هُشدار می دهند. ولی گویا گوش شنوایی نیست، یا این که بنا نیست کسی این فریادها را بشنود! آری کسی نخواست صدای این فریادها را بشنود... هم اینک کار از کار گذشته است و خطری بزرگ شهر باستانی دارابگِرد را تهدید می کند و هر روز در وضعیت بدتری جای می گیرد. فرونشست زمین و شکاف های ژرف و ترک ها در جای جای شهر تاریخی دارابگِرد رِخنه کرده است.  هم اینک چالشی بزرگ گریبان گیر شهر باستانی دارابگِرد شده است و اگر هر چه زودتر چاره ای برای آن اندیشیده نشود، این یادمان ارزشمند باستانی در آینده ای نه چندان دور رو به ویرانی می رود. همچنین این موضوع باید به یک گفتمان ملی تبدیل شود تا بتوان از پدیداری فاجعه ای که در راه است پیشگیری کرد. وگرنه با بودجه ها و امکانات اَندک استانی سازمان میراث فرهنگی، نمی توان کاری از پیش برد. نفس های شهر باستانی دارابگِرد به شماره افتاده و دست یاری به سوی مدیران کشوری دراز کرده است، بکوشیم مَرهمی بر زخم های آن باشیم و دستانش را بگیریم. صدای ناله های دارابگِرد بلند شده است، کاش این بار صدایش را بشنویم.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، در بیشتر کتاب های تاریخی از دارابگرد با نام سومین شهر بزرگ پارس یاد شده است که یکی از بزرگ ترین زرآبخانه های (ضراب خانه = جایگاه ضرب سکه) پارس در آن پدیدار شده است و همین بر ارزش و ویژگی این کهن شهر می افزاید.

شهر باستانی دارابگِرد به گفتۀ استخری در آغاز مثلثی شکل بوده و در زمان جا به جایی (انتقال) از دورۀ ساسانی به دوران اسلامی به گونۀ دایره ای شکل در می آید. ساخت دارابگرد را پس از شهر بغداد می دانند. تپه های باستانی دارابگرد از دید باستان شناسی و حتا مِهرازی (معماری) ارزش بسیار فراوانی دارد و پاسداری و نگهداری از آن اَمری بایسته (ضروری) به شمار می آید.

باستان شناسان دیرینگی شهر دارابگرد را وابسته (مربوط) به اواخر دورۀ اَشکانی و آغاز ساسانی می دانند. شهر باستانی دارابگرد در 7 کیلومتری شهرستان داراب جای گرفته است و با شمارۀ 14 در تاریخ 24 شهریورماه 1310 به ثبت ملی رسیده است.

فرو نشست زمین در شهر باستانی دارابگرد، تهدیدی جدی برای این یادگار ملی است، به سادگی از کنار آن نگذریم. امروز دارابگرد را دریابیم که فردا دیر است.

فرو نشست زمین در تپه دارابگرد خطری جدی برای این یادمان ملی است

شکاف ها و ترک زمین، دارابگرد را می بلعد

چاه های غیرمجاز در حریم درجه یک و چند متری دارابگرد جای شگفتی فراوان دارد

گذر هر روزه گوسپندان در بنای ملی نشان از بی توجهی مدیران میراث فرهنگی به این اثر تاریخی ارزشمند است

حفاری غیرمجاز در عرصه و شهرباستانی دارابگرد!؟

زمین در عَرصه و بر روی شهرباستانی دارابگرد دهان بازکرده و فاجعه ای بزرگ در راه است

فرو نشست زمین در شهرباستانی دارابگرد که چندین متر است و باید هرچه زودتر برای آن چاره ای اندیشیده شود

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – دبیر انجمن مهرگان