شهر سوخته، شگفت اَنگیزترین شهر جهان باستان

پنج شنبه 9 فروردین 1403





شهر سوخته، شگفت اَنگیزترین شهر جهان باستان




 

 

 

 

 

 

 


تارنمای فرهنگی مهرگان گروه گردشگری سیاوُش آریا*

 

کارشناسان و باستان شناسان، شهر سوخته در سیستان را یکی از پیشرفته ترین و شگفت اَنگیزترین شهرهای جهان باستان می دانند. محوطه ای باستانی که بیش از 5 هزار سال دیرینگی دارد و یافته های ارزشمند و بی همتایی در آن به دست آمده است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، شهرسوخته نام تپه های زنجیره ای به هم چسبیدۀ گسترده ای است که در 56 کیلومتری راه زابل به زاهدان جای گرفته است. بلندای (ارتفاع) تپه های شمالی جنوبی آن، میان 12 تا 18 متر از سطح زمین های پیرامونی است. شهرسوخته 151 هکتار گُستره (وسعت) دارد. این شهر در یکم تیرماه 1393 خورشیدی برابر با 22 ژوئن 2014 میلادی به عنوان نخستین محوطه های باستانی ایران در سی و هشتمین نشست یونسکو به ثبت جهانی رسید. شهرسوخته، هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکو به شمار می آید که با برخورداری از پیشینۀ بیش از 5 هزار ساله، هم اینک به عنوان یکی از پیشرفته ترین شهرهای باستانی جهان شناخته می شود.

سیستان به عنوان خاوری ترین (شرقی) منطقۀ ایران زمین جایگاه برخورد (تلاقی) تمدن های گوناگونی است که از دیرباز مورد نگرش جمعیت های (اقوام) گوناگون جای گرفته است. افزون بر آن شرایط زیبندۀ محیطی نیز در گذشته های دور در این سرزمین، انگیزۀ پدیداری تمدن های بزرگ و استقرارهای بی شماری شده است که هر یک نشان از سرافرازی این پاره ای از خاک ارزشمند دارد.

 شهرسوخته، گویا نام تازه ای است و پیشینۀ تاریخی چندانی ندارد. بر پایۀ نوشته های موجود، پیشینۀ این نام به اواخر سدۀ نوزدهم میلادی برمی گردد. در آن زمان «کلنل ییت» انگلیسی از منطقه بازدید کرده و از راهنمایان بومی این نام را شنیده و به کار برده است. هر چند آثار سوختگی در این شهر آشکار است. شهرسوخته دو بار به آتش کشیده شده است، یک بار در آغاز مرحلۀ رشد و بار دیگر در پایان دورۀ ویرانی آن. سند یا نوشته ای که نام راستین و کهن این شهر را آشکار کند، هنوز به دست نیامده است و نام شهرسوخته شاید به انگیزۀ آتش سوزی در دورۀ زمانی میان سال های 3200 تا 2700 پیش از میلاد باشد.

شهرسوخته در پیرامون 3200 پیش از میلاد پایه گذاری و پیرامون 1800 پ.م متروک شده است. این شهر برای دوره ای نزدیک به 1400 سال زندگی در آن جریان داشته است. چهار دوره استقرار در شهر سوخته شناخته شده است که به یازده مرحلۀ طبقه فرهنگی بخش شده است. این چهار دورۀ بُنیادین در برگیرندۀ : دوره یکم (3200 2800 پ.م) ، دوره دوم (2800 2500 پ.م)، دوره سوم (2500 2200 پ.م) و دوره چهارم (2200 1900 پ.م) است. این شهر در دورۀ یکم پایه گذاری شده و در دورۀ دوم به اوج شکوفایی خود رسیده است و از دورۀ سوم دوران نابودی آن آغاز شده و در پایان دورۀ چهارم از میان رفته است.

شهرسوخته یکی از یادمان های تاریخی و باستانی در استان سیستان و بلوچستان است که در کرانۀ رودخانۀ هیرمند و دریاچۀ هامون در زمان خود و کنار جادۀ کنونی زاهدان به زابل بنا شده است. «سِر اورل اِشتاین» با بازدید از این محوطه در سال 1937 میلادی، آگاهی های سودمندی را دربارۀ این یادمان باستانی بیان کرده است. در سال 1967 میلادی عملیات کاوش در محوطۀ پیش از تاریخی شهرسوخته با همکاری مرکز باستان شناسی ایران و موسسۀ «ایزمئو» ایتالیا و به سرپرستی یک باستان شناس ایتالیایی به نام «موریتزیو توزی» آغاز گردید. نتیجۀ بررسی و پژوهش های باستان شناسانۀ این گروه که تا سال 1978 میلادی در شهرسوخته دنباله داشت، در بیش از ده ها مقاله و کتاب و به زبان های گوناگون و رایج جهان چاپ و پخش شده است.

سخن درخُور نگرش در برنامۀ کاوش شهر سوخته، باشَندگی (حضور) شمار قابل توجه ای از کارشناسان و دانشمندان غیر باستان شناس بود. ارزش آثار به دست آمده از شهرسوخته، در مرحلۀ آغازین کار، سرپرستان (مسوولان) موسسۀ شرق شناسی ایتالیا را بر آن داشت تا با فراهم نمودن داشته ها (امکانات)، پیش درآمدها (مقدمات) و توانمندی های لازم کوشش کنند، عملیات کاوش و تفسیر یافته های باستانی در این محوطۀ ارزشمند به روش های سراسر علمی انجام شود. از همین روی شماری زمین شناس، دیرین گیاه شناس، مردم شناس، دیرین جانور شناس، کارشناسان فیزیک هسته ای و دیگر کارشناسان ایتالیایی و ژاپنی به شهرسوخته رفتند تا هریک با بهره گیری از تخصص و دانش خود کوشش نمایند و عملیات کاوش و تفسیر و تبیین یافته های باستانی این شهر را کارآمدتر و کارشناسانه تر انجام دهند. در میان آن ها می توان به نقش سودمند و ارزندۀ دانشمندان ژاپنی اشاره داشت که توانسته اند با انجام پژوهش های گوناگون و بهره گیری از تکنیک های مدرن همانند پالئومغناطیس، اورانیوم 38، کربن 14 و روش شکاف هسته ای در تعیین پیشینۀ آثار به دست آمده، نتیجه های سودمندی ارایه دهند.

بقایای شهرسوخته نشان می دهد که این شهر دارای پنج بخش بُنیادین بوده که در برگیرندۀ بخش مسکونی در شمال خاوری، بخش های مرکزی، منطقۀ صنعتی، سازه های یادمانی و گورستان است که به گونۀ تپه های پیوسته و چسبیده به هم جای گرفته اند. 80 هکتار از شهر سوخته را بخش مسکونی تشکیل می داده است. پژوهش ها نشان داده است این محوطه، وارون اکنون که زیست بومی سراسر بیابانی دارد و تنها درختان گز در آن جا دیده می شود، در پنج هزار سال پیش از میلاد، منطقه ای سبز و خرم با پوشش گیاهی گوناگون و بسیار دل پذیر بوده و درختان بید مجنون، اَفرا و سپیدار فراوانی در آن جا وجود داشته است.

شهرسوخته مرکز بسیاری از فعالیت های صنعتی و هنری همانند جواهرسازی، پارچه بافی، سفال گری، ذوب فلز، سنگ تراشی، معرق کاری و ... بوده است. بی گمان شهرسوخته از شهرهای بسیار پیشرفتۀ جهان باستان در زمان خود بوده است.

برای نخستین بار در جهان باستان در شهرسوخته، چشم مصنوعی وابسته به چشم چپ زنی تنومند میان 25 تا 30 ساله یافته شده که هم اینک در گنج خانۀ (موزه) ایران باستان در تهران نگهداری می شود و 4800 سال دیرینگی دارد. همچنین بازی ای همانند تخته نرد امروزی یکی دیگر از شگفتی های این شهر است. و با رویکرد به پیشینۀ شهرسوخته می توان گفت که قدیمی ترین تخته نرد جهان وابسته به این شهر بوده است. در گورستان شماره 761 بازی ای همانند تخته نرد با 60 مهره پیدا شده است.

 شگفتی های شهرسوخته بی شمار است و در این گزارش نمی توان به شمار فراوان آن ها پرداخت. تنها باید رفت و از نزدیک شهر جهانی سوخته و گنج خانۀ باستان شناسی آن را دید تا به شکوه و بزرگی شهر و اندیشه های وَرجاوند نیاکان پاک نهادمان پِی برد. جشن جهانی نوروز در راه است و می توان با برنامه ریزی درست، سفری به ژرفای تاریخ در دشت سیستان داشت و شگفتی ها را دید و حس کرد ... شهرسوخته، هنوز هم سخنان فراوان ناگفته ای دارد. شهرسوخته، یکی از شگفت اَنگیزترین و پیشرفته ترین شهرهای جهان باستان است.

 

 

 

ورودی شهر جهانی سوخته

بخش ورود به تپه های شهرسوخته

 

محوطه مسکونی شرقی شهرسوخته

محوطه کاخ سوخته

گورستان شهرسوخته که آثار ارزشمندی از درون گورها بیرون آمده است

انبوه سفال های موجود در شهرسوخته، نشان از گستردگی شهر و پیشرفت صنعت در 5 هزارسال پیش است

نمونه ای از سنگ های ارزشمند چندین هزار ساله

موزه باستان شناسی بی همتای شهرسوخته که درسمت راست جاده و روبروی شهر سوخته جای دارد

نمونه ای از گورهای بازسازی شده در موزه باستان شناسی شهرسوخته

نمونه بازسازی شده گور چاله ای، شهرسوخته، هزاره سوم پیش از میلاد

 

 

 

 

 

 

 

 

 

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران راهنمای گردشگری خبرنگار آزاد - کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم دبیر انجمن مهرگان



1395/12/10
بازدید : 2848


دیدگاه ها

دیدگاه خود را بنویسید