تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

محوطۀ تاریخی و باستانی «بَرم دِلک» روزگار ناخوشایندی را سپری می کند و در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی به سر می برد. اِنفجارهای پِی در پی در معدن شن و ماسه و حریم کوهی سنگ نگاره های «برم دلَک» تهدیدی جدی برای یادگارهای ساسانیان به شمار می آید.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، یادگارهای ساسانیان در گوشه ای به حال خود رها شده و کسی به آن ها اهمیتی نمی دهد. سنگ نگاره های ساسانی ارزشمندِ شیراز هر روز با چالش تازه ای دست و پنجه نرم می کنند. سال های سال است که محوطۀ تاریخی و باستانی «بَرم دلک» و یادگارهای ساسانیان در بدترین شرایط حفاظتی به سر می برند. این درحالی است که به باور کارشناسان و پژوهشگران، محوطۀ باستانی «بَرم دلک»، هویت و شناسنامۀ تاریخی شهر شیراز است و رازهای فراوانی را در دل خود نهفته دارد و پاسداشت و پاسداری از آن، اَمری بایسته (ضروری) به شمار می آید. اما با این همه، محوطۀ باستانی و تاریخی ارزشمند «بَرم دِلک» چندی است که دستخوش دگرگونی های (تحولات) فراوانی شده است. از گودبرداری در عَرصۀ محوطۀ تاریخی و ملی آن گرفته تا رها کردن پَسمانده های (نخاله ها) ساختمانی و زباله های شهری در ورودی اصلی راه از سوی شهرداری. از کَند و کاوهای غیرمجاز افراد سودجو و نابخرد در محوطۀ باستانی «برم دلک» تا یادگاری نویسی ها با رنگ و خَراش بر روی سنگ نگاره های ساسانی، تنها بخشی از غم نامۀ نانوشتۀ این روزهای «برم دلک» است.

اما در حریم کوهی سنگ نگاره های ساسانی نامدار به «برم دلک» کانی (معدن) شن و ماسه از سوی شهرداری برپا شده است و اِنفجارهای پی در پی در کوه، افزون بر نابودی طبیعت و زیست بوم، لرزه بر اندام بی دفاع یادگارهای ساسانیان انداخته و تهدیدی جدی برای آن ها به شمار می آید. همچنین صدای بلند اِنفجارها مایۀ آزار باشَندگان (ساکنان) منطقۀ «برم دلک» شده  و آنان را بی تاب کرده است.

فرشاد 33 ساله از باشَندگان منطقۀ «برم دلک» است که با گلایه های فراوان از کارکرد (عملکرد) شهرداری به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « صدای بسیار بلند انفجارها اَمان مردم منطقه را بُریده است و اعتراض های ما تا کنون رَه به جایی نبرده است. ازسویی، در برخی از خانه ها که به کوه نزدیک تر هستند، نشانه هایی از ترک و شکاف ها بر روی دیوارۀ خانه دیده می شود. این جا کسی پاسخگو نیست و آسایش از مردم منطقه گرفته شده است. همچنین جای شگفتی دارد که در بالای سر سنگ نگاره های تاریخی انفجار انجام می گیرد. زیرا با هر بار انفجار، لرزه در کوه پدید می آید که برای این آثار زیان بار است».

چیزی که جای شگفتی و پرسش دارد این است که شهرداری بدون هماهنگی و پروانه (مجوز) و درخواست آگاهی (استعلام) از سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی، اقدام به برپایی کانی شن و ماسه کرده است. کاری که پس از آگاهی رسانی نگارنده و نشان دادن نگاره ها (تصاویر) به کارشناسان فنی و سرپرست حرایم سازمان میراث فرهنگی، مایۀ شگفتی آنان شد و این کارها را خلاف قانون های میراث فرهنگی دانسته و پیمان رسیدگی فوری آن را به ما دادند. درهمین زمینه نیز، یکی از کارشناسان فنی سازمان میراث فرهنگی که نخواست نامش آشکار شود به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « با نگرش به نگاره هایی که شما به ما نشان داده اید و رُخدادهایی که در محوطۀ باستانی «برم دلک» روی داده است، باید شهرداری از ما پروانۀ کار می گرفت. اما شهرداری هیچ گونه درخواست آگاهی ای از ما نگرفته است. عَرصه و حریم این محوطۀ تاریخی و ملی مورد دست اندازی (تعرض) جای گرفته است. همچنین کانی ها (معادن) را هماره (معمولا) به بخش خصوصی درکشور می دهند که کار بسیار نادرستی است و چشم انداز (منظر) طبیعی شهر را از میان می برد. به ویژه در گذرهایی همانند «برم دلک» که ویژۀ گردشگری است. حیف است که چشم اندازهای طبیعی ما دستخوش زیادی خواهی های افرادی ویژه (خاص) شود. با این کار، آن بخشندگی (سخاوت) که زمین به ما داده است را از میان می بریم. گفتمان مهم دیگر، موضوع آثار تاریخی است که در منطقه وجود دارد و انفجار در حریم کوهی سنگ نگاره های ساسانی، تهدیدی جدی برای آن ها به شمار می آید و در آینده ای نه چندان دور چالش بزرگی را پیش روی این یادمان تاریخی جای خواهد داد. یکی از گفتمان های دیگر دربارۀ آثار صخره ای این است که در چشم انداز و بستر طبیعی خودش پدید آمده است و ما نباید با اقدام های نسنجیده و کارشناسی نشده، مایۀ دگرگونی در آن مکان شویم. بی گمان با ویرانی جدارۀ کوه، آن ویژگی که همان پدیداری اثر در کوه است، از میان خواهد رفت. هر اندازه ما بتوانیم در چشم انداز و بستر کوه کمتر دخالت کنیم به سود خود ما و اثر تاریخی است. از دیدگاه من انفجار در کانی شن و ماسه و حریم کوهی سنگ نگاره های ساسانی «برم دلک» گناهی نابخشودنی است و آسیب های برگشت ناپذیری را در پِی خواهد داشت».

علی رضا جعفری زند باستان شناس نیز، ضمن ابراز نگرانی از برپایی کانی شن و ماسه در حریم کوهی و تاثیر بد آن بر روی سنگ نگاره های ساسانی به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « سنگ نگاره های پدیدار شده در کوه «برم دلک» در یکی دو دهۀ گذشته به انگیزۀ عوامل طبیعی و گذشت زمان و رسیدگی نکردن دچار ترک و شکاف های ژرفی شده اند و انفجار در بالای کوه، بی گمان این ترک ها را افزایش خواهد داد».

دکتر جعفری زند در دنبالۀ سخنانش افزود : « محوطۀ باستانی «برم دلک» یکی از محوطه های ارزشمند و بی مانند (منحصر به فرد) کشور و شهر شیراز است که شوربختانه (متاسفانه) در گوشه ای رها شده و ناشناخته مانده است و آثار تاریخی ارزشمندی در پیرامون آن جای دارد. به گمان من این محوطه یک کُلونی است از آثار تاریخی ارزشمند. به ویژه از دورۀ تاریخی آثار فراوانی داریم. حتا آثاری از دوره «باکون» در پیرامون محوطه شناسایی شده است. به هر روی انفجارها در حریم کوهی سنگ نگاره ها بسیار خطرناک است و گُسل ها و شکاف های میان سنگ نگاره ها به ویژه میان سنگ نگارۀ بهرام دوم و شاهپوریکم ساسانی را گسترش داده و بیشتر خواهد کرد و باید هر چه زودتر از دنبالۀ کار کانی شن و ماسه پیشگیری شود».

این استاد دانشگاه در پایان گفت : « محوطۀ ارزشمند «برم دلک» باید زیر نظر کارشناسان میراث فرهنگی فضا سازی و ساماندهی شود تا پس از آن بتوانیم طرح های حفاظتی را در آن جا اجرا کنیم».

برپایی کانی شن و ماسه در کوه جدا از آسیب های وارده به آثار تاریخی، پدیده ای به نام کوه خواری را به دنبال خواهد داشت. پدیده ای که صدای مقام رهبری را نیز درآوده و در 17 اِسپندماه 1393 در دیدار با دست اندرکاران و مدیران سازمان حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی گفته بود : پدیدۀ زمین خواری و به تازگی کوه خواری و ساخت و ساز در بلندی ها (ارتفاعات)، بسیار رنج آور و اندوه بار است و باید در قانون، این گونه کارها جُرم به شمار آید و افرادی که از آن بهرۀ نادرست می برند، بدون هیچ چشم پوشی مورد پیگرد (تعقیب) قضایی جای گیرند. و اگر در دستگاه ها کوتاهی انجام گیرد، باید با عوامل این کاستی هم به شدت برخورد شود.

«برم دلک»، دیر زمانی است که فراموش شده است. کسی صدای ناله ها و فریادهای شاهان ساسانی را نمی شنود. یادگارهای ساسانیان با مرگ دست و پنجه نرم می کنند و من و تو را فرا می خوانند. «برم دلک» را امروز دریابیم، شاید فردا دیر باشد. نگذاریم هویت ملی و شناسنامۀ بالندۀ شهر شیراز برای همیشه از چهرۀ تاریخ پاک شود. «برم دلک» را دریابیم ...

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، منطقۀ تاریخی فرهنگی «بَرم دلک» در 8 کیلومتری خاور (شرق) شیراز جای گرفته و نگاره های سه پادشاه ساسانی در سینۀ کوه تراشیده شده است. سنگ نگاره های ساسانی بَرم دلک با شمارۀ 71 در 15 دی ماه 1310 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.

نگاره های زیر را که هفتۀ پیش گرفته شده است، ببینید :

مقام رهبری بارها از کوه خواری انتقاد کرده است، ولی گوش شنوایی نیست

معدن شن و ماسه در حریم کوه برم دلک و انفجار سنگ های کوه تهدیدی جدی برای یادگارساسانیان است

وجود منبع بزرگ آب و خالی کردن سفره های زیرزمینی یکی از انگیزه های خشک شدن چشمه هزاران ساله برم دلک بوده است

صحنه ازدواج بهرام دوم ساسانی که یکی از بی همتاترین سنگ نگاره های ساسانی کشور است

سنگ نگاره بهرام دوم ساسانی که درحال پاک شدن از چهره تاریخ است و جای افسوس دارد

وضعیت اندوه بار سنگ نگاره شهبانوی ساسانی دل هر دوستدار میراث ایرانی را به درد می آورد

تعرضات به بخش پایینی سنگ نگاره صحنه ازدواج بهرام دوم ساسانی

انفجار در معدن شن و ماسه ترک و گسل های این سنگ نگاره ها را تشدید خواهد کرد

بهرام دوم ساسانی

شاهپوریکم ساسانی

سنگ نگاره های ساسانی نامدار به بَرم دِلک

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان