تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

مدیران و سرپرستان سازمان میراث فرهنگی آن اندازه بی توجهی نشان دادند که شهرداری دراقدامی نسنجیده، عَرصۀ محوطۀ باستانی «بَرم دِلک» را کَنده و گود کرده و به آن آسیب رسانیده است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، گل بود به سبزه نیز آراسته شد. این زبانزد (ضرب المثل) درست گویای وضعیتِ بیمارگونۀ این روزهای محوطۀ باستانی ارزشمند «بَرم دلَک» است. محوطه ای تاریخی که یادگارهای ساسانیان را می توان در آن دید. و به باور کارشناسان و پژوهشگران یکی از بی همتاترین و کم مانندترین سنگ نگاره های تاریخی کشور در کنار چشمۀ هزاران سالۀ «بَرم دلک» (که هم اکنون به انگیزۀ بی مهری ها و دست اندازی های (تعرضات) انسانی و مهم تر از همه مدیریت نا کارآمد خشک شده است)، در دامان کوه نقش بسته است.

اما شهرداری شیراز بدون هماهنگی و درخواست آگاهی (استعلام) از سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی درگامی کارشناسی نشده، اقدام به کَندن و گودبرداری در عَرصۀ محوطۀ باستانی و تاریخی «بَرم دلک» کرده و به آن آسیب رسانیده است. این در حالی است که هرگونه دَخل و تصرف و یا ویرانی در آثار تاریخی و فرهنگی که به ثبت ملی نیز رسیده باشد، بر پایۀ مادۀ 564 قانون مجازات اسلامی گناه (جرم) به شمار می آید و پیگرد قانونی خواهد داشت.  باید دانست که این موضوع بر روی تابلوی این اثر تاریخی نوشته شده و در دید همگان جای گرفته است. اما گویا مدیران و سرپرستان شهرداری، هیچ نگرشی به آن نداشته و بالاتر از قانون هستند. زیرا به گفتۀ مدیرکل میراث فرهنگی کشور و معاون رییس جمهور زهرا احمدی پور، بیشترین آسیب به یادمان های تاریخی را شهرداری ها می زنند (خبرگزاری دانشجویان ایسنا، 12 دی ماه 95، کد خبر 95101207650).

به هر روی شهرداری در اقدامی نسنجیده و بدون پروانه (مجوز) و هماهنگی با میراث فرهنگی به انگیزۀ آب رسانی و کارگذاشتن لولۀ آب، پشت کوهی که سنگ نگاره های ساسانی در آن تراشیده شده را کَنده و گود کرده است که در واقع، بخشی از عَرصۀ محوطۀ تاریخی «برم دلک» به شمار می آید. این در حالی است که به گفتۀ کارشناسان میراث فرهنگی تا کنون هیچ کاوش باستان شناختی و بررسی و پژوهشی در این محوطۀ ارزشمند باستانی انجام نگرفته است و این کار به لایه های باستان شناسانۀ محوطه آسیب رسانده و باید هر چه زودتر از دنبالۀ کار پیشگیری شود. هر چند نگارنده در یک سال گذشته در گزارش های گوناگون و با رفت و آمد به سازمان میراث فرهنگی، این موضوع را به گوش مدیران و سرپرستان (مسوولان) میراث فرهنگی رسانیده بود، ولی گویا گوش شنوایی وجود نداشت! و آن اندازه میراث فرهنگی بی توجهی نشان داد که شهرداری عَرصۀ محوطه را گود کرده و به آن آسیب رسانید. هم اینک نگارنده بازهم بر پایۀ خویشکاری (وظیفه) ملی و شهروندی خویش این آسیب ها را تلفنی به آگاهی مدیرکل میراث فرهنگی استان رسانده است و با رفتن به سازمان میراث فرهنگی و نشان دادن نگاره ها (تصایر) به کارشناسان فنی و سرپرست حرایم آثار تاریخی میراث فرهنگی استان، آنان را آگاه کرده است. همچنین کارشناسان ادارۀ میراث فرهنگی ضمن تایید آسیب رسانی شهرداری به عَرصۀ محوطۀ باستانی «برم دلک»، پیمان رسیدگی و توقف این طرح را داده اند. ازسویی، کَند و کاوهای غیرمجاز افراد سودجو و نابخردان فرومایه در سمت چپ و بالای سر سنگ نگاره های ساسانی، افزون بر ویرانی لایه های تاریخی منطقه، به این محوطۀ باستانی آسیب رسانیده است.

«برم دلک» امروز تنهاتر از همیشه و به مانند نوزادی بدون سرپرست در گوشه ای به حال خود رها و لگدمال شده است. اگر امروز به داد بَرم دِلک نرسیم، شاید فردا دیر باشد.

دربارۀ ارزش محوطۀ تاریخی و باستانی «برم دلک» و دست اندازی به عَرصۀ آن یکی از باستان شناسان که بارها از این منطقه بازدید داشته و به خوبی با آن آشنا است به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « گودبرداری در عَرصۀ محوطۀ باستانی «بَرم دلک»، در آینده تهدیدی جدی برای سنگ نگاره ها بوده و به آن ها آسیب خواهد رساند. همچنین بر روی ستیغ این کوه، چندین گور خرفخانه ای وجود دارد که تا چند سال پیش درون هیچ کدام از آن ها باز نشده و سالم مانده بود. اما هم اینک رو به نابودی هستند».

علی رضا جعفری زند دربارۀ وضعیت بسیار بد محوطه و دشواری های بی شمار آن گفت : « ریختن پَساب (فاضلاب) کارخانۀ صنعتی به درون چشمۀ کهنسال «بَرم دلک» که در عَرصۀ محوطه و بدون پروانه برپا شده بوده، یکی از انگیزه های خشک شدن چشمه است و ریختن زباله های کارخانه به درون چشمه و پیرامون محوطۀ باستانی «برم دلک» از دیگر دشواری های این محوطۀ تاریخی است. در کل چون «برم دِلَک» فضا سازی نشده، همۀ این عوامل برای آن آسیب زا است. ازسویی، این جا یک محوطۀ تاریخی است که تا کنون بررسی و کاوش های باستان شناختی در آن انجام نگرفته است و سراسر محوطه پر از یادمان های تاریخی فرهنگی است. و کل محوطه و حریم و پیرامون آن باید پاسداری و حفظ شود. همچنین شهرداری سنگ نگاره های ساسانی برم دلک را هیچ گاه به رسمیت نشناخته است و تا زمانی که این مهم رُخ ندهد، طرح ساماندهی آن معنایی ندارد. این محوطۀ باستانی تا همین چند مدت پیش جایگاه ریختن زباله های شهری و پَسمانده های (نخاله ها) ساختمانی بود. زیرا به حال خود رها شده و برای هیچ کس اهمیتی ندارد».

دکتر جعفری زند در دنبالۀ سخنانش افزود : « از محوطه ای که امروزه آن را با نام دژ بندر (بالای کوه دلگشا) می شناسیم تا منطقۀ برم دلک، دارای ارزش بسیار فراوانی از دیدگاه تاریخی و پژوهش های باستان شناختی است و آثار بسیار فراوانی در این گذر جای گرفته و بسیار اهمیت دارد. از تپه های پیش از تاریخی و حتا دورۀ نوسنگی و بدون سفال گرفته تا دوران تاریخی. پس نباید امروز تنها به برم دلک به گونۀ یک اثر جدا که تک افتاده، نگاه کرد. این محوطه بسیار ارزشمند است و ناگفته ها و رازهای فراوانی را در سینۀ خود نهفته دارد. اما شوربختانه (متاسفانه) ناشناخته مانده است. همچنین باید دانست که شیراز قدیم بسیار پهناور بوده و این منطقه بخش مهمی از آن بوده است. اما به انگیزۀ زمین لرزه های فراوان در زمان های گوناگون در شهر جا به جایی انجام گرفته است. شهر شیراز یک شهر باستانی و تاریخی ارزشمند است. ما از شهرک صدرا تا این منطقه آثار پراکندۀ بسیاری داشته ایم که با رُخ دادن زمین لرزه در هر منطقه، سکونت ها جا به جا شده است و با ساخت و سازهای بی رویه و گسترش شهرنشینی در چند دهۀ گذشته بخش فراوانی از این آثار نابود شد. و همین برجای مانده ها نیز به درستی نگهداری نمی شود. ازسویی، در منطقۀ برم دلک پژوهشی انجام نگرفته و آگاهی های ما بسیار اَندک و ناچیز است و همین گفتمان، ارزش آن را دو چندان می کند. ما در این محوطه حتا نقشۀ باستان شناسی نداریم. از همین روی باید گفت : برم دلک نه به تنهاییِ یک نام ارزشمند است، بلکه محوطه های پیرامون آن نیز باستانی و تاریخی بوده و دارای ارزش بسیار فراوانی است که باید به درستی از آن پاسداری و محافظت کرد».

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، منطقۀ تاریخی فرهنگی «بَرم دلک» در 8 کیلومتری خاور (شرق) شیراز جای گرفته و نگاره های سه پادشاه ساسانی در سینۀ کوه تراشیده شده است. سنگ نگاره های ساسانی بَرم دلک با شمارۀ 71 در 15 دی ماه 1310 خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.

نگاره های زیر را که هفتۀ پیش گرفته شده است، ببینید :

وجود این تابلو هم نتوانسته است از دست اندازی ها پیشگیری کند و جای افسوس دارد

بخشی از عرصه محوطه باستانی و ملی برم دلک که نابود شده است

کندن زمین در عرصه محوطه تاریخی خلاف قانون بوده و جرم به شمار می آید

گذر لوله آب از بالای کوه برم دلک که به سمت عرصه می رود

حفاری غیرمجاز در سمت چپ و بالای کوهی که سنگ نگاره های ساسانی در آن جای گرفته است

وضعیت اندوه بار چشمه کهنسال و محوطه تاریخی برم دلک

انبوه یادگاری نویسی ها با رنگ بر روی اثر ملی نشان بی توجهی مدیران به آن است

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان