کاشی فرش در عرصۀ تاق بستان، تهدید یا فرصت؟

جمعه 10 فروردین 1403





کاشی فرش در عرصۀ تاق بستان، تهدید یا فرصت؟



 

 

 

 

 

 

 

 

 

تارنمای فرهنگی مهرگان گروه میراث فرهنگی سیاوُش آریا*

 

مجموعۀ تاریخی فرهنگی «تاق وَه سان» که به نادرستی آن را تاق بستان می نامند، یکی از شاهکارهای هنر پیکره تراشی زمان ساسانیان است که همواره از ارزش ویژه ای برخوردار بوده است. این مجموعه یکی از یادمان های بی همتای ایران است که از دیدگاه مطالعات باستان شناسی، هنر، تاریخ اجتماعی و مِهرازی (معماری) قابل بررسی بوده و دارای اهمیت ویژه ای است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، هنگامی که فردی انگیزۀ رفتن به مجموعۀ تاق بستان را دارد، نخستین چیزی که به ذهنش می آید، یک مجموعۀ تاریخی با نگاره های تراشیده شده بر دامان کوه است که یادآور روزگار پرشکوه و بالندۀ ایران بوده و سده های پر فراز و نشیب تاریخ را پشت سر گذاشته و به سلامت به دست ما رسیده است. مجموعه ای که نشانه های آن را از هزاره های کهن داریم. اما زمانی که از میدان تاق بستان از خودرو پیاده می شوی تا به سوی آثار تاریخی در مجموعۀ تاق بستان بروی، بر سر راه بوی کباب و انواع ساندویچ ها و دود قلیان مایۀ آزارت خواهد شد و تو را از فضا دور کرده و ذهنت را درگیر یک مجموعۀ تفریحی می کند و همۀ فضاسازی ها از یک مجموعۀ تاریخی را که پیشتر در ذهن پرورانده بودی، نقش بر آب خواهد کرد.

تاق بستان، سال های سال است که با فراز و نشیب های فراوانی رو به رو بوده و هر مدیری برای آن نسخه ای پیچیده تا درمان دردهایش باشد، ولی هنوز درگیر چالش های بی شماری است. وجود انبوه رستوران ها و فروشگاه ها در عَرصه و حریم آن، افزون بر خدشه دار شدن حریم و چشم انداز این مجموعه، بازدارندۀ ثبت جهانی آن در سازمان یونسکو نیز خواهد بود. همچنین وجود خانه ها در حریم این یادمان ملی که باید هرچه زودتر از سوی مدیریت شهری و سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری آزادسازی شود، از دیگر چالش های پیش روی مجموعۀ تاق بستان است. اما به تازگی سازمان میراث فرهنگی از ورودی میدان تاق بستان تا لب ورودی به مجموعۀ تاریخی تاق بستان را کاشی فرش کرده است. گذری که برخی از کارشناسان آن را جزء عَرصه می دانند و با انتقاد از این کار، این پرسش را به میان می آورند که چرا بدون بررسی های باستان شناسی، کف آن را کاشی فرش کرده اند. زیرا این احتمال وجود دارد که با کاوش های باستان شناختی آثاری در این محدوده از زیر خاک بیرون آید و با این کار در واقع به لایه های باستان شناسانۀ آن آسیب می رسد. علی هُژَبری، باستان شناس در همین زمینه به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « نخست باید بررسی شود که آیا این ساماندهی در شورای فنی میراث فرهنگی تصویب شده است و چه ضرورتی برای این کار وجود داشته است. از سویی، این گذر بخشی از عَرصه به شمار می آید و نباید برای آن شتابزده (عجولانه) تصمیم گرفت».

مدیر پیشین پایگاه میراث فرهنگی دژ زیویه و غار کَرفتو با یادآوری نکته ای افزود : « پیش از سال 57 از جایی که امروزه به آن میدان آزادی می گویند و قدیمی ها آن را «لب آب» می نامند و هم اینک نبش آن هتل پارسیان ساخته شده و راه ورود به سوی میدان تاق بستان است، پروانۀ هیچ گونه ساخت و سازی را ندادند. تنها بنا بود در این زمین ها، مجتمعی فرهنگی که زیر نظر دانشگاه کرمانشاه باشد، ساخته شده تا نمای شهر و چشم انداز مجموعۀ تاق بستان نیز حفظ شود. پس موضوع چشم انداز (منظر) بسیار مهم است. هر چند پس از سال 57 و بدون نظارت و بی مهابا دست به ساخت و سازهای اَفسارگسیخته ای زده اند که نتیجه اش این شده است که همۀ ما می بینیم و یک چالش بزرگ را پدید آورده است. هم اینک مجموعۀ تاق بستان درون این بخش از شهر، گم شده و دیده نمی شود و تا زمانی که وارد محوطۀ اصلی سنگ نگاره ها نشوید، هیچ چیزی را نمی بینید. و این یک اشتباه بزرگی بوده که انجام گرفته است و برای آن که بخواهیم تاق بستان را به گردشگران نشان بدهیم، باید امروزه دست کم پیرامون آن را آزادسازی کنیم. پس ما از جایی که هم اینک هتل جمشید ساخته شده تا محوطۀ ورودی تاق بستان را باید عَرصۀ اثر بدانیم و همۀ فروشگاه ها، رستوران ها، کبابی ها و خانه ها باید برچیده شوند. اگر ما به دنبال ثبت جهانی تاق بستان هستیم و شعار جهانی شدن را سر می دهیم، باید با قانون های جهانی نیز پیش برویم. وگرنه نمی توان به دلخواه خود هر کاری را انجام داد. از همین روی کاشی فرش کردن گذر ورودی هیچ توجیهی ندارد و در چشم انداز عَرصۀ اثر انجام گرفته است. هر چند میراث فرهنگی امروزه تنها بخش فنس کشی شده را عرصه به شمار می آورد».

این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش گفت : « هر اثری با نگرش به مکان جایگیری آن در شهر، روستا یا بیابان دارای تعریف حریم و عرصۀ ویژه ای است. و همیشه نیازی نیست که ما پیرامون یک اثر را تغییر دهیم و یا سنگ فرش کنیم، مگر در مواقع بسیار ویژه. من نمونه ای را برای شما بازگو می کنم تا موضوع روشن تر شود. زمانی که شما به دیدن «آکروپلیس» در شهر آتن یونان می روید، آثار تاریخی آن بر فراز تپه ای جای گرفته است. اما مدیران این مجموعه که در سال گردشگران فراوانی را هم از سراسر جهان دارد، پیرامون محیط آن را به هم نریخته و یا تغییری در کالبد باستانی آن به وجود نیاورده اند. تنها برای این که در زمان بارندگی ها، گِل و شُل بر روی پوشاک گردشگران ننشیند، قلوه سنگ هایی را در گذر رفت و آمد آنان ریخته اند تا گردشگران از روی آن ها راه بروند. پس ما نیز باید از تجربه های کشورهای پیشرفته آموخته و از آن بهره ببریم».

اما مدیر پایگاه میراث فرهنگی تاق بستان دیدگاه دیگری دارد و با دفاع از کاشی فرش در گذر ورودی مجموعۀ تاق بستان به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « برای مجموعۀ تاق بستان یک طرح هزار هکتاری در سال 1389 آماده شده است که این ساماندهی و کاشی فرش گذر ورودی نیز، بخشی از همان طرح است. در واقع این کار برای برطرف کردن موضوع ترافیک خودروها و آسانی رفت و آمد گردشگران و مسافران بوده است. زیرا این گذر آرامش و سکوت مجموعۀ تاق بستان را به هم ریخته و بی نظمی در مجموعه پدیدار شده بود. از همین روی این موضوع در شورای ترافیک به میان آورده شد و بستن این گذر در دستور کار جای گرفت و به گونۀ پیاده رو اجرا شد».

علی رضا مرادی بیستونی در پاسخ به این پرسش که برخی از کارشناسان این کار را شتابزده می دانند و این گذر را بخشی از عَرصه اثر به شمار می آورند، افزود : « این سخنان که این جا عرصه و حریم مجموعه است، نادرست بوده و بیشتر شلوغ کاری است. این طرح در شورای فنی میراث فرهنگی به میان آورده شده و طرح مصوب دارد. این موضوع هم پیوندی با آزادسازی فروشگاه ها و رستوران ها ندارد و طرحی جدا است و برای پیشگیری از ترافیک خودروها و آرامش مجموعه به اجرا در آمده است».

مرادی بیستونی دربارۀ عَرصه مجموعۀ تاق بستان گفت : « عرصه اثر کامل روشن بوده و بخشی که درون محوطه جای گرفته، حریم آن و سنگ نگاره ها نیز، عرصۀ مجموعه است! این طرح جزء ضوابط میراث فرهنگی است و لغزشی (تخطی) به شمار نمی آید».

سعید فلاح فر، کارشناس میراث فرهنگی نیز در همین زمینه به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « ما باید به یک تعاملی در حریم تاق بستان برسیم. ما نمی توانیم ایران را از دید باستان شناسان بسنجیم. زیرا آنان می گویند، همۀ کشور تاریخی است و باید کاوش انجام گیرد. و آن گاه باید چندین هزار سال چشم به راه کاوش های باستان شناسی بود! از سویی، مردم نیز باید زندگی خود را دنبال کنند و نمی توانیم با دیدگاه باستان شناسان همۀ ایران را حریم و عرصه آثار بدانیم. پس باید میان این دو موضوع به یک تعامل برسیم. نه باید آثار تاریخی ارزشمندمان را نادیده بگیریم و نه این که بازدارندۀ زندگی روزمرۀ مردم باشیم به امید این که شاید در دو هزار سال دیگر در این مکان کاوشی انجام گیرد».

این استاد دانشگاه دربارۀ حریم و عرصۀ تاق بستان افزود : « من دربارۀ جزییات حریم و عرصۀ تاق بستان، آگاهی چندانی ندارم. اما همان گونه که گفتم نباید یک سویه داوری کرد. یعنی باید هم آثار تاریخی پاسداری و حفظ شود و هم مردم بتوانند زندگی روزمرۀ خود را دنبال کنند. باید به زندگی شهرنشینی و اجتماعی مردم نیز نگاه کنیم و میان این دو تعامل به دست آید».

فلاح فر با بیان این که، باید ببینیم ضوابط شورای فنی و طرح آن به چه گونه است و حریم درجه یک و دو و سه مجموعه را بررسی کنیم، گفت : « نمی توانیم بر این پایه که آن جا کاوش نشده است، بگوییم کاشی فرش کردن نادرست است. حتا شاید گاهی کف پوش کردن انگیزه ای برای حفظ لایۀ زیرین شود و همچنین بار امنیت گردشگران را بر دوش کشد. از همین روی باید بررسی شود که جنس خاک چه اندازه است، لایه های زیرین در چه سطحی جای دارد و از دید فنی بررسی شود که آیا اجرای این طرح درست است یا نه. شاید گاهی مجبور شویم یک کف پوش کاذب با بازۀ (فاصله) 20 سانتی متری از زمین کار بگذاریم تا فشاری به آن وارد نیاید. همۀ آن موارد باید بررسی شود و این به نوع آثار، ژرفای (عمق) آثار و شرایط زمین شناسی و خاک شناسی که در آن جا پدیدار شده است، بستگی دارد».

نگاره های زیر را که هفتۀ گذشته گرفته شده است، ببینید :

 

 


میدان تاق بستان

هتلی که در گذشته با زیر پا گذاشتن قانون در عرصه و حریم مجموعه تاق بستان ساخته شده است

خانه هایی که در حریم اثر جای گرفته و باید آزادسازی شوند

هنگام ورود به یک محوطه باستانی و تاریخی تنها چیزی که دیده نمی شود  تاریخ است، و بجای آن کباب فروشی و قلیان است!؟


بخش ورودی محوطه که به تازگی کاشی فرش شده و باستان شناسان را نگران کرده است




دم در ورودی که کارگران مشغول کار هستند

دست راست مجموعه تاق بستان

رستوران هایی که درست روبروی در ورودی مجموعه تاق بستان جای گرفته و منظره زشتی را به وجود آورده اند

آب برکه روبروی سنگ نگاره ها که نسبت به دو ماه پیش کمتر شده است




سنگ نگاره اردشیردوم ساسانی پس از نابسامانی ها که گسست در آن پدیدار شده است

وضعیت آب موجود در چشمه در هفته دوم مهرماه امسال
 

 

 

 

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران راهنمای گردشگری خبرنگار آزاد کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم دبیر انجمن مهرگان



1395/07/19
بازدید : 1477


دیدگاه ها

فرهاد

با درود و سپاس برای گزارش خوب شما پیرامون تاق بستان و مشکلاتی که این مجموعه با آن دست به گریبان است.

دیدگاه خود را بنویسید