تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه گردشگری – سیاوُش آریا*

یکی از جاهای زیبا و سرسبز ایران که در فصل تابستان برای گردشگران جایگاه ویژه ای دارد و از آب و هوای خنکی برخوردار است، شهرستان تبریز است. شهرستانی که از آن با نام مرکز اقتصادی و بازرگانی ایران نام می برند.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، شهرستان تبریز دارای بوستان ها و گردشگاه های فراوانی است که در نیمۀ دوم بهار و تابستان که هوای بیشتر شهرهای ایران رو به گرمی می رود، پذیرای گردشگران است. در این میان مجموعۀ گردشگری «شاه گُلی» که به زبان بومی به آن «ایل گُلی» می گویند، یکی از مهم ترین و زیباترین گردشگاه های شهرستان تبریز است. شاه گلی در جنوب خاوری (شرقی) تبریز و در 7 کیلومتری مرکز شهر جای گرفته است. ساخت نخستین این مجموعه را به زمان «آق قویونلوها» نسبت می دهند که در روزگار صفویه گسترش پیدا کرده است. ژرفای (عمق) دریاچۀ شاه گلی 12 متر بوده و در محوطۀ آن قایقرانی انجام می شود. همچنین شهربازی (لوناپارک) و نیز مهمان پذیرهای بی شماری در درون این مجموعه وجود دارد. با ساخت هتل پارس در شاه گُلی، این گردشگاه گسترش بیشتری پیدا کرده و پرآوازه تر شده است.

مجموعۀ شاه گلی تا پیش از روی کار آمدن صفویان بزرگ ترین سرچشمۀ (منبع) ذخیرۀ آب برای آبیاری باغ های منطقه های خاوری تبریز تا دروازۀ تهران و «تپلی باغ» بوده است. در روزگار فرمانروایی صفویان، همۀ شن و ماسه و نخاله های موجود در محوطۀ درونی دریاچۀ کنونی تُهی (خالی) شده و دیواره ای سنگی گِرداگرد آن کشیده شد. در روزگار قاجار در پیرامون استخر شاه گُلی خیابان هایی برای رفت و آمد ساخته شد و در کنار این گذرگاه ها (معابر) درختان بید مجنون، تبریزی و گل های اَطلسی فراوانی در چندین ردیف برای آراستگی گردشگاه و پاکی آب و هوا کاشته شد. شاه گلی در روزگار پهلوی به شهرداری تبریز واگذار شد تا به یک گردشگاه همگانی (عمومی) تبدیل شود. باقر کاظمی (مهذب‌الدوله) استاندار وقت آذربایجان خاوری ، نخستین تعمیرات اساسی را در محوطۀ این گردشگاه به انجام رسانید. در مرکز دریاچه مجموعه، کاخ کلاه فرنگی هشت گوشه ای (ضلعی) وجود دارد که امروزه به‌ گونۀ یک تالار پذیرایی از آن بهره می برند و به کاخ شاه گلی نامدار است. این سازه پیشتر ساختمانی خشتی بود که در سال 1349 ویران شده و با پشتکار شهرداری تبریز و استانداری، جای خود را به یک ساختمان زیبا و پایدار داده است. بُنیاد این کاخ در روزگار فرمانروایی «سلطان یعقوب آق قویونلو» گذارده شده و در روزگار صفویان گسترش یافته است. قهرمان میرزا (هشتمین پسر عباس میرزا) نیز این کاخ را کامل تر کرده و آن را به گونۀ یک گردشگاه شهریاری برای درباریان قاجار در آورده است.

دریاچۀ شاه گُلی با 5/5 هکتار پهنا، گنجایش 720 هزار متر مکعب آب را دارد. نام این دریاچه پیش از سال 1357 ، شاه گلی بود که پس از آن تاریخ به ایل گُلی (دریاچه مردم) تغییر نام داده است. هر چند به باور پژوهشگران آذری واژۀ «شاه» در این جا به چَم (معنای) شخص شاه نبوده و به چَم «بزرگ و باشکوه» است. یکی از شاخه های رودخانۀ «لیقوان» که از نزدیکی روستای «چاوان» می گذرد، به گونۀ جویباری کوچک از سوی جنوب خاوری دریاچۀ شاه گلی وارد آن شده و آب آن را تامین می کند. تپۀ کمابیش بلندی در بخش جنوبی دریاچۀ شاه گلی جای گرفته که جنگل کاری شده و آبشارهای دست ساز (مصنوعی) بی شماری از این تپه به سمت درون دریاچه سرازیر می شوند. همچنین از گوشۀ جنوبی دریاچه تا مرکز آن و جایگاه کاخ شاه گلی، خیابانی کشیده شده که کاخ کلاه فرنگی را به گونۀ یک نیم خوست (شبه جزیره) در آورده است. این دریاچه در هنگام فصل زمستان با نمایی زیبا آمیخته ای از یخ و آب، رُخ می نماید. همچنین در زمان یخ زدن دریاچه ماهی هایی که در این آب زندگی می کنند، نمی توانند به بالای آب برسند و به همین انگیزه رشد آن ها کُند می شود.

مجموعۀ گردشگری شاه گلی  دارای درختان و گل های زیبایی است و در فصل تابستان نمود ویژه ای دارد و گردشگران را فرا می خواند. پس زمان را از دست ندهید و گرمای هوا را در کَلان شهرهایی همچون تهران، شیراز، اِسپهان (اصفهان)، اهواز  و... رها کرده و دل به خنکای «شاه گلی» بسپرید.

مجموعۀ گردشگری شاه گلی به عنوان یک باغ با دیرینگی قاجاری به شمارۀ 24774 به تاریخ 27 بهمن 1387 به ثبت ملی رسیده است.

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – کُنشگر گردشگری، میراث فرهنگی و زیست بوم – خبرنگار آزاد – دبیر انجمن مهرگان