تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

اِسکان هر سالۀ مسافران نوروزی بر روی محوطۀ باستانی و ارزشمند گورستان «شغاب» بوشهر که نشان از بی توجهی به یادمان های ملی و نبود شناخت و درک درست در میان مدیران میراث فرهنگی دارد، فریاد اعتراض دوستداران میراث فرهنگی را درآورده است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، بی توجهی و دست اندازی به روشی شگفت انگیز به گورستان تاریخی «شغاب» بوشهر، شاهکاری از اقدام های مدیریت شهری و ستاد تسهیلات سفرهای نوروزی است. سال های سال است که مسافران نوروزی بر روی محوطۀ باستانی ارزشمند و بی همتای گورستان «شغاب» درون شهرستان بوشهر، اِسکان داده می شوند! این در حالی است که ریاست ستاد تسهیلات سفرهای نوروزی بر دوش مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان ها بوده و جایی بسی افسوس است که سازمان میراث فرهنگی بوشهر که باید خود پاسدار و نگاه بان یادمان های تاریخی و فرهنگی استان باشد، بدون در نظر گرفتن ارزش فراوان محوطۀ باستانی گورستان «شغاب»، اقدام به اِسکان مسافران نوروزی بر روی این یادمان تاریخی و ملی کرده است. هر چند به گفتۀ کُنشگران (فعالان) میراث فرهنگی و گردشگری بوشهر، همه ساله و با آغاز فصل بهار و جشن نوروز، این رُخداد ناگوار روی داده و تاسیسات وابسته (مربوط) به اِسکان و کانکس ها بر روی این گورستان دو هزارساله برپا می شود!

هم اینک این پرسش پیش می آید، زمانی که سازمان میراث فرهنگی که خود متولی پاسداری و حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی است، دست به چنین کارهایی می زند و ارزشی برای یادگارهای تاریخی قایل نیست و از قانون های میراث فرهنگی سرپیچی کرده و آن ها را نادیده می گیرد و هیچ توجهی به یادمان های نیاکانی ارزشمند و تاریخی ندارد، چگونه می توان از دیگر نهادها و اُرگان های دولتی و خصوصی و حتا مردم، چشمداشتی برای پاسداری از میراث فرهنگی برجای مانده از گذشتگان پاک نهادمان داشت؟

موضوع دیگری که باید به آن اشاره کرد، این است که آیا به راستی در شهرستان بوشهر، هیچ جای دیگری برای اِسکان مسافران نوروزی وجود ندارد و باید حتما با دست اندازی (تعرض) به آثار تاریخی، اِسکان مسافران نوروزی بر روی یادمان های ملی که وابسته به همۀ مردم است، انجام گیرد. پاسخ این کوتاهی ها و کم کاری را چه کس یا کسانی باید بدهند؟ و به گونۀ کلی آسیب رسانی و دست اندازی به گورستان باستانی و ارزشمند «شغاب» در شهرستان بوشهر چه توجیهی می تواند داشته باشد. پاسخ مدیریت شهری و در راس آن سازمان میراث فرهنگی در برابر مردم ایران چیست. در پایان باید پرسید که چه کس یا کسانی، مسئولیت سرپیچی از قانون های میراث فرهنگی را بر دوش می گیرند و کدام نهاد بر تخلف های آنان نظارت و رسیدگی می کند.

مهدی رهبر، سرپرست کاوش های  باستان شناسی گورستان تاریخی «شغاب» بوشهر، این محوطه را وابسته به اواخر دوران اَشکانی و اوایل ساسانی می داند. از این گورستان آثاری از نستوریان ساکن ریواردشیر (ریشهر باستانی) به دست آمده که نشان از استقرار عیسویان و کلیسای آنان در این بندر دارد و این موضوع بسیار مهمی است که اسناد تاریخی نیز به آن اشاره دارد.

گورستان «شغاب» با استخواندان های سفالی و سنگی مدفون در آن یکی از آثار ارزشمند شهرستان بوشهر به شمار می آید. این گورستان در کنار دریا و بر ساحلی که هر روز آفتاب چون تَشتی از آتش بر آن فرو می ریزد، جای گرفته است. شاید همین گرما یکی از عوامل نگهدارندۀ آن در درازای روزگاران و سده ها باشد. در این گورستان، استخوان انسان هایی که پاسدار خاک و آبروی بخشی از ایران بوده اند به یادگار مانده است. اگر چه امروز خاک گورستان به وسیلۀ افرادی ناآگاه با آب دریا درهم آمیخته می شود تا ملات ساختمان های مسکونی آبادی (قریه) شغاب گردد!

آبادی یا دهِ شغاب، امروزه در شمال زمین های گورستان شغاب جای گرفته است. دربارۀ چَم (معنای) واژۀ «شغاب»، دکتر علی اصغر میرفتاح، باستان شناس که بررسی هایی بر روی این گورستان باستانی انجام داده است، می نویسد : پیوند واژۀ شغاب با واژۀ «شغا» به چَمِ جای تیردان و تیرکش، شاید آن چیزی باشد که مورد خواست نگارنده جای می گیرد. زیرا اگر بتوان ثابت کرد که گورستان شغاب یک گورستان اَشکانی است، آن گاه این نام پیوند با بهترین خوی جنگاوران پارتی (اشکانی) که همان تیراندازی آنان بوده است، پیدا می کند.

 همچنین دکتر میرفتاح در دنباله می نویسد : می توان واژۀ شغاب را به چَم زمین ناهموار دانست. زیرا ناهمواری های طبیعی را می توان در درازای ساحل دریای پارس (خلیج پارس)، پس از پشت سرگذاشتن موقعیت کنونی شهرستان بوشهر به روشنی دید. هر چند این ناهمواری ها به گونۀ پیوسته در یک خط طولی نیستند.

محوطۀ گورستان شغاب در برگیرندۀ پشته های کوتاهی است که تا لب دریا جا به جا کشیده شده اند. این پشته ها هرچه به دِه شغاب نزدیک تر می شوند، بیشتر دیده خواهند شد. و همین پشته های کوتاه هستند که به گونۀ گورستان درآمده اند. پس از این پشته ها زمین های صاف جای دارند که به سوی پادگان نیروی هوایی دنباله پیدا می کنند. بخشی از پشته های گورستان شغاب در بخش باختری (غربی) در دهۀ 60 از سوی شهرداری برای پدیداری فضای سبز و بوستان (پارک) نابود شده است! نتیجۀ این خاک برداری غیرمسوولانه، مضطرب شدن آثار باستانی و از میان رفتن بخشی بزرگی از گورستان است. تکه های سفال که دستاورد ویرانی نام برده شده است در سطح مضطرب شده به فراوانی دیده می شود. همچنین محدودۀ شمالی گورستان به وسیلۀ واحدهای مسکونی شهربانی در پیش از سال 57 ویران شده و از میان رفته است. آبراهۀ سیمانی سرپوشیده ای که پَساب (فاضلاب) پادگان نیروی دریایی در آن ریخته می شود نیز، از روی این گورستان می گذرد!

تعرض به یادمان های ملی، نشان نبود شناخت و درک درست در میان مدیران فرهنگی است

خانه هایی که درگذشته بر روی گورستان تاریخی ساخته شده و جای بسی افسوس دارد

کانکس هایی که برای اسکان مسافران نوروزی بر روی گورستان باستانی جای گرفته است

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان