تارنمای فرهنگی مهرگان – گروه میراث فرهنگی – سیاوُش آریا*

دژ دختر یا همان قلعه دختر کرمان یادگار ارزشمند ساسانیان، روزگار سختی را سپری می کند. تکیه های سوگواری در چندین جا و بر روی عَرصۀ آن ساخته شده و به بخش هایی از آن آسیب رسانده است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان ، کارشناسان یکی از یادمان های بی همتای کرمان را دژ دختر می دانند. یادگار ساسانیان که چشم و چراغ شهر کرمان به شمار می آید و همچون کوه، استوار و پایدار است. اما با این همه، زخم های ژرفی (عمیق) بر پیکرۀ بی دفاعش زده شده و آن را بی تاب کرده است. سال های سال است که ساخت و سازهای اَفسارگسیخته بر روی عَرصه و حریم آن و با زیر پا گذاشتن قانون های میراث فرهنگی، روزگار تلخی را برایش رقم زده است. گسترش شهر نشینی در حریم آن و در یکی دو دهۀ گذشته نیز، بی رحمانه به آن تاخته است. بی مهری و دست اندازی ها (تعرض ها) گویا به همین جا پایان نمی یابد و به تازگی چندین تکیه ی سوگواری در بخش های گوناگون یادگار ساسانیان و بر روی عَرصه و حریم آن ساخته شده است و به بخشی از دیواره های دژ آسیب رسانده و آن را نابود کرده است. ساخت و سازهای غیر مجاز و ناهَنجار بر روی عَرصۀ این یادمان در پیوند با تکیه های سوگواری، همچنان دنباله دارد و نفس های دژ دختر کرمان را به شماره انداخته است. دکل های مخابراتی غیرمجاز که در گذشته بر روی این دژ ساسانی ساخته شده و به آن آسیب رسانیده است از دیگر دشواری های پیش روی این یادمان ملی است. ریختن زباله های خانگی در پایین دژ دختر و در جای جای این یادگار ساسانی، چهرۀ زشت و زننده ای را برجای گذاشته و بوی بد آن، گردشگران را فراری می دهد. همچنین بر اثر گذشت زمان و عوامل طبیعی همانند باد و باران و غیره و به ویژه دست اندازی های بی رحمانۀ انسانی در گذر سده ها و ده های گذشته، بیشتر دیواره های خِشتی و گِلی و باروهای آن را سُست و بی دوام کرده است و باید هر چه زودتر در دستور کار مدیریت شهری با همکاری سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای بِهسازی و بازسازی جای گیرد.

 دژ دختر کرمان روزگار اندوه بار و تلخی را پشت سرمی گذارد و نیازمند یاری من و تو است. این را از او دریغ نداریم و به ناله های دردناک آن پاسخ دهیم. شاید فردا دیر باشد ...

در زمینۀ ساخت و سازها بر روی عَرصه و حریم دژ دختر، معاون سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : « امام زاده و تکیه هایی که در پیرامون دژ دختر و دژ بابک ساخته شده اند، وابسته (مربوط) به چند سال پیش بوده و همگی غیرمجاز و بدون پروانه (مجوز) از سازمان میراث فرهنگی و شهرداری ساخته شده اند. اما در طرحی که به تازگی با همکاری استانداری و مدیریت شهری در دست بررسی است، بنا است همۀ ساخت و سازهایی که بر روی عرصه و حریم دژ دختر انجام گرفته است، گِردآوری شود. حتا دکل های مخابراتی که پیش  و پس از سال 57 بر روی این اثر ساخته شده، باید گِردآوری شود. زیرا به آن آسیب رسانده است. ما در شورای تامین استان پیگیر این موارد هستیم و این طرح مصوب شده است و در آینده اجرا خواهد شد. دکل های مخابراتی که بر روی دژ دختر و دژ بابک ساخته شده است، باید آرام آرام گِردآوری شده و به کوه نزدیک آن یعنی کوه صاحب زمان (برخی آن را کوه شیوَشگان باستانی می نامند) برده شود. همچنین منبع آبی که پیش از سال 57 و غیرمجاز بر روی دژ دختر برپا شده، باید برچیده شود و به جای دیگری آن را بُرد. از سویی، پیوست هایی (الحاقات) که چسبیده به بدنۀ باروی دژ دختر و در عَرصه و حریم آن جای گرفته که همانند سوله یا مکانی مذهبی است و در گوشۀ شمال خاوری (شرقی) آن جای دارد در این طرح باید برچیده شود».

حمید روحی در دنبالۀ سخنانش افزود : « طرح حریم و عرصۀ دژ دختر کرمان مصوب سال 1354 است و باید بازنگری شود. پس از آن سال تا کنون ساخت و سازهای غیرمجاز فراوانی در حریم و عَرصۀ آن رُخ داده و پدید آمده است. از سویی، ما با گسترش اَفسارگسیختۀ شهرنشینی در حریم آن رو به رو هستیم که در شورای تامین استان باید برای آن چاره ای اندیشید و به آرامی برچیده شود و ما در این طرح همۀ این موارد را در نظر گرفته ایم. ما تا سال آینده باید حریم و عَرصۀ دژ دختر و دژ بابک را آزاد کنیم و پس از آن، طرح های حفاظتی و مرمتی را به اجرا بگذاریم و بتوانیم گذری را برای دسترسی آسان گردشگران به این یادمان ملی، فراهم آوریم».

معاون میراث فرهنگی کرمان در پایان گفت : « این تکیه های سوگواری همگی بدون پروانه و با زیر پا گذاشتن قانون های میراث فرهنگی ساخته شده است و باید برچیده شوند».

دژ دختر کرمان همواره قلب تپنده  و چشم و چراغ شهر بوده و راز و رمزهای فراوانی را در دل خود نهفته دارد. یادگار ساسانیان هنوز مورد کاوش های باستان شناختی جای نگرفته است و انجام کاوش در این اثر مهم، اَمری بایسته (ضروری) به شمار می آید.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، دژ دختر کرمان، دژی با چندین کاربری بوده که هنوز به درستی رازهای آن آشکار نشده است. برخی از باستان شناسان این دژ را هم اَرگ شاهی و هم دژی نظامی می دانند که در اوایل دورۀ ساسانیان ساخته شده است. مصالح به کار رفته در این دژ، خِشت خام و گِل رُس است. این دژ از وسایل ایمنی و آب انبار برخوردار بوده است. صخره ای که دژ بر فرازش ساخته شده است، نزدیک 400 متر بلندا دارد و پهنۀ بام آن بیش از 20 هکتار است. تنها راه دسترسی به بام صخره از تنگۀ باریکی است که در سایه انداز شمالی صخره، جای دارد. گویا تنها راه رسیدن به جایگاه این دژ از همین تنگه است، از همین روی در دامنۀ صخره سنگربندی ها (استحکامات) و دیوار و باروهای (برج ها) بلند برای نگهداری مدخل تنگه ساخته شده است. یکی از ویژگی های این دژ، تاق نماهایی است که گِرداگرد محوطه را فراگرفته و همۀ آن ها در واقع پنجره های باز و بدون در است. در درون این محوطۀ بسیار بزرگ آثار چند ساختمان کوچک گِلی دیده می شود. دژ دختر در زمان سلجوقیان نیز به عنوان پناهگاهی برای مردم کرمان به شمار می آمده است.

یادگار بی همتا و ارزشمند ساسانیان همانند کوهی استوار و ماندگار نظاره گر رفتارهای ما است، کاش با آن کمی مهربان باشیم.

در زیر نگاره هایی که به تازگی گرفته شده است را ببینید :

تکیه ای که بر روی عرصه و بدون مجوز ساخته شده است و باید زودتر برچیده شود


تکیه گاهی که بخشی از عرصه اثر را نابود کرده است و جای شگفتی دارد

چشم انداز زشت و زننده ای که برجا گذاشته شده و انتظار جذب گردشگر داریم!؟

معاون میراث فرهنگی کرمان می گوید این تکیه بدون مجوز ساخته شده و عرصه اثر را ویران کرده است



دکل مخابراتی که از گذشته بر روی قلعه دختر ساخته شده و به آن آسیب رسانده و  باید برچیده شود

ساخت و سازهایی که در کنار عرصه درحال انجام است و جای افسوس دارد

قلعه دختر، یادمان استوار و پا برجا در قلب شهر کرمان

*پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران – راهنمای گردشگری – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – دبیر انجمن مهرگان